Saint Adalbert as a religious hero in the Polish cultural landscape

Urbańska-Szymoszyn, Anna

doi:0137-4079

This publication is protected by copyright. Access to its digital version is possible on computer terminals in the institution that shares it.

Title: Saint Adalbert as a religious hero in the Polish cultural landscape

Abstract:

Celem tego artykułu jest ukazanie mechanizmu kulturowego związanego z postrzeganiem świętych katolickich poprzez pryzmat campbellowskiej mitologizacji postaci. Uwagę koncentruję w nim na św. Wojciechu występującym w kulturze polskiej nie jako postać historyczna, lecz mitologiczna. Św. Wojciech jest świętym narodowym, a więc posiada status bohatera religijnego i tylko sporadycznie uważany jest za świętego ludowego. Podstawą moich analiz są materiały z badań terenowych nad kultem św. Wojciecha przeprowadzonych na obszarze całej Polski w latach 1995—2001 oraz publikacje innych autorów podejmujących problematykę związaną ze św. Wojciechem, jak i teoretyczne rozważania dotyczące procesów mityzacji postaci. Miejsce szczególne w tych analizach zajmują kolejne etapy mityzacji św. Wojciecha widziane z perspektywy teorii Josepha Campbella, którą ujęłam w formie modelu. Ukazuje on uniwersalność procesu przekształcania postaci historycznej w bohatera mitologicznego oraz jej charakter jako bohatera religijnego

References:

Attwater D., John C. R. 1997, Dykcjonarz świętych, Wrocław-Poznań
Baranowski W. 1971, Kult świętych nie uznawanych przez władze kościelne w tradycyjnym katolicyzmie ludowym, Euhemer . Przegląd Religioznawczy, No. 1 (79), pp. 41-51
Brückner A. 1970, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa
Campbell J. 1968, The Hero with a Thousand Faces, Princeton
Campbell J. 1997, Bohater o tysiącu twarzy, Poznań
Campbell J., Moyers B. 1994, Potęga mitu. Rozmowy Billa Moyersa z Josephem Campbellem, Kraków
Ciupak E. 1965, Kult religijny i jego społeczne podłoże. Studia nad katolicyzmem polskim, Warszawa
Coomaraswamy 1994, Wypowiedź w wywiadzie udzielonym w Journal of American Folklore, No. 57, p. 129
Czarnowski S. 1956, Kult bohaterów i jego społeczne podłoże. Święty Patryk bohater narodowy Irlandii, Dzieła, t. 4, Warszawa
Durkheim E. 1903, Próba określenia zjawisk religijnych, Warszawa
Durkheim E. 1990 Elementarne formy ¿ycia religijnego, Warszawa
Eliade M. 1966, Traktat o historii religii, Warszawa
Eliade M. 1993, Sacrum, mit, historia . wybór esejów, Warszawa
Godula R., Węcławowicz T. 1997, Polska legenda Święego Wojciecha. Spojrzenie antropologiczne, Kraków, pp. 11-89
Godula R. 1999, Mit począku w legendzie Świętego Wojciecha, [in:] Tropami świętego Wojciecha, red. Z. Kurnatowska, Poznań, pp. 195-220
Kanapariusz J. 1997, Świętego Wojciecha Żywot pierwszy, Tyniec. Kraków
Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK), 1994 Poznań
Kosowska E. 1985, Legenda. Kanon i transformacje. Św. Jerzy w polskiej kulturze ludowej, Wrocław-Warszawa
Olejnik S. 1991, Dar. Wezwanie. Odpowiedź. Teologia moralna, t. 5: Służba Bogu i otwarcie się na Świat, Warszawa
Ossowski S. 1956, Przedmowa, [in:] S. Czarnowski, Kult bohaterów i jego społczne podłoże. Święty Patryk bohater narodowy Irlandii, Dzieła, t. 4, Warszawa
Otto R. 1968, Świętość. Elementarne irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych, Warszawa
Paradowska M., Urbańska A. 1996, Kult św. Wojciecha w polskiej kulturze ludowej. Zarys problematyki, Etnografia Polska, Vol. 40, z. 1.2, pp. 41-52
Paradowska M., Urbańska A. 1998, Kult św. Wojciecha w wybranych regionach Polski północnej ze szczególnym uwzględnieniem świętego Gaju, [in:] Adalbertus. Wyniki badań interdyscyplinarnych, red. P. Urbańczyk, Warszawa, pp. 279-308
Paradowska M. 1999, Święty Wojciech w kulturze ludowej Wielkopolski, [in:] Tropami świętego Wojciecha, red. Z. Kurnatowska, Poznań, pp. 389-407
Patron Europy 2002, Unia & Polska. Niezależny Magazyn Europejski, wydanie specjalne, 18 sierpnia 2002, pp. 8-9
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, 1971 Pallotinum, Poznań-Warszawa
Pomian K. 1968, Przeszłość jako przedmiot wiary, Warszawa
Propp W. 1976, Morfologia bajki, Warszawa
Propp W. 2003, Historyczne korzenie bajki magicznej, Warszawa
Sacred Places, Pilgrim Paths. An Anthology of Pilgrimage 1998, ed. M. Robinson, London
Sobczak A., Śmigiel K. 1997, Opowieść o św. Wojciechu, Poznań
Sobór Watykański II 1967, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań
Spengler O. 1928, The Decline of the West, London
Szacka B. 1985, Mit a rzeczywistość społeczeństw nowoczesnych, [in:] O społeczeńtwie i teorii społecznej. Księga poświęcona pamięci Stanisława Ossowskiego, ed. E. Mokrzycki, M. Ofierska, J. Szacki, Warszawa, pp. 480-491
Tokarska-Bakir J. 2000, Obraz osobliwy . hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych – wielkie opowieści, Kraków
Toporow W. 1977, O kosmologicznych źródłach wczesnośredniowiecznych opisów, [in:] Semiotyka kultury, red. E. Janus, M. Mayenowa, Warszawa, pp. 103-131
Urbańska A. 1996, Koncepcja mimesis René Girarda, Etnografia Polska, Vol. 41, z. 1-2, 1, pp. 21-45
Urbańska A. 2000, Kult bohatera religijnego na przykładzie św. Wojciecha, Etnografia Polska, Vol. 44, z. 1-2, pp. 139-154
Urbańska A. 2001, The Centre of St. Wojciech’s Cult in Poland, Ethnologia Polona, Vol. 22, pp. 40-65
Urbańska A. 2002, Etnologiczne spojrzenie na kult św. Wojciecha w społeczeństwie polskim końca XX wieku, [in:] Katolicyzm polski na przełomie wieków. Teologiczny, instytucjonalny i wspólnotowy wymiar Kościoła, ed. J. Baniak, seria .Studia i Materiały., Poznań, pp. 40-65
Uspieński B. 1985, Kult św. Mikołaja na Rusi, Lublin
Vander Leeuw G. 1978, Fenomenologia religii, Warszawa
Wiewióra Z.T. 1996, Święty Wojciech w wieńcu cudów, pieśni i legend. Spiżowa legenda z Drzwi Gnieźnieńskich, Gdynia
Wiszewski P. 1997, Międzynarodowa sesja naukowa: Funkcje społeczne i polityczne kultu świętych w społeczeństwie, Kwartalnik Historyczny, No. 3/4
Ziemba I. 1996, Święty Wojciech. Rzecz w trzech aktach, Gdynia
Zowczak M. 2000, Biblia ludowa. Interpretacja wątków biblijnych w kulturze ludowej, Wrocław
Żeromski S. 1970, Wiatr od morza, [in:] S. Żeromski, Nowele i opowiadania, Warszawa