Rozważania na temat zawartości i okoliczności ukrycia tzw. skarbu bydgoskiego

Grupa, Małgorzata; Jarzęcki, Krzysztof

doi:0023-5881

Download

Title: Rozważania na temat zawartości i okoliczności ukrycia tzw. skarbu bydgoskiego

Abstract:

W artykule przedstawiono tzw. skarb bydgoski, znaleziony w czasie systematycznych badań archeologicznych w katedrze bydgoskiej w styczniu 2018 r. Wstępna analiza jego zawartości — monet, dewocjonaliów, biżuterii — pozwoliła na określenie przedziału czasu gromadzenia tych przedmiotów na ok. 157 lat (1495–1652). Charakterystyka artefaktów daje różne możliwości interpretacji odkrytych klejnotów. Zgromadzone informacje są podstawą do wskazania mieszczan lub okolicznej szlachty jako potencjalnych posiadaczy opisanego majątku. Czas zakończenia gromadzenia monet (1652) pozwala na przypuszczenie, że w czasie zagrożenia wojennego zebrane dobra umieszczono pod posadzką kościoła św. św. Marcina i Mikołaja. Właściciel tego majątku mógł zginąć i nie przekazać nikomu informacji o jego zdeponowaniu.

References:

Alexandr Alexandre. 2005. Tajemna moc talizmanów: talizmany chrześcijan i Żydów, Białystok.
Ansorge Jörg. 2013. Archäologische Untersuchungen auf der ehemaligen Fährbastion in Stralsund. Mit einem Exkurs zur Tonpfeifenproduktion in Walbeck (Aller), „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, 60 (2012), s. 169–258.
Bielopolski Serhiy. 2010. Dwa nowo odkryte skarby monet z terenu Lwowa i okolic, [w:] Pieniądz— symbol — władza — wojna: wspólne dziedzictwo Europy. Studia i Materiały. Białoruś-Estonia-Litwa-Łotwa-Polska-Rosja-Rumunia-Słowacja-Ukraina, red. K. Filipow, B. Kuklik, Augustów–Warszawa, s. 178–185.
Błaszczyński Michał, Sobczak-Jaskulska Renata. 2019. Poznań jako ośrodek produkcji biżuterii do końca XVII w., [w:] Rządzić i olśniewać. Klejnoty i jubilerstwo w Polsce w XVI i XVII wieku. Eseje, red. D. Nowacki, M. Piwocka, D. Szewczyk-Prokurat, Warszawa, s. 169–187.
Bogucka Maria. 1956. Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII wieku, Wrocław.
Bogucka Maria. 1997. Żyć w dawnym Gdańsku. Wiek XVI–XVII, Warszawa.
Bogucka Maria. 2011. Z dziejów stosunków polsko-holenderskich w XVI–XVII wieku, „Czasy Nowożytne”, 24, s. 61–75.
Budaj Marek. 2007. Košický Zlatý Poklad, Bratislava.
Buricchi Susanna. 2011. Dojrzały renesans i manieryzm, Wielka historia sztuki, 4, Warszawa.
Chudzińska Barbara. 1998. Dewocjonalia z nowożytnego cmentarzyska we wsi Maniowy na Podhalu, Kraków.
Czarnowski Stanisław. 1986. Ozdoby złotnicze w męskim stroju polskim, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 34, 3, s. 477–484.
Devine Adrian. 2001. Magia — wróżby, zaklęcia, amulety, Wrocław.
Dobek Mikołaj, Jarosz Jan. 2020. Okucia sznurków i druciane pętelki, „Archeologia Gdańska”, 7, s. 538–539.
Drążkowska Anna. 2005. Prace konserwatorskie przeprowadzone na jedwabnym wamsie wydobytym w kościele św. Mikołaja w Toruniu, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, 10, s. 97–103.
Drążkowska Anna. 2007. Odzież dziecięca w Polsce w XVII i XVIII wieku, Toruń.
Drążkowska Anna. 2008. Odzież grobowa w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, Toruń.
Drążkowska Anna. 2014. Odzież i insygnia grobowe biskupów przemyskich obrządku łacińskiego, Toruń.
Drążkowska Anna. 2016. Tkaniny i elementy pasmanteryjne, „Archeologia Stargardu”, 2, 2, s. 373–383.
Drążkowska Anna, Grupa Małgorzata. 2012. Odzież z XVII i XVIII wieku z krypt grobowych archikatedry w Lublinie. Analiza kostiumologiczna, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 60, 2, s. 319–329.
Drążkowska Anna, Nowak Marcin. 2022. Katalog wyposażenia pochówków z kościoła św. Franciszka z Asyżu w Krakowie (XVII–XVIII wiek), Krypty grobowe kościoła pw. św. Franciszka z Asyżu w Krakowie w świetle badań interdyscyplinarnych, 4, Toruń.
Dudziński Tomasz, Grupa Małgorzata, Grupa Dawid, Krajewska Magdalena, Majorek Magdalena, Nowak Marcin, Nowak Sebastian, Przymorska-Sztuczka Magdalena, Wojciechowska Adrianna. 2015. Tajemnice szczuczyńskich krypt, 3, Grajewo–Toruń.
Dudziński Tomasz, Grupa Małgorzata, Nowosad Wiesław. 2017. Tajemnice szczuczyńskich krypt, 4, Pochówki pijarów, Grajewo–Toruń.
Dziewanowski-Stefańczyk Bartosz. 2020. Pieniądz w służbie króla i Rzeczypospolitej. Polityka monetarna w dyskursie sejmowym w latach 1658–1668, Warszawa.
Frankowska-Makała Monika. 2022. Ukryte znaczenia. Sztuka na Pomorzu w XVI i XVII wieku. Przewodnik po wystawie, Szczecin.
Gołębiowski Łukasz. 1830. Domy i dwory […], Warszawa.
Grochowska-Jasnos Marzena. 2022. Złote monety w skarbach ukrywanych na Śląsku od XVI do XVIII w., „Wrocławskie Zapiski Numizmatyczne”, 1 (63), s. 35–77.
Grochowska-Jasnos Marzena. 2023. Blask złota i srebra, czyli Pieniądz w Baroku. Katalog wystawy skarbu monet nowożytnych z Głogowa (ukrytego po 1656), Głogów.
Grupa Dawid. 2017. Wełniane woreczki jako wyraz magicznych zachowań wczesnośredniowiecznych mieszkańców osady rzemieślniczo-rybackiej w Gdańsku, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, 35, s. 101–112. DOI: https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2017.005
Grupa Małgorzata. 1998. Textiles from the 16th–18th Century from Benedictine Monastery in Lubiń, Leszno Voivodeship, [w:] Textiles in European Archaeology. Report from the 6th NESAT Symposium, 7–11th May 1996 in Borås, red. L. Bender Jørgensen, Ch. Rinaldo, Gotarc Series A, 1, Göteborg, s. 287–291.
Grupa Małgorzata. 2005. Ubiór mieszczan i szlachty z XVI–XVIII wieku z kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu, Toruń.
Grupa Małgorzata. 2012. Wełniane tekstylia pospólstwa i plebsu gdańskiego (XIV–XVII w.) i ich konserwacja, Toruń.
Grupa Małgorzata. 2014. Zabytki tekstylne ze Śliwic, „Zeszyty Chojnickie”, 30, s. 15–24.
Grupa Małgorzata. 2016. Koronki i wstążki — moda czy prestiż?, [w:] Habitus facit hominem. Społeczne funkcje ubioru w średniowieczu i w epoce nowożytnej, red. E. Wółkiewicz, M. Saczyńska, M. Pauk, Warszawa, s. 179–190.
Grupa Małgorzata. 2018a. Elementy orientalne w kulturze materialnej we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, [w:] Pierwsze kontakty polsko-arabskie, red. A.S. Nalborczyk, M. Switat, J. Tyszkiewicz, Transfer Kultury Arabskiej w Dziejach Polski, 1, s. 245–267.
Grupa Małgorzata. 2018b. Kultura materialna w świetle badań archeologicznych w sanktuarium w Piasecznie, [w:] Kultura materialna i duchowa sanktuarium w Piasecznie, red. W. Pikor, Pelplin, s. 33–43.
Grupa Małgorzata. 2022. Czas żupanów, czas czechmanów. Strój polski w źródłach archeologicznych, ikonograficznych i pisanych, Toruń. DOI: https://doi.org/10.12775/978-83-231-5003-9
Grupa Małgorzata, Dobek Mikołaj Jan, Gawroński Jakub, Tomaszewska-Szewczyk Alina. 2021. Guziki metalowe z Długich Ogrodów/Szafarni w Gdańsku z okresu nowożytnego i współczesności, „Archeologia Gdańska”, 8, s. 73–91.
Grupa Małgorzata, Drążkowska Anna. 2014. Kilka uwag na temat nowożytnych koronek klockowych z odzieży grobowej, [w:] Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, red. M. Bis, W. Bis, Warszawa, s. 325–334.
Grupa Małgorzata, Kozłowski Tomasz, Jankauskas Rimantas, Grupa Dawid, Krajewska Magdalena, Krakowska Sandra, Majorek Magdalena, Mosiejczyk Jakub, Nowak Marcin, Nowak Sebastian, Przymorska-Sztuczka Magdalena, Wojciechowska Adrianna. 2015. Tajemnice krypty w kaplicy św. Anny. Secrets of the crypt in St. Ann chapel, Gniew.
Grupa Małgorzata, Warecka Oliwia. 2018. Wybrane różańce z badań w kościele parafialnym pw. św. Mikołaja w Gniewie, „Rydwan”, 13, s. 31–42.
Guldon Zenon, Kabaciński Ryszard. 1975. Szkice z dziejów dawnej Bydgoszczy XVI–XVIII w., Bydgoszcz.
Hanc-Maik Ewa. 1996. „Skarb” z Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Łodzi — fakty i hipotezy, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria numizmatyczna i konserwatorska”, 11, s. 97–110.
Hanc-Maik Ewa. 2007. Znalezisko monet z ulicy Żeglarskiej w Łodzi, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria numizmatyczna i konserwatorska”, 13 (2004–2007), s. 131–155.
Hollnecker Mario. 2015. Papendorf, Lkr. Vorpommern-Greifswald, Fpl. 16, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, 61 (2013), s. 383.
Jabłońska-Dyrda Joanna. 2021. Wstążka, [w:] Spichlerz Błękitny Baranek. Katalog wystawy, red. B. Ceynowa, Gdańsk, s. 406.
Januszkiewicz Barbara. 1995. Klejnoty i stroje książąt Pomorza Zachodniego XVI–XVII wieku w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie, Warszawa.
Jarzęcki Krzysztof. 2022a. A Trajanic denarius from a modern grave in Inowrocław and the possibilities of its interpretation, „Acta Archaeologica Lodziensia”, 68, s. 107–115, https://doi.org/10.26485/AAL/2022/68/8 DOI: https://doi.org/10.26485/AAL/2022/68/8
Jarzęcki Krzysztof. 2022b. Skarb bydgoski, „Ziemia Kujawska”, 30, s. 123–143.
Jaśniewicz Aleksandra. 2017. Portret Moritza Ferbera, [w:] Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej. W 500-lecie wystąpienia Marcina Lutra, 2, Katalog, red. P. Paluchowski, A. Larczyńska, M. Płuciennik, Gdańsk, s. 36–37.
Jaśniewicz Aleksandra. 2018. Portret w Gdańsku od schyłku średniowiecza do późnego baroku (1420–1700): malarstwo, rysunek, Gdańsk.
Kluczwajd Katarzyna. 2002. Skarb ze Skrwilna. Skarb z Nieszawy. Klejnoty szlachty polskiej ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu, Toruń.
Kołyszko Marek. 2013. Dewocjonalia z końca XVI–XVIII wieku pochodzące z badań archeologicznych na terenie Polski (stan zachowania, identyfikacja, zagadnienia konserwatorskie), Toruń.
Konze Marlies, Schäfer Heiko. 2013. Barth, Lkr. Vorpommern-Rűgen, Fpl. 97, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, 60 (2012), s. 445–451.
Kościelna Joanna A. 2017. Nowożytny ceremoniał pogrzebowy Gryfitów (1531–1654), [w:] Pompa funebris książąt z dynastii Gryfitów, red. M. Łopuch, Szczecin, s. 37–71.
Kozłowski Jarosław, Jarzęcki Krzysztof. 2024. Skarb Bydgoski. Wystawa stała w Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Lefébure Ernest. 1888. Embroidery and lace: their manufacture and history from the remotest antiquity to the present day, London. DOI: https://doi.org/10.5479/sil.182874.39088003379385
Lustracja. 1996. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659–1666, 2, Województwa sieradzkie, łęczyckie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie i Ziemia Dobrzyńska, wyd. Z. Górski, J. Pakulski, A. Tomczak, Toruń.
Malewski Zygmunt. 1935. Księga testamentów obywateli bydgoskich, „Przegląd Bydgoski”, 3, 1–2, s. 41–79.
Markova Anna Alekseevna. 1961. Mogilevskij klad dukatov XVI–XVII vv., Trudy Gosudarstvennogo Èrmitaža, 4, Numizmatika, 2, s. 39–43.
Męclewska Marta, Mikołajczyk Andrzej. 1991. Skarby monet z lat 1650–1944 na obszarze Polski. Inwentarz II, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Michalik Jakub. 2018. Medaliki z wizerunkiem świętego Ignacego Loyoli pochodzące z badań archeologicznych w kościele pw. św. Mikołaja w Gniewie, „Rydwan”, 13, s. 60–67.
Micheletti Emma. 1999. Muzea Florencji, Warszawa.
Myślińska Janina. 1978. Skarb ze Skrwilna, Toruń.
Moszyński Kazimierz. 1967. Kultura ludowa Słowian, 2, Kultura duchowa, 1, Warszawa.
Najpiękniejsze. 2022. Najpiękniejsze w Skarbcu. Pamiątki królewskie, red. I. Bilińska-Socha, Kraków.
Niedźwiadek Rafał, Drążkowska Anna, Hupało Wiera, Przymorska-Sztuczka Magdalena. 2015. Wyposażenie nowożytnych pochówków na podstawie wybranych stanowisk z Polski, Ukrainy i Litwy, [w:] Kultura funeralna elit Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku na terenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Próba analizy interdyscyplinarnej, red. A. Drążkowska, Toruń, s. 70–125.
Nohejlová-Prátová Emanuela. 1948. Košický poklad. Nález zlatých mincí 15.–17. století v Košicích r. 1935, „Sborník Národního Musea v Praze”, Svazek III — A — Historický, Praha.
Nowacki Dariusz, Piwocka Magdalena, Grychowski M. 2011. Klejnoty w dawnej Polsce, Warszawa.
Nowak Sebastian, Kulesz Aleksandra, Grupa Małgorzata. 2018. Biżuteria w płonkowskich grobach, Jewellery in Płonkowo graves, [w:] Historia kościoła św. Oswalda w Płonkowie. History of St. Oswald church in Płonkowo, 2, red. M. Grupa, K. Jarzęcki, W. Nowosad, Płonkowo, s. 93–105.
Nowosad Wiesław, Grupa Małgorzata. 2020. Ubiory kobiece z terenu Prus Królewskich z XVI–XVIII w. — źródła pisane i archeologiczne, [w:] Kobiety w Prusach Królewskich, red. W. Zawadzki, Pelplin, s. 235–267.
Nowosad Wiesław, Grupa Małgorzata, Kozłowski Tomasz, Nalaskowski Filip, Grupa Dawid, Kulesz Aleksandra, Openkowski Rafał, Dobek Mikołaj, Majorek Magdalena, Michalik Jakub. 2021. W źródłach utrwalone — krypty w Końskowoli, Końskowola–Łódź.
Pasek Jan Chryzostom. 2009. Pamiętniki, wyd. W. Czapliński, Warszawa.
Pérez Sánchez Alfonso. 1999. Muzeum Prado, Warszawa.
Pietrusiński Jerzy. 1996. Średniowieczne klejnoty monarsze w złotym skarbie ze Środy Śląskiej, Warszawa.
Rybarczyk Anna. 2012. O koronkach klockowych i klockach do ich wyrobu na przykładzie znalezisk archeologicznych z nowożytnego Elbląga, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 60, 4, s. 617–626.
Saar-Kozłowska Alicja. 2003. Klejnoty Anny Wazówny w jej wizerunku nagrobnym w Toruniu, [w:] Biżuteria w Polsce: amulet, znak, klejnot. Materiały z IV Sesji Naukowej zorganizowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Międzynarodowe Targi Gdańskie S.A. w Gdańsku, w dniach 6–7 marca 2003 roku, red. K. Kluczwajd, Toruń, s. 56–68.
Samariter Renate, Rütz Torsten, Albrecht Maria. 2016. Greifswald. Fpl. 214, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, 62 (2014), s. 372–397.
Saratowicz-Dudyńska Anna. 2019. O akcesoriach stroju staropolskiego (XVI–XVII w.) — wybrane zagadnienia, [w:] Rządzić i olśniewać. Klejnoty i jubilerstwo w Polsce w XVI i XVII wieku. Eseje, red. D. Nowacki, M. Piwocka, D. Szewczyk-Prokurat, Warszawa, s. 65–113.
Schanz Elke. 2013. Kisserow. Lkr. Mecklenburgische Seenplatte, Fpl 21, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, 60 (2012), s. 487.
Schäfer Heiko. 2015. Stralsund. Fpl. 396, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, 61, (2013), s. 429–433.
Siwiak Wojciech. 2015. Życie codzienne mieszkańców Bydgoszczy od XIV do XVIII wieku (w świetle wybranych źródeł kultury materialnej), Bydgoszcz.
Szefer Adam. 2015. Mieszczaństwo bydgoskie w świetle testamentów i inwentarzy mienia z lat 1581–1620, Bydgoszcz.
Testamenty. 2013. Testamenty szlachty Prus Królewskich z XVII wieku, oprac. i wyd. J. Kowalkowski, W. Nowosad, Warszawa.
Tołysz Karolina Kaya. 2019. Od uroków i dla ozdoby. Biżuteria dziecięca XVII–XIX wieku, [w:] Dziecko i jego świat. Ubiory dziecięce od XVII do XIX wieku, red. M. Janisz, Warszawa, s. 37–61.
Trawicka Ewa. 2021a. Pierścionek, [w:] Spichlerz Błękitny Baranek. Katalog wystawy, red. B. Ceynowa, Gdańsk, s. 421.
Trawicka Ewa. 2021b. Skarb pierścionków, [w:] Spichlerz Błękitny Baranek. Katalog wystawy, red. B. Ceynowa, Gdańsk, s. 422.
Turnau Irena. 1991. Ubiór narodowy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa.
Véniel Florent. 2008. Le costume médiéval de 1320 à 1480, Saint-Martin-des-Entrées.
Witecki Jacek. 2018. Średzkie klejnoty po trzydziestu latach, [w:] Skarb Średzki. Trzydziestolecie odkrycia, red. J. Witecki, Wrocław, s. 48–75.
Woźniak Michał F. 2019. „Skarb bydgoski” — odkrycie, wstępne rozpoznanie, [w:] Biżuteria w Polsce. Konteksty, zbiory, ekspozycje, red. K. Kluczwajd, Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, 17, Toruń, s. 11–13.
Woźniak Michał F. 2021. Klejnoty ze Skarbu bydgoskiego (guzy i rozety), [w:] XXII Sesja Pomorzoznawcza. Od epoki kamienia do nowożytności, red. J. Woźny, J. Szałkowska-Łoś, J. Łoś, Bydgoszcz, s. 127–141.
Wyrwa Andrzej M. 1996. „Złoty” galon ze średniowiecznego cmentarzyska w Łeknie. Przyczynek do rozwoju pasamonictwa w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 44, 4, s. 395–402.
Ziemba Antoni. 2011. Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500, 2, Niderlandzkie malarstwo tablicowe 1430–1500, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323526827
Zins Henryk. 1967. Anglia a Bałtyk w drugiej połowie XVI wieku. Bałtycki handel kupców angielskich z Polską w epoce elżbietańskiej i Kompania Wschodnia, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Żabiński Zbigniew. 1981. Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław.