Inny tytuł:

Przegląd Geograficzny T. 91 z. 3 (2019)

Wydawca:

IGiPZ PAN

Miejsce wydania:

Warszawa

Opis:

24 cm

Typ obiektu:

Czasopismo/Artykuł

Abstrakt:

W artykule po raz pierwszy zaprezentowano nowo odkryte pole prawdopodobnych form po-pingo, położone na Wysoczyźnie Żarnowieckiej, w północnej Polsce. Na podstawie analizy cyfrowego modelu terenu i wstępnego kartowania geomorfologicznego wyróżniono ponad 80 bardzo dobrze wykształconych form pierścieniowych, z których część tworzy kaskadowo ułożone systemy morfologiczno-hydrograficzne. Każda z form składa się z wyraźnego wału okólnego i obniżenia centralnego, wypełnionego osadami organicznymi – gytiami jeziornymi i torfem o łącznych miąższościach rzędu 5–7 m. Wstępne obserwacje geomorfologiczne wskazują, iż geneza tych form związana była z rozwojem pagórów lodowych typu pingo, w warunkach nieciągłej wieloletniej zmarzliny i ich późniejszą degradacją. Analiza archiwalnych wierceń, przebijających czwartorzęd, dokumentuje obecność okna hydrogeologicznego, łączącego trzy czwartorzędowe poziomy wodonośne na badanym obszarze i pozwala łączyć rozwój analizowanych form z otwartymi systemami pingo. Zaprezentowane w artykule unikatowe stanowisko form po-pingo ma niezwykły potencjał badawczy do dyskusji na temat ewolucji wieloletniej zmarzliny i jej roli w morfogenezie rzeźby obszarów młodoglacjalnych.

Bibliografia:

Babiński Z., 1982, Pingo degradation in the Bayan-Nuurin-Khotnor Basin, Khangai Mountains, Mongolia, Boreas, 11, s. 291-298. https://doi.org/10.1111/j.1502-3885.1982.tb00538.x
Ber A., 2000, Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Krasnopol wraz z objaśnieniami, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Błaszkiewicz M., 2005, Późnoglacjalna i wczesnoholoceńska ewolucja obniżeń jeziornych na Pojezierzu Kociewskim (wschodnia część Pomorza), Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 201, Warszawa.
Błaszkiewicz M., 2011, Timing of the final disappearance of permafrost in the Central European Lowland as reconstructed from the evolution of lakes in N Poland, Geological Quarterly, 55, 4, s. 361-374.
Błaszkiewicz M., Piotrowski J., Brauer A., Gierszewski P., Kordowski J., Kramkowski M., Lamparski P., Lorenz S., Noryśkiewicz A., Ott F., Słowiński M., Tyszkowski S., 2015, Climatic and morphological controls on diachronous postglacial lake and river valley evolution in the area of Last Glaciation, northern Poland, Quaternary Science Reviews, 109, s. 13-27. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2014.11.023
Böse M., 1995, Problems of dead ice and ground ice in the central part of the North European Plain, Quaternary International, 28, s. 123-125. https://doi.org/10.1016/1040-6182(95)00039-L
Dahms E., 1972, Limnogeologische Untersuchungen im Dümmer-Becken. Geologische Untersuchungen an Niedersächsischen Binnenseen, Freie Universität, Berlin.
De Gans W., 1981, The Drentsche Aa Valley System. A Study in Quaternary Geology, Vrije Universiteit, Academisch Proefschrift, Amsterdam.
Demidov N., Wetterich S., Verkulich S., Ekaykin A., Meyer H., Anisimov M., Schirmeister L., Demidov V., Hodson A.J., 2019, Pingo development in Grøndalen, West Spitsbergen, The Cryosphere Discussions, https://doi.org/10.5194/tc-2019-76.
Dobrowolski R., 2006, Glacjalna i peryglacjalna transformacja rzeźby krasowej północnego przedpola wyżyn lubelsko-wołyńskich (Polska SE, Ukraina NW), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie--Skłodowskiej, Lublin.
Dylik J., 1964, Eléments essentiels de la notion de "périglaciaire" - réponse a l'enquete, Biuletyn Peryglacjalny, 14, s. 111-132.
Eyles N., Boyce J.I., Barendregt R.W., 1999, Hummocky moraine: sedimentary record of stagnant Laurentide Ice Sheet lobes resting on soft beds, Sedimentary Geology, 123, s. 163-174. https://doi.org/10.1016/S0037-0738(98)00129-8
Forysiak J., Majecka A., Marks L., Tołoczko-Pasek A., Okupny D., 2017, Cechy litologiczne wypełnień wybranych zagłębień bezodpływowych obszaru Wysoczyzny Łódzkiej, Acta Geographica Lodziensia, 106, s. 195-210. https://doi.org/10.26485/AGL/2017/106/15
French H.M., 1976, The periglacial environment, Longmans, London.
Gao X., Schlosser C.A., Sokolov A., Anthony K.W., Zhuang Q., Kicklighter D., 2013, Permafrost degradation and methane: Low risk of biogeochemical climate-warming feedback, Environmental Research Letters, 8, 3, s. 1-7. https://doi.org/10.1088/1748-9326/8/3/035014
Goździk J., 1973, Geneza i pozycja stratygraficzna struktur peryglacjalnych w środkowej Polsce, Acta Geographica Lodziensia, 31, Łódź.
Jahn A., 1970, Zagadnienia strefy peryglacjalnej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Jaroszewski W., Marks L., Radomski A., 1985, Słownik geologii dynamicznej, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Jaworski T., Chutkowski K., 2015, Genesis, Morphology, Age and Distribution of Cryogenic Mounds on Kaffiøyra and Hermansenøya, Northwest Svalbard, Permafrost and Periglacial Processes, 26, s. 304-320. https://doi.org/10.1002/ppp.1850
Kluiving S.J., Verbers A.L.L.M., Thijs W.J.F., 2010, Lithological analysis of 45 presumed pingo remnants in the northern Netherlands (Friesland): Substrate control and fill sequences, Netherlands Journal of Geosciences - Geologie en Mijnbouw, 89, 1, s. 61-75. https://doi.org/10.1017/S0016774600000822
Kozarski S., 1995, Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki środowiska i transformacja geosystemu (~20 ka → 10 ka BP), Dokumentacja Geograficzna, IGiPZ PAN, 1, Warszawa.
Liedtke H., 1993, Phasen periglaziär-geomorphologischer Prägung während der Weichseleiszeit im norddeutschen Tiefland, Zeitschrift für Geomorphologie, 93, s. 69-94.
Łoziński W., 1909, Über die mechanische Verwitterung der Sandsteine im Gemässigten Klima, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, Biuletyn Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, 1, s. 1-25.
Łoziński W., 1912, Die periglaziale Fazies der mechanischen Verwitterung, [w:] Compte rendu de la XIe session du Congrès Géologique International (Stockholm 1910), Fascicule, 2, s. 1039-1053.
Mackay J.R., 1962, Pingos of the Pleistocene Mackenzie Delta Area, Geographical Branch, Mines and Technical Surveys, Ottawa, Geographical Bulletin, 18, s. 21-63.
Mackay J.R., 1998, Pingo Growth and collapse, Tuktoyaktuk Peninsula Area, Western Arctic Coast, Canada: A long-term field study, Géographie physique et Quaternaire, 52, 3, s. 271-323. https://doi.org/10.7202/004847ar
Marks L., 2012, Timing of the Late Vistulian (Weichselian) glacial phases in Poland, Quaternary Science Reviews, 44, s. 81-88. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2010.08.008
Mojski J.E., 2005, Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Mollard J.D., 2000, Ice-shaped ring-forms in Western Canada: Their airphoto expressions and manifold polygenetic origins, Quaternary International, 68-71, s. 187-198. https://doi.org/10.1016/S1040-6182(00)00043-4
Müller F., 1959, Beobachtungen über Pingos, Meddelelser om Grønland, 153, 3.
Petelski K., Sadurski A., 1987, Geneza Pradoliny Redy-Łeby w świetle teorii transportu masy i ciepła, Czasopismo Geograficzne, 58, 4, s. 439-456.
Petera-Zganiacz J., Dzieduszycka D.A., 2017, Palaeoenvironmental Proxies for Permafrost Presence During the Younger Dryas, Central Poland, Permafrost and Periglacial Processes, 28, 4, s. 726-740. https://doi.org/10.1002/ppp.1956
Pissart A., 1956, L'origine périglaciaire des viviers des Hautes Fagnes, Annales de la Société géologique de Belgique, 79, s. 119-131.
Pissart A., 2003, The remnants of Younger Dryas lithalsas on the Hautes Fagnes Plateau in Belgium and elsewhere in the world, Geomorphology, 52, s. 5-38. https://doi.org/10.1016/S0169-555X(02)00246-5
Richardson J., 1851, Arctic searching expedition, 1, Longman, London.
Rutkowski J., Król K., Lemberger M., 1998, The pingo remnant in the Suwalki Lake region (NE Poland), Quaternary Studies in Poland, 15, s. 55-60.
Shakhova N., Semiletov I., Panteleev G., 2005, The distribution of methane on the Siberian Arctic shelves: Implications for the marine methane cycle, Geophysical Research Letters, 32, 9, s. 1-4. https://doi.org/10.1029/2005GL022751
Słowiński M., Błaszkiewicz M., Brauer A., Noryśkiewicz B., Ott F., Tyszkowski S., 2015, The role of melting dead ice on landscape transformation in the early Holocene in Tuchola Pinewoods, North Poland, Quaternary International, 388, s. 64-75. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2014.06.018
Szewczyk J., Nawrocki J., 2011, Deep-seated relict permafrost in northeastern Poland, Boreas, 40, 3, s. 385-388. https://doi.org/10.1111/j.1502-3885.2011.00218.x
Vandenberghe J., Pissart A., 1993, Permafrost changes in Europe during the last glacial, Permafrost and Periglacial Processes, 4, 2, s. 121-135. https://doi.org/10.1002/ppp.3430040205
Van Huissteden K., Berrittella C., Parmentier F-J.W., Mi Y., Maximov T.C., Dolman H.A.J., 2011, Methane emissions from permafrost thaw lakes limited by lake drainage, Nature Climate Change, 1, s. 119-123. https://doi.org/10.1038/nclimate1101
Van Loon A., Błaszkiewicz M., Degórski M., 2012, The role of permafrost in shaping the Late Glacial relief of northern Poland, Netherlands Journal of Geosciences, 91, 1-2, s. 223-231. https://doi.org/10.1017/S001677460000161X
Walter K.M., Zimov S.A., Chanton J.P., Verbyla D., Chapin III F.S., 2006, Methane bubbling from Siberian thaw lakes as a positive feedback to climate warming, Nature Letters, 443, s. 71-75. https://doi.org/10.1038/nature05040
Weckwerth P., Wysota W., Piotrowski J.A., Adamczyk A., Krawiec A., Dąbrowski M., 2019, Late Weichselian glacier outburst floods in NE Poland: Landform evidences and palaeohydraulic significance, Earth-Science Reviews, 194, s. 216-233. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2019.05.006
Włodarski M., Papis J., Szczuciński W., 2017, Morphology of the Morasko crater field (western Poland): Influences of pre-impact topography, meteoroid impact processes, and post-impact alterations, Geomorphology, 295, s. 586-597. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2017.08.025
Wojtanowicz J., 1994, O termokrasowej genezie jezior łęczyńsko-włodawskich, Annales UMCS, B, 49, s. 1-18.
Zaleszkiewicz L., 2005, Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Łęczyce wraz z objaśnieniami, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Zimov S.A., Schuur E.A.G., Chapin III F.S., 2006, Permafrost and the Global Carbon Budget, Science, 312, s. 1612-1613. https://doi.org/10.1126/science.1128908

Czasopismo/Seria/cykl:

Przegląd Geograficzny

Tom:

91

Zeszyt:

3

Strona pocz.:

405

Strona końc.:

419

Szczegółowy typ zasobu:

Artykuł

Format:

Rozmiar pliku 1,3 MB ; application/octet-stream

Identyfikator zasobu:

oai:rcin.org.pl:83108 ; 2300-8466 (on-line) ; 10.7163/PrzG.2019.3.6

Źródło:

CBGiOŚ. IGiPZ PAN, sygn.: Cz.181, Cz.3136, Cz.4187 ; kliknij tutaj, żeby przejść

Język:

pol

Język streszczenia:

eng

Prawa:

Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0

Zasady wykorzystania:

Zasób chroniony prawem autorskim. [CC BY 4.0 Międzynarodowe] Korzystanie dozwolone zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0, której pełne postanowienia dostępne są pod adresem: ; -

Digitalizacja:

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk

Lokalizacja oryginału:

Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Dofinansowane ze środków:

Program Operacyjny Polska Cyfrowa, lata 2014-2020, Działanie 2.3 : Cyfrowa dostępność i użyteczność sektora publicznego; środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz współfinansowania krajowego z budżetu państwa

Dostęp:

Otwarty