Ostatnia epidemia cholery azjatyckiej w Warszawie w XIX w. – zapobieganie, leczenie i przebieg w świetle źródeł z lat 1892–1894

Masłowska, Magdalena

doi:doi:10.53098/wir032020/02

Download

Title: Ostatnia epidemia cholery azjatyckiej w Warszawie w XIX w. – zapobieganie, leczenie i przebieg w świetle źródeł z lat 1892–1894

Abstract:

Na początku XIX w. panująca endemicznie w Indiach cholera rozpoczęła wędrówkę po świecie. Na skutek migracji ludności i rozwoju środków transportu pandemia cholery w ciągu tego stulecia pięciokrotnie zebrała żniwo na całym świecie. Początkowo była postrzegana jako nieznany „dopust Boży”, później – głównie empirycznie – poznano sposoby zapobiegania cholerze i jej leczenia. W 1883 r. Robert Koch odkrył i udowodnił, że to lasecznik przecinkowaty jest odpowiedzialny za rozprzestrzenienie się tej choroby. Poznanie etiologii cholery pozwoliło poczynić swego rodzaju przygotowania na pojawienie się tej choroby w Warszawie, co nastąpiło we wrześniu 1892 r. W roku następnym przebiegała ona łagodnie, a gwałtownie zaatakowała dopiero w 1894 r. Szerzyła się głównie pośród najuboższych warstw społecznych, gdzie w ciągu tego roku zarażeniu uległo 1514 osób, z czego ponad 1/3 zmarła. W porównaniu z 1852 r., kiedy na cholerę zachorowało 11 042 mieszkańców Warszawy (zmarło 4747), ostatnia dziewiętnastowieczna epidemia miała łagodny przebieg, jednak śmiertelność była nadal wysoka (39,9%). Przyczyn tego stanu rzeczy upatrywano w braku dostępu do czystej, filtrowanej wody w największych ogniskach epidemicznych na Szmulowiznie, Mokotowie i Ochocie, w złych warunkach sanitarnych i nieodpowiedniej diecie. Dodatkowym utrudnieniem było zbyt późne przywożenie pacjentów cholerycznych do szpitali, którzy często trafiali tam w stanie agonalnym. Był to skutek szerzącej się po Warszawie pogłoski, iż doktorzy w szpitalach trują pacjentów, aby zakończyć epidemię. W Warszawie wygasła ona jesienią 1894 r., a ogólnoświatowa pandemia dwa lata później.

References:

Biegański W. (1901). Wykłady o chorobach zakaźnych ostrych przez Władysława Biegańskiego. Tom Drugi Grypa.–Zapalenie płuc włókninowe.–Gruźlica.–Dyzenterya.–Cholera.–Zapalenie opon mózgordzeniowych nagminne.–Tężec.–Zimnica.–Zakażenie wąglikowe.–Nosacizna.–Wścieklizna, https://pbc.gda.pl/dlibra/doccontent?id=28861(dostęp: 14.09.2020).
Dzierżawski B., Hewelke O., Janowski W., Zawadzki J. (1892). Cholera, jej dawniejsze epidemije u nas, przyczyny, objawy, zapobieganie i leczenie, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/110094/edition/107260/content (dostęp: 14.09.2020).
Hewelke O. (1892). Przegląd krytyczny niektórych metod leczenia cholery. [Rzecz czytana na posiedzeniu Tow. Lekarskiego Warszawskiego d. 30 Sierpnia 1892 r.], Gazeta Lekarska, 12 (37), 757–764.
Janicka I. (2018). Uwarunkowania i przebieg epidemii cholery w guberni mohylewskiej w 1848 roku. Przeszłość Demograficzna Polski, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-2d0242a1-fcf8-4d3d-9f8b-b3f230c971d7 (dostęp: 14.09.2020).
Janowski W. (1892a). Badanie bakteryjologiczne pierwszych dwóch przypadków cholery w Warszawie. Gazeta Lekarska, 12 (40), 852–856.
Janowski W. (1892b). Przebieg epidemii cholery azyatyckiej w Warszawie. Gazeta Lekarska, 12 (41), 869–874.
Janowski W. (1892c). Wiadomości bieżące [Epidemija cholery]. Gazeta Lekarska, 12 (42), 902–904.
Kowalski H. (1892). Cholera azyatycka na podstawie dawniejszych i nowoczesnych wyników nauki, Tarnów: Nakładem Księgarni Karola Raschki. W drukarni Józefa Styrny.
Kwiatkowski Z.A. (2017). Robert Koch (1843–1910) w 150 rocznicę urodzin, https://www.microbiology.pl/historia/wspomnienia-o-mikrobiologach-polskich/robert-koch-a-kwiatkowski/ (dostęp: 14.09.2020).
Markiewicz S., Natanson L. (1885). Poglądy Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego w sprawie urządzenia rewirów sanitarnych na wypadek wybuchu cholery w Warszawie przedstawione JW. Prezydentowi m. Warszawy. Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, 81 (1), 109–138.
Naruszewicz-Lesiuk D., Stypułkowska-Misiurewicz H. (2017). Epidemie cholery wczoraj i dziś. 100-lecie działalności Państwowego Zakładu Higieny w zwalczaniu i ochronie przed zawleczeniem cholery do kraju. Przegląd Epidemiologiczny, 71 (4), 661–670.
Pechkranc S. (1894). Wiadomości bieżące – Oddział dla chorych cholerycznych w szpitalu starozakonnych […]. Gazeta Lekarska, 14 (31), 837–840.
Polak J. (1893). Sprawozdanie z epidemii cholery w Warszawie w r. 1892. Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, 89 (1), 245–248.
Przewoski E. (1892). Posiedzenie kliniczne z dn. 20 września 1892 r. – Sprawozdanie z wycieczki do Lublina i okolic w celu rozpoznania natury panującej tam epidemii. Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, 88 (4), 868–872.
Serkowski S. (1905). Epidemiologia i profilaktyka cholery, Łódź: Tłocznia J. Szcześniewskiego i S-ki Piotrkowska nr 141.
Świątecki W. (1893). Wiadomości bieżące – O pierwszych przypadkach cholery […]. Gazeta Lekarska, 13 (45), 1203–1204.
Świątecki W. (1894a). Wiadomości bieżące – Do oddziału cholerycznego […]. Gazeta Lekarska, 14 (7), s. 193.
Świątecki W. (1894b). Wiadomości bieżące – W oddziale dla chorych cholerycznych […]. Gazeta Lekarska, 14 (36), 977.
Stypułkowska-Misiurewicz H. (2010). Tajemnica chorobotwórczości Vibrio Cholerae przecinkowca cholery w sto lat po śmierci Roberta Kocha. Postępy Mikrobiologii, 49 (4), 317–323.
Tchórznicki J. (1893). Przewodnik dla Służby Zdrowia (tak zwanych „sanitarzy”) pracujących podczas epidemii cholery. Na podstawie praktyki sanitarnej i instrukcyi rządowych. Warszawa, https://polona.pl/item/przewodnik-dla-sluzby-zdrowia-tak-zwanych-sanitarzy-pracujacej-podczas-epidemii,NzU4NjUwOTU/8/#info:metadata (dostęp: 14.09.2020).
Archiwum Państwowe w Warszawie, 72/1133 Warszawska Gubernialna Rada Opieki Społecznej, sygn. 1671- k. 2–406.
Archiwum Państwowe w Warszawie, 72/1416 Kancelaria Gubernatora Warszawskiego, sygn. 299- k. 782, sygn. 300- k. 415, 419, 421, 422, 437, 439, 444, 451, 458.