Publisher:

Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk

Place of publishing:

Warszawa

Type of object:

Journal/Article

Abstract:

The protection of historic rural settlement systems is often only declarative. Throughout the part of the 20th century and in the 21st century, the landscape of the Polish countryside was influenced by transformations that had a significant impact on its architecture and on the preservation of the values of rural systems. There is also a problem with the number of rural layouts under legal protection. There are about 80 examples of rural settlement entered in the registers of monuments (0.001% of all items entered in the registers). 15 times more urban layouts are protected (1066), which quantitatively exceed the number of localities with legal urban rights (944), so 1 city has 1.15 of the protected urban layout, while 1 village (and there are 52,471 in Poland) has 0.0015 of the protected rural layout. Due to the present situation, the aim of the study was adopted, which is to prepare a method that will allow the evaluation of the historical values of rural systems. It would enable conservators and planners to clearly define which of the rural systems, as well as their individual elements, require preservation, special protection or reconstruction. As part of the research, a research method was adopted, consisting in the analysis of the methodology of valorisation of monuments, landscape, elements of cultural heritage, urban and rural layouts in order to develop a compilation method of valorisation, which was checked on three different settlement layouts: Chochołów, Nowosolna and Cedry Wielkie, which were inventoried in detail. The summary includes reflections on the need to strengthen the protection of rural settlement systems and recommendation for making the developed method of valorisation of rural systems more detailed.

References:

Badziak K., Chylak K., Łapa M. (2014). Łódź wielowyznaniowa. Dzieje wspólnot religijnych do 1914 r. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. https://doi.org/10.18778/7969-448-8.
Baniowska-Kopacz E. (2014). Folk Architecture of Podhale. Ethnologia Polona, 35, 79–99.
Bochenek A., Było P., Kopeć P. (2016). Wytyczne konserwatorskie do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Nowosolna. Projekt zrealizowany w ramach zajęć z przedmiotu ochrona dziedzictwa kulturowego prowadzonych na II stopniu kierunku gospodarka przestrzenna przez dr. arch. inż. W. Witkowskiego w semestrze zimowym 2015/2016.
Bogdanowski J. (1989). Metoda jednostek i wnętrz architektoniczno-krajobrazowych (JARK-WAK) w studiach i projektowaniu. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej.
Chmielewski T.J. (2012). Systemy krajobrazowe. Struktura, funkcjonowanie, planowanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Domino J. (2016). Gminny program opieki nad zabytkami na lata 2016–2019 dla gminy Cedry Wielkie. https://www.cedry-wielkie.pl/2016/04-11/Zabytki_Cedry_Wielkie.pdf (dostęp: 01.08.2018).
Dorobek M., Opitz M., Goliński J. (2018). Drugie życie zabytków na Żuławach. https://www.polskieradio.pl/8/2776/Artykul/1643752,Drugie-zycie-zabytkow-na-Zulawach (dostęp: 01.08.2018).
Dyba O. (2014). Wieś Chochołów. https://zabytek.pl/pl/obiekty/chocholow-wies (dostęp: 01.08.2018).
Eljasz-Radzikowski S. (1904). Powstanie chochołowskie. Lwów: Polskie Towarzystwo Nakładowe.
Filgus T. (2017). Geneza, rozwój i zanik Wiączynia. Próba rekonstrukcji geograficzno-historycznej osadnictwa w aspekcie przemian zagospodarowania przestrzennego i rozplanowania wsi. Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, 6: T. Filgus (red.). Geneza i rozwój struktur przestrzennych osadnictwa, 183–208. https://doi.org/10.18778/2300-0562.06.08.Golik D. (2009). Zapomniane groby. Ochotnica, 17.
GUS [Główny Urząd Statystyczny] (2020). Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2019 r. Stan w dniu 31 XII. Informacje statystyczne. Warszawa: GUS.
GUS [Główny Urząd Statystyczny] (2018). Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r. Informacje statystyczne. Warszawa: GUS.
Haratyk A. (2014). Chata góralska jako środowisko życia rodzinnego na Podhalu (XIX–początek XX wieku). Wychowanie w Rodzinie, 9 (1), 243–259.
Jantzen E. (1929). Die Bewohner der Dörfer Groß- und Klein-Zünder im 17. und 18. Jahrhundert. Danziger familiengeschichtliche Beiträge, 7.
Jostowa W. (1961). Z zagadnień budownictwa podhalańskiego. Na marginesie organizacji skansenu. Etnografia Polska, 5, 135–161.
Kamiński Z.J. (2008). Współczesne planowanie wsi w Polsce. Zagadnienia ruralisty. Gliwice: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej.
Kiryk F. (red.) (1997). Czarny Dunajec i okolice. Zarys dziejów do roku 1945. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”.
Kokotkiewicz P., Spodenkiewicz J., Spodenkiewicz P. (1984/1985). Studium historyczno-ruralistyczne wsi Nowosolna. Łódź–Warszawa.
Koperska-Kośmicka M. (2012). Współczesny obraz żuławskiego podcienia. Studia KPZK, 146, 225–236.
Koter M. (2012). Relikty osadnictwa wiejskiego i podmiejskiego w planie współczesnej Łodzi. W: Atlas Miasta Łodzi. Suplement 2, 61. Łódź: Urząd Miasta Łodzi – Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Kowalczyk O. (2018). Metody waloryzacji dziedzictwa kulturowego w historycznych układach ruralistycznych. Diagnoza stanu istniejącego i możliwości poprawy.
Niepublikowana praca magisterska napisana pod kier. dr. inż. arch. W. Witkowskiego w Kolegium Gospodarki Przestrzennej Politechniki Łódzkiej, mps. Łódź.
Kowicki M. (2013). Równowaga w planowaniu przestrzennym na obszarach wiejskich. Wybrane zagadnienia. W: A. Halicka (red.). Budownictwo na obszarach wiejskich. Nauka, praktyka, perspektywy. Lublin: Politechnika Lubelska.
Kwiatkowska J. (2009). Domy żuławskie – w poszukiwaniu zagubionej tradycji budownictwa. Nowy Dwór Gdański: Lokalna Grupa Działania Żuławy i Mierzeja.
Lipińska B. (2011). Żuławy Wiślane. Ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu. Gdańsk–Nowy Dwór Gdański: Stowarzyszenie Żuławy.
Matlakowski W. (1892). Budownictwo ludowe na Podhalu. Kraków: Akademia Umiejętności.
Myga-Piątek U. (2012). Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Niedźwiecka-Filipiak I. (2013). Zasób kulturowy wsi – zagrożone dziedzictwo. Forum Debaty
Publicznej „Sieć Najciekawszych Wsi – sposób na zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi w Polsce”. https://docplayer.pl/696720-Zasob-kulturowy-wsi-zagrozone-dziedzictwo.html (dostęp: 15.07.2018).
Niedźwiecka-Filipiak I. (2009). Wyróżniki krajobrazu i architektury wsi Polski południowo-zachodniej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
Paturalska-Nowak E., Jaszczyńska A. (2016). Wojewódzki program opieki nad zabytkami w województwie łódzkim na lata 2016–2019. Łódź: Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi.
Pawłowski K., Witwicki M. (1968). Problemy oceny wartości zabytkowych historycznych zespołów miejskich. Ochrona Zabytków, 21/4 (83), 3–12.
Rada Miejska Oksfordu (2009). The Oxford Character Assessment Toolkit: Guidance Notes. Oxford: Oxford City Council.
Raszeja E. (2016). Zastosowanie modelu biografia – struktura – wizerunek do badania tożsamości krajobrazu wsi. W: M. Kłopotowski, D. Gawryluk (red.). O wartościach współczesnego krajobrazu (s. 47–60). Białystok: Agencja Wydawnicza EkoPress.
Raszeja E. (2013). Ochrona krajobrazu w procesie przekształceń obszarów wiejskich. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
Sałyga-Rzońca A., Burian M. (2008). Waloryzacja zabytkowego zasobu wsi województwa opolskiego. Cele, metody, praktyka. Opole: Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Opolu.
Skowrońska M. (2014). Architektura drewniana gminy Czarny Dunajec. Czarny Dunajec: Wydawnictwo Artcards.
Skowrońska M. (2011). Chochołów. Perła Podhala. Czarny Dunajec: Wydawnictwo Artcards.
Solecka I. (2016). Polskie doświadczenia w identyfikacji i waloryzacji krajobrazu. Inżynieria Ekologiczna, 50, 223–231. https://doi.org/10.12912/23920629/65504.
Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W. (red.) (1880). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1. Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego.
Szczepankiewicz-Battek J. (2017). Osadnictwo braci czeskich i morawskich w regionie łódzkim. Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, 6, 153–181. https://doi.org/10.18778/2300-0562.06.07.
Szulc H. (1995). Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce. Wrocław: Continuo.
Szygendowska A. (2012). Drewniany kościół pw. św. Andrzeja Boboli z Nowosolnej. Łódź: Księży Młyn.
Uchwała (2021). Uchwała nr XLIX/1508/21 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 20 października 2021 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części obszaru miasta Łodzi położonej w rejonie ulic: Brzezińskiej, Pomorskiej, Jugosłowiańskiej, Wiączyńskiej, J. Kasprowicza, Grabińskiej i Byszewskiej – obszaru centrum osiedla Nowosolna.
Uchwała (2020). Uchwała nr XVII/174/2020 Rady Gminy Czarny Dunajec z dnia 10 lutego 2020 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru Gminy Czarny Dunajec.
Uchwała (2002). Uchwała Nr XXXIII /308/2002 Rady Gminy w Cedrach Wielkich z dnia 30 sierpnia 2002 w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w gminie Cedry Wielkie obszar wsi Cedry Wielkie.
Ustawa (2003). Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2022, poz. 840).
Ustawa (1962). Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i muzeach (Dz.U.1962 nr 10, poz. 48).
Wilczewski T. (2015). Nazwy miejscowości na Kaszubach. Gdańsk: Galan. http://pbc.gda.pl/Content/50166/Wilczewski_5.pdf (dostęp: 20.09.2018).
Witwicki M. (2007). Kryteria oceny wartości zabytkowej obiektów architektury jako podstawa wpisu do rejestru zabytków. Ochrona Zabytków, 1, 77–98.
Woźniak K. (2015). Pruskie wsie liniowe w okolicach Łodzi i ich mieszkańcy w początkach XIX w. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Economica, 21. https://doi.org/10.18778/1508-1117.21.06.
Woźniak M. (2009). Poradnik dobrych praktyk ochrony żuławskich zabytków. Cedry Wielkie: Gmina Cedry Wielkie.
Wrześniewska I., Wrześniewski M. (2012). Gminny program opieki nad zabytkami na lata 2012–2015 dla gminy Czarny Dunajec. http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/WDU_K/2012/2760/Zalacznik1.pdf (dostęp: 01.08.2018).
WUOZ [Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków] w Krakowie (2018). Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego (rejestr A). Kraków.

Relation:

Wieś i Rolnictwo

Issue:

3 (196)

Start page:

33

End page:

79

Detailed Resource Type:

Artykuł

Resource Identifier:

oai:rcin.org.pl:241283 ; doi:10.53098/wir032022/02 ; click here to follow the link ; Library of IRAD of PAS, call no. 0105, A 0104

Source:

click here to follow the link

Language:

pl

Access:

Open