Geomorphology of the Sowie Mountains (Sudetes, SW Poland) – Landform patterns and anthropogenic impact

Migoń, Piotr; Latocha-Wites, Agnieszka; Jancewicz, Kacper

doi:0016-7282 (print)

Pobierz

Tytuł: Geomorphology of the Sowie Mountains (Sudetes, SW Poland) – Landform patterns and anthropogenic impact

Abstrakt:

The Sowie Mountains in the central part of the Sudetes range are an under-researched area in terms of geomorphology, despite their potential representativeness for a large number of terrains within the Bohemian Massif, built of metamorphic bedrock. Apart from providing an overview of past work, the paper summarizes the main topographic features of the massif using visualizations of the digital terrain model, and outlines the wide range of anthropogenic impacts on relief. Characteristic landforms of the Sowie Mountains include faultgenerated lithology-controlled escarpments, ridge-and-valley topography near the escarpments, water-divide flats, gneissic tors, agrarian terraces and various landforms related to former mining and military use.

Bibliografia:

Adamska, M. (2016). The Frederician Colonisation of Silesia (1740-1806). Rules, Migration Experience and Contemporary Results. Jahrbuch des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa. Migration, 24, 67-93.
Aleksandrowski, P., & Mazur, S. (2002). Collage tectonics in the northeasternmost part of the Variscan belt: The Sudetes, Bohemian Massif. Geological Society Special Publication, London, 201, 237-277. https://doi.org/10.1144/GSL.SP.2002.201.01.12
Aniszewski, M. (2006). Podziemny świat Gór Sowich. Kraków: Wydawnictwo TECHNOL.
Aramowicz, S., Anczkiewicz, A. A., & Mazur, S. (2006). Fission-track dating of apatite from the Góry Sowie Massif, Polish Sudetes, NE Bohemian Massif: implications for post-Variscan denudation and uplift. Neues Jahrbuch für Mineralogie, Abhandlungen, 182(3), 221-229.
Arnold, H. (1938). Periglaziale Abtragung im Eulengebirge. (Thesis, Dissertation), Breslau.
Badura, J., Zuchiewicz, W., Górecki, A., Sroka, W., & Przybylski, B. (2003). Morfometria strefy sudeckiego uskoku brzeżnego między Złotym Stokiem a Dobromierzem. Przegląd Geologiczny, 51, 1048-1057.
Badura, J., Zuchiewicz, W., Štěpančíková, P., Przybylski, B., Kontny, B., & Cacoń, S. (2007). The Sudetic Marginal Fault: A young morphotectonic, feature at the NE margin of the Bohemian Massif, Central Europe. Acta Geodynamica et Geomaterialia, 4(4), 7-29.
Bieroński, J., Chmal, H., Czerwiński, J., Klementowski, J., & Traczyk, A. (1992). Współczesna denudacja w górskich zlewniach Karkonoszy. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 155, 151-169.
Borecka, M. (2009). Zapis działalności człowieka w rzeźbie i w osadach na obszarze zlewni Chłopiny. University of Wrocław [Unpublished Master's thesis].
Bronowicki. J. (2006). Najstarsze ślady człowieka. In T. Przerwa (Ed.), W cieniu Wielkiej Sowy. Monografia Gór Sowich (pp. 43-50). Dzierżoniów: Srebrnogórska Oficyna Wydawnicza.
Chachaj, J. (1978). Problem wsi zanikającej. Acta Universitatis Wratislaviensis, 324, Prace Instytutu Geograficznego, seria B, 2, 119-123.
Czudek, T. (1997). Reliéf Moravy a Slezska v kvartéru. Tišnov: Sursum.
Dumanowski, B. (1961). Krawędź Sudetów na odcinku Gór Sowich. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, B7, 1-68.
Dziedzic, M. (2013). Kłodzkie Towarzystwo Górskie 1881-1945. Wrocław: Quaestio.
Dziekoński, T. (1972). Wydobywanie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku. Wrocław: Instytut Historii i Kultury Materialnej PAN, Ossolineum.
Engel, Z., Křížek, M., Kasprzak, M., Traczyk, A., Hložek, M., & Krbcová, K. (2017). Geomorphological and sedimentary evidence of probable glaciation in the Jizerske hory Mountains, Central Europe. Geomorphology, 280, 39-50. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2016.12.008
Finckh, L. (1923). Erläuterungen zur Geologischen Karte von Preussen and benachbarten Bundesstaaten, Blatt Charlottenburg, 1:25,000. Preussische Geologische Landesanstalt, Berlin.
Gawroński, O. (1961). Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów, M33-46 Cc Pieszyce, 1:25,000. Warszawa: Instytut Geologiczny.
Gohlisch, T. H., & Reisch, L. (1999). Ein Survey im nordwestlichen Eulengebirge. In P. Valde-Nowak (Ed.), Początki osadnictwa w Sudetach (pp. 109-142). Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Grocholski, W. (1962). Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów, M33-45 Db Walim, 1:25,000. Warszawa: Instytut Geologiczny.
Grocholski, W. (1967). Tektonika Gór Sowich. Geologia Sudetica, 3, 181-249.
Huszcza, B. (2014). Współczesne przemiany dawnych antropogenicznych form rzeźby w rejonie Nowej Rudy. University of Wrocław [Unpublished Master's thesis].
Jancewicz, K., Różycka, M., Szymanowski, M., Kryza, M., & Migoń, P. (2022). Topographic characteristics of drainage divides at the mountain-range scale - A review of DTM-based analytical tools. ISPRS International Journal of Geo-Information, 11(2), 116. https://doi.org/10.3390/ijgi11020116
Jerczyński, T., & Przerwa, T. (2007). Kolej Sowiogórska. Srebrna Góra: Srebrnogórska Oficyna Wydawnicza.
Jońca, E. (1966). Wiosenne pionowe ruchy gruntu w Górach Sowich. Czasopismo Geograficzne, 37, 161-169.
Kasprzak, M. (2010). Wezbrania i powodzie na rzekach Dolnego Śląska. In P. Migoń (Ed.), Wyjątkowe zdarzenia przyrodnicze na Dolnym Śląsku i ich skutki (pp. 81-140). Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, 14.
Kęsik, J. (Ed.). (2015). Walim. Dzieje i krajobraz kulturowy sudeckiej osady włókienniczej. Wrocław: Wydawnictwo eBooki.com.pl
Klimaszewski, M. (1995). Zarys geomorfologii Gór Sowich. Geographia, Studia et Dissertationes, 19, 24-52.
Kneć, K. (2020). Wyludnianie obszarów wiejskich a zmiany krajobrazowe w gminie Walim. University of Wrocław [Unpublished Master's thesis].
Kosmaty, J. (2006). Roboty górnicze prowadzone w Górach Sowich w ramach programu "Riese" w okresie II wojny światowej. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i materiały, 117(32), 145-161.
Kowalski, A. (2018). Osuwiska jako przyczyna błędnych interpretacji budowy geologicznej - przykłady z Sudetów. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 473, 27-48. https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.7708
Krzyszkowski, D., & Biernat, J. (1998). Terraces of the Bystrzyca river valley, Middle Sudetes, and their deformation along the Sudetic Marginal Fault. Geologia Sudetica, 31, 241-258.
Krzyszkowski, D., Migoń, P., & Sroka, W. (1995). Neotectonic Quaternary history of the Sudetic Marginal Fault, SW Poland. Folia Quaternaria, 66, 73-98.
Krzyszkowski, D., & Olejnik, W. (1998). The role of neotectonics in the Quaternary evolution of the landscape of the Sowie Mts, Sudetes, southwestern Poland. Geologia Sudetica, 31, 221-239.
Krzyszkowski, D., & Pijet, E. (1993). Morphological effects of Pleistocene fault activity in the Sowie Mts., southwestern Poland. Zeitschrift für Geomorphologie N.F., Supplement-Band, 94, 243-259.
Krzyszkowski, D., & Pijet, E. (1993). Nowe stanowisko osadów glacjalnych w górach Sowich, Sudety Środkowe. Przegląd Geologiczny, 41(2), 99-102.
Krzyżanowski, K., & Wójcik, D. (2010). Kamionki. Powrót pod ziemię. Wrocław: Atut.
Kurczyński, Z., Stojek, E., & Cisło-Lesicka, U. (2015). Zadania GUGiK realizowane w ramach projektu ISOK. In P. Wężyk (Ed.), Podręcznik dla uczestników szkoleń z wykorzystania produktów LiDAR. Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami (pp. 22-58). Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii.
Laskowski, L. (1993). Ruchy gruntu wskutek działania procesów mrozowych w Górach Sowich. Czasopismo Geograficzne, 64, 197-206.
Latocha, A. (2012). Small catchments as sediment archives of past human activities, the example of Sudetes Mountains (SW Poland). Zeitschrift für Geomorphologie, 56, Suppl. 3, 115-130. https://doi.org/10.1127/0372-8854/2012/S-00107
Latocha, A., & Urbanowicz, M. (2010). Terasy rolne w Górach Sowich. Prace i Studia Geograficzne, 45, 307-321.
Łapot, W. (1986). Petrografia utworów karbonu Gór Sowich. Geologia Sudetica, 21(1), 1-133.
Madziarz, M., & Sztuk, H. (2005). Badania stanowisk dawnego górnictwa na terenie Dolnego Śląska. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, 111(43), 163-172.
Migoń, P. (1999). Inherited landscapes of the Sudetic Foreland (SW Poland) and implications for reconstructing uplift and erosional histories of upland terrains in Central Europe. London, Special Publications, 162, 93-107. https://doi.org/10.1144/GSL.SP.1999.162.01.08
Migoń, P. (2004). Formy skałkowe masywu Wielkiej Sowy (Góry Sowie). Przyroda Sudetów, 7, 205-212.
Migoń, P. (2011). Geomorphic diversity of the Sudetes - Effects of global change and structure superimposed. Geographia Polonica, 84, Spec. Iss. Part 2, 93-105. https://doi.org/10.7163/GPol.2011.S2.7
Migoń, P. (2017). Stoki sudeckie piętra leśnego w holocenie. Acta Geographica Lodziensia, 106, 37-52.
Migoń, P., & Danišík, M. (2012). Erosional history of the Karkonosze granite massif - constraints from adjacent sedimentary basins and thermochronology. Geological Quarterly, 56, 440-454.
Migoń, P., & Latocha (2005). Skałki Gór Sowich (część 2). Masyw Kalenicy, Grabiny i okolice Przełęczy Walimskiej. Przyroda Sudetów, 8, 133-146.
Nowotny, S. (2006). Kolonizacja średniowieczna. In T. Przerwa (Ed.), W cieniu Wielkiej Sowy. Monografia Gór Sowich (pp. 53-56). Dzierżoniów: Srebrnogórska Oficyna Wydawnicza.
Pawlik, Ł. (2012). Zniszczenia w lasach sudeckich pod wpływem orkanu Cyryl (18-19.01.2007) - implikacje historyczne i regionalne. Przegląd Geograficzny, 84(1), 53-75. https://doi.org/10.7163/PrzG.2012.1.3
Pawlik, Ł., Migoń, P., & Szymanowski, M. (2016). Local- and regional-scale biomorphodynamics due to tree uprooting in semi-natural and managed montane forests of the Sudetes Mountains, Central Europe. Earth Surface Processes and Landforms, 41, 1250-1265. https://doi.org/10.1002/esp.3950
Piątek, E., & Piątek, Z. (2000). Górnictwo rud metali w Górach Sowich. Wrocław: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Studio Artystyczno Reklamowe "Tak".
Pijet, E., & Krzyszkowski, D. (1994). The neotectonic evolution of the northeastern margin of the Sowie Mts., Sudeten, southwestern Poland. Acta Universitatis Wratislaviensis, 1702, Prace Instytutu Geograficznego, A7, 111-134.
Pilous, V. (2019). Zalednění Vlčího dolu v Krkonoších a ochrana jeho glaciálních tvarů. Opera Corcontica, 56, 119-144.
Placek, A. (2011). Rzeźba strukturalna Sudetów w świetle wyników pomiarów wytrzymałości skał i analiz numerycznego modelu wysokości. Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, 16, 1-190.
Placek, A., & Migoń, P. (2007). Rock-landform relationships in the Sudetes in the light of rock strength assessment using the Schmidt hammer. In A. S. Goudie, J. Kalvoda (Eds.), Geomorphological Variations (pp. 287-311). Prague: Nakladatelství P3K.
Podruczny, G., & Przerwa, T. (2010). Twierdza Srebrna Góra. Warszawa: Bellona.
Prausser, S., & Rees, A. (Eds.). (2004). The expulsion of the 'German' communities from eastern Europe at the end of the Second World War. European University Institute. Retrieved from http://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/2599/HEC04-01.pdf
Pregiel, P., & Przerwa, T. (2005). Dzieje Śląska. Wrocław: Cadus.
Przerwa, T. (2001). Dzieje Srebrnej Góry. Srebrna Góra: Nasza Srebrnogórska Oficyna Wydawnicza.
Przerwa, T. (2003). Odkryli dla nas piękno gór: Trzy sudeckie organizacje górskie 1882-1945: Verband der Gebirgsvereine an der Eule, Waldenburger Gebirgsverband, Zobtengebirgsverein. Toruń: Adam Marszałek.
Richling, A., Solon, J., Macias, A., Balon, J., Borzyszkowski, J., & Kistowski, M. (Eds.). (2021). Regionalna geografia fizyczna Polski. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Różycka, M., Jancewicz, K., Migoń, P., & Szymanowski, M. (2021). Tectonic versus rock-controlled mountain fronts - geomorphometric and geostatistical approach (Sowie Mts., Central Europe). Geomorphology, 373, 107485. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2020.107485
Sienicka, K., & Zagożdżon, P. P. (2010). Szczegółowe zdjęcie geologiczne obiektu "Osówka" (kompleks "Riese"). In P. P. Zagożdżon, M. Madziarz (Eds.), Dzieje górnictwa - element europejskiego dziedzictwa kultury. T. 3 (pp. 415-430). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
Sobczyk, A., Danišík, M., Aleksandrowski, P., & Anczkiewicz, A. (2015). Post-Variscan cooling history of the central Western Sudetes (NE Bohemian Massif, Poland) constrained by apatite fission-track and zircon (U-Th)/He thermochronology. Tectonophysics, 649, 47-57. https://doi.org/10.1016/j.tecto.2015.02.021
Solon, J., Borzyszkowski, J., Bidłasik, M., Richling, A., Badora, K., Balon, J., Brzezińska-Wójcik, T., Chabudziński, Ł., Dobrowolski, R., Grzegorczyk, I., Jodłowski, M., Kistowski, M., Kot, R., Krąż, P., Lechnio, J., Macias, A., … & Ziaja, W. (2018). Physico-geographical mesoregions of Poland. Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica, 91(2), 143-171. https://doi.org/10.7163/GPol.0115
Stysz, M., & Zagożdzon, P. P. (2020). Sesje terenowe II Warsztatów Dziedzictwo i historia górnictwa. Hereditas Minariorum, 6, 151-177.
Szymanowski, M., Jancewicz, K., Różycka, M., & Migoń, P. (2019). Geomorphometry-based detection of enhanced erosional signal in polygenetic medium-altitude mountain relief and its tectonic interpretation, the Sudetes (Central Europe). Geomorphology, 341, 115-129. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2019.05.022
Szymanowski, M., Różycka, M., Jancewicz, K., & Migoń, P. (2021). Madograms help to quantify mountain frontal zones - an approach towards comparative spatial analysis of complex landforms. Transactions in GIS, 25, 2333-2360. https://doi.org/10.1111/tgis.12822
Teisseyre, H., & Sawicki, L. (1958). Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów, M33-45 Db Zagórze Śląskie, 1:25,000. Warszawa: Instytut Geologiczny.
Traczyk, A. (1996). Geneza i znaczenie stratygraficzne rytmicznie warstwowanych osadów stokowych w Sudetach. Acta Universitatis Wratislaviensis, 1808, Prace Instytutu Geograficznego, A8, 93-104.
Traczyk, A., & Migoń, P. (2003). Cold-climate landform patterns in the Sudetes. Effects of lithology, relief and glacial history. Acta Universitatis Carolinae, Geographica, 35, Supplementum 2000, 185-210.
Walczak, W. (1972). Sudety i Przedgórze Sudeckie. In M. Klimaszewski (Ed.), Geomorfologia Polski. Vol. 1 (pp. 167-231). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Żelaźniewicz, A. (1990). Deformation and metamorphism in the Góry Sowie gneiss complex, Sudetes, SW Poland. Neues Jahrbuch für Paläontologie und Geologie, Abhandlungen, 179, 129-157.
Żochowska, M. (2014). Gospodarka Sudetów i Przedgórza Sudeckiego. In A. Marek, I. J. Olszak (Eds.), Sudety i Przedgórze Sudeckie. Środowisko, ludność, gospodarka (pp. 335-354). Wrocław: Silesia.