Cultural Aspects of the Spiritual Legacy of Podhale Highlanders

Lehr, Urszula

doi:0137-4079

Pobierz

Tytuł: Cultural Aspects of the Spiritual Legacy of Podhale Highlanders

Abstrakt:

Artykuł jest syntetyczną retrospekcją treści, wątków demonologicznych oraz wierzeń w moc nadprzyrodzoną górali podhalańskich. Oparty jest na materiałach archiwalnych, literaturze przedmiotu oraz własnych badaniach terenowych autorki, przeprowadzonych w latach 1991–1994. Przybliża wyobrażeniowy świat górali z przełomu XIX i połowy XX wieku. Na jego ukształtowanie złożyło się wiele czynników (m.in. lokalizacja regionu i jej konsekwencje, charakter gospodarki, zajęcia uboczne, napływowa wielokulturowa struktura etniczna) oraz sygnujące światopogląd determinanty synkretyzmu chrześcijańsko-magicznego i systemu naturalistyczno-religijnego. Wykreowana na ich podstawie równoległa rzeczywistość ideacyjna, odzwierciedlająca adekwatną z nią przestrzeń semiotyczną minionego czasu, pozostaje nadal częścią duchowego dziedzictwa kultury i desygnatem regionu podhalańskiego

Bibliografia:

Adamczyk M. J. 1966. Z dziejów ciemnoty i zabobonu na Podhalu. Wierchy 35, 168–171
Baranowski I. 1912. Z przeszłości Podhala. Ziemia 3, 401–405
Bartmiński J. and Niebrzegowska S. 1996. Księżyc. In J. Bartmiński (ed.), Słownik stereotypów i symboli ludowych 1. Lublin, 158–186
Bazińska B. 1954. Bukowina Tatrzańska. Monografia. Warszawa
Bazińska B. 1967. Ślady działalności instytucji czarownictwa w pamięci historycznej i praktykach pasterzy tatrzańskich. Etnografia Polska 11, 112–131
Bazińska B. 1967. Wierzenia i praktyki magiczne pasterzy w Tatrach Polskich. In W. Antoniewicz (ed.), Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala. Życie i folklor pasterzy Tatr Polskich i Podhala 7. Warszawa, 65–111
Biegeleisen H. 1929. U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą. Lwów
Brückner A. 1985. Mitologia słowiańska i polska. Warszawa
Brzega W. 1969. Żywot górala poczciwego (wspomnienia i gawędy). Selected, compiled and annotated by A. Micińska and M. Jagiełło. Kraków
Brzozowska-Krajka A. 1989. Stare i nowe nuty na góralskich gęślikach. O ludowej poezji podhalańskiej (1945–1980). Warszawa
Bubak J. 1991. Nazwy osobowe mieszkańców Zakopanego (nazwiska, przydomki, przezwiska i imiona). In R. Dutkowa (ed.), Zakopane czterysta lat dziejów. Kraków, 504–526
Burszta W. J. 1998. Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje. Poznań
Dobrowolski K. 1930. Migracje wołoskie na ziemiach polskich. Pamiętnik V Powszechnego zjazdu historyków polskich w Warszawie 1. Lwów, 135–152
Dobrowolski K. 1958. Chłopska kultura tradycyjna. Próba teoretycznego zarysu na podstawie materiałów źródłowych XIX i XX wieku z południowej Małopolski. Etnografia Polska 1, 19–53
Dobrowolski K. 1961. Studia nad teorią kultury ludowej. Etnografia Polska 4, 57–58
Długołęcka L. and Pinkwart M. 1992. Muzyka i Tatry. Kraków
Eliade M. 2004. Okultyzm, czary i mody kulturalne: eseje. Tłum. I. Kania. Warszawa
Eljasz-Radzikowski S. 1897. Polscy Górale Tatrzańscy czyli Podhalanie i Tatry na początku XIX wieku. Lud 3, 225–273
Gąsienica J. 1975. Przypowiodka koło boginek; Jak chłop śmierć wytańcył. In W. Wnuk (ed.), Gawędy Skalnego Podhala. Kraków, 83–86; 90–92
Goszczyński S. 1901. Kościelisko. Janosz i Dziwożona. Przegląd Zakopiański 3 (39–40), 370–372, 382–384
Goszczyński S. 1958 (1853). Dziennik podróży do Tatrów. S. Sierotwiński (ed.), Wrocław
Grzebinoga B. 1975. Gawędy. Podhalanka (A special publication of the Podhale Association), 26–27
Hoesick F. 2001. Legendowe postacie Zakopanego. Chałubiński, ks. Stolarczyk, Sabała. Warszawa
Horvátová E. 1975. Zvykoslovie a povery. Slovensko 3 (2). Bratislava, 1022–1030
Kamiński (Kamieński) L. 1992. O mieszkańcach gór tatrzańskich. Najdawniejsza monografia etnograficzna Podhala. Compiled by J. Kolbuszewski. Kraków
Kantor J. 1912. Lud Podhala. Ziemia 3, 382–393
Karwicka T. 1983. Magia drzew (Rozważania na przykładzie niektórych praktyk magicznych związanych z drzewami). Rocznik Muzeum Etnograficznego 8, 41–47
Kawałko M. J. 1986. Historie ziołowe. Lublin
Klinger W. 1949. Wschodnio-europejskie rusałki i pokrewne postaci demonologii ludowej a tradycja grecko-rzymska. Lublin, Kraków
Kolberg O. 1968. Dzieła Wszystkie. Góry i Podgórze 45 (2). Warszawa, 505–518
Kosiński W. 1904. Materiały etnograficzne zebrane w różnych okolicach Galicji zachodniej. Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne 7, 1–87
Kowalska-Lewicka A. 1957. O demonach, strachach i innych stworach. Ziemia 2 (6), 21–22; (7), 13, 18
Krzeptowski Sabała J. 1975. O śmierci; O zaśpionym wojsku w Tatrak; O diable. In W. Wnuk (ed.), Gawędy Skalnego Podhala. Kraków, 28–30; 49–52; 58–60
Kurek J. 1978. Księga Tatr wtóra. Kraków
Lehr U. (ed.) 2000. Słownik wyrazów podhalańskich. In D. Tylkowa (ed.), Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi. Kraków, 421–437
Lehr U. 2003. Wątki demonologiczne w tradycji ustnej górali. Rocznik Podhalański 9, 9–50
Lehr U. 2009. Weather Wizards and Contemporary Protecting Resources. Acta Ethnographica Hungarica 54 (2), 307–316
Lehr U. 2009. Traditional Rural Etiology as a Category of Cultural Phenomena. Alimori. Journal of Ethnology and Anthropology 1 (2 July), 7–29
Lehr U. 2012. The transcendental side of life. Aquatic demons in Polish folklore. http://www.folklore.ee/pubte/eraamat/eestipoola2/lehr.pdf. Dostęp 20.08.2014
Lehr U. 2012. Soul in the Folk Imagination. Conception-Metamorphosis-Relation (an article submitted for publication)
Lehr U. 2012. Słów kilka o słowie, czyli magicznej kreacji rzeczywistości. In: R. Hołda and T. Paleczny (eds.), Ciekawość świata, ludzi, kultury…Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Ryszardowi Kantorowi z okazji czterdziestolecia pracy naukowej. Kraków, 189–205
Lehr U. and Tylkowa D. 2000. Wiadomości o regionie. In D. Tylkowa (ed.), Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi. Kraków, 11–83
Łapczyński K. 1867. Baśń tatrzańska o królu wężów. Kłosy 5, 32, 47
Melicherci k A. 1968. Československá Vlastiveda. Díl. III: Lidová kulturá. Praha
Moszyński K. 1967. Kultura ludowa Słowian 2 (1). Warszawa, 598–703
Pach A. and Jarzębowski W. 1957. Bajdy przy watrze. Warszawa
Pełka L. 1987. Polska demonologia ludowa. Warszawa
Pine F. 2000. Kinship, gender and work in socialist and post-socialist rural Poland. In V. A. Goddard (ed.), Gender, Agency and Change. London, 86–101
Potkański K. 1905. Z wierzeń i przesądów ludu na Podhalu (spisał tenże autor w Zakopanem w latach 1895 i 1896). Lud 11, 51–54
Przerwa-Tetmajer K. 1960. Legenda Tatr. Part 1: Maryna z Hrubego. Kraków
Radwańska-Paryska Z. 1991. Zielnik Brata Cypriana z Czerwonego Klasztoru. Polish Botanical Studies. Guidebook 5. Kraków
Radwańska-Paryska Z. 1992. Słownik gwarowy góralskich nazw roślin z Tatr i Podtatrza. Zakopane
Rostafiński J. and Seidl O. 1962. Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa
Skupień J. 1979. Wierzenia na Podhalu w dzień Wszystkich Świętych. Rocznik Podhalański 2, 189–190
Skupień-Florek A. 1991. O Tatry we moje. Compiled by J. Sichielska and F. Sichielski. Kraków
Staszic S. 1955 (1815). O Ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski. Warszawa
Stopka-Nazimek A. 1987. Sabała: portret, życiorys, bajki, powiastki, piosnki, melodye. Kraków
Suleja A. 1903. Dolina «Podhale» w dawnych czasach. Przegląd Zakopiański 5 (33), 256–257; (35), 276–279; (36), 286–287
Suski A. 1975. Śmierć. In W. Wnuk (ed.), Gawędy Skalnego Podhala. Kraków, 520–526
Sutor W. A. 1992. Życie pasterskie w Tatrach. Gdańsk
Śliziński J. 1987. Podania z południowej Nowotarszczyzny. Zakopane
Szczepaniak W. 1915. Sposób na płanetnika. Gazeta Podhalańska 15 (52), 3–6
Thomas W. I. and Znaniecki F. 1976. Chłop polski w Europie i Ameryce 1. Warszawa
Tomicki R. 1981. Religijność ludowa. In M. Biernacka, M. Frankowska and W. Paprocka (eds.), Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej 2. Wrocław, 29–70
Udziela S. 1905. Kilka zapisków ze Starego Bystrego. Lud 11, 76
Urbańczyk S. 1991. Dawni Słowianie. Wiara i kult. Wrocław
Wawrzeniecki W. 1916. Taniec. Wisła 20 (1), 46
Witkiewicz S. 1963. Pisma tatrzańskie 2. Kraków
Wnuk W. (ed.) 1975. Gawędy Skalnego Podhala. Kraków