Subtitle:

Przegląd Geograficzny T. 91 z. 1 (2019)

Publisher:

IGiPZ PAN

Place of publishing:

Warszawa

Description:

24 cm

Type of object:

Czasopismo/Artykuł

Abstract:

W ostatnich dekadach XX w. i na początku XXI w. obserwuje się w skali globalnej znaczący wzrost temperatury powietrza. W odniesieniu do pozostałych elementów klimatu informacje są rozbieżne. Na przykład, relacjonowany jest wzrost opadów lub ich zmniejszanie. Brak jest praktycznie informacji, czy i w jakim stopniu zmieniają się wilgotność powietrza i prędkość wiatru. Obszary górskie są miejscami szczególnie wrażliwymi na zmiany klimatu. Dlatego też w opracowaniu tym podjęto próbę porównania sezonowych i wieloletnich zmian niektórych elementów klimatu i wskaźników klimatycznych w polskich wysokich górach (Tatry i Karkonosze) w latach 1951–2015. Stwierdzono szereg podobieństw i różnic klimatycznych pomiędzy badanymi pasmami, zwłaszcza w odniesieniu do gradientów wysokościowych temperatury powietrza (gradient średniej rocznej temperatury powietrza wynosi -0,53°C w Tatrach i -0,55°C na 100 m wzniesienia w Karkonoszach)1 i pokrywy śnieżnej (10 cm/100 m w Tatrach i 12 cm/100 m w Karkonoszach). Opady atmosferyczne cechują się gradientem wysokościowym 38 mm/100 m w Karkonoszach i 53 mm/100 m w Tatrach. Stwierdzono także podobieństwa i różnice tempa zmian różnych elementów klimatu w analizowanym wieloleciu. W przypadku średniej rocznej temperatury istotny trend zmian wynosi w obydwu pasmach około 0,3°C na 10 lat. W większości przypadków zmiany charakterystyk opadowych oraz dotyczących pokrywy śnieżnej są nieistotne statystycznie.

References:

1. Baranowski J., 1999, Wpływ rzeźby i pokrycia terenu na warunki wietrzne w Tatrach Wysokich na przykładzie Hali Gąsienicowej, [w:] A. Kotarba, A. Kozłowska (red.), Badania geoekologiczne w otoczeniu Kasprowego Wierchu, Prace Geograficzne, 174, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 105–120.
2. Baranowski J., 2003, Pochłonięte promieniowanie słoneczne w Tatrach w otoczeniu Hali Gąsienicowej, [w:] K. Błażejczyk, B. Krawczyk, M. Kuchcik (red.), Postępy w badaniach klimatycznych i bioklimatycznych, Prace Geograficzne, 188, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 131–144.
3. Baranowski J., 2003, Dynamika zmian dobowych i zróżnicowanie przestrzenne temperatury powietrza na Hali Gąsienicowej, Przegląd Geograficzny, 75, 2, s. 271–286.
4. Barry R.G., Van Wie C.C., 1974, Topo- and microclimatology in alpine areas, [w:] J.D. Ives, R.G. Barry (red.), Arctic and Alpine Environments, Methuen, London, s. 73–83.
5. Błażejczyk K., Baranowski J., Błażejczyk A., Szmyd J., 2013, Klimat i bioklimat Hali Gąsienicowej, [w:] Z. Rączkowska, A. Kotarba (red.), Dolina Suchej Wody w Tatrach. Środowisko i jego współczesne przemiany, Prace Geograficzne, 239, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 67–95.
6. Cebulak E., 1983, Maximum daily rainfalls in the Tatra Mountains and Podhale Basin, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 57, s. 337–343.
7. Dąbrowska K., Guzik M. (red.), 2015, Atlas Tatr. Przyroda nieożywiona, Tatrzański Park Narodowy, Zakopane.
8. Falarz M., 2000–2001, Zmienność wieloletnia występowania pokrywy śnieżnej w polskich Tatrach, Folia Geographica, Series Geographica Physica, 31–32, s. 101–123.
9. Falarz M., 2002, Klimatyczne przyczyny zmian i wieloletniej zmienności występowania pokrywy śnieżnej w polskich Tatrach, Przegląd Geograficzny, 74, 1, s. 83–106.
10. Falarz M., 2007, Snow cover variability in Poland in relation to the macro- and mesoscale atmospheric circulation in the 20th century, International Journal of Climatology, 27, s. 2069–2081. https://doi.org/10.1002/joc.1505
11. Gądek B., Grabiec M., Rączkowska Z., Maciata B., 2016, Variability of the snow avalanche danger in the Tatra Mountains during the past nine decades, Geographia Polonica, 89, 1, s. 65–77. https://doi.org/10.7163/GPol.0046
12. Głowicki B., 1998, Wieloletnia seria pomiarów temperatury powietrza na Śnieżce, [w:] Geoekologiczne Problemy Karkonoszy, 1, Wydawnictwo Acarus, Poznań, s. 117–123.
13. Głowicki B., 2000, 20th century variability to daily maxima and minima of air temperature in the Sudetic Mountains, Geographia Polonica, 73, 2, s. 111–116.
14. Hess M., 1965, Piętra klimatyczne w Polskich Karpatach Zachodnich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Geograficzne, 11, Kraków.
15. Konček M. (red.), 1974, Klimat Tatr, Folia Geographica, 4, Slovenska Akademia Vied, Bratislava.
16. Kotarba A., 2013, Rzeźba system dolinnego Suchej Wody i Pańszczycy, [w:] Z. Rączkowska, A. Kotarba (red.), Dolina Suchej Wody w Tatrach. Środowisko i jego współczesne przemiany, Prace Geograficzne, 239, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 15–34.
17. Kozak J.L., Łepko M., 2015, Wieloletnia zmienność grubości pokrywy śnieżnej w okolicy Szczyrku, Inżynieria Ekologiczna, 41, s. 153–159. https://doi.org/10.12912/23920629/1844
18. Kozłowska A., 2013, Roślinność Doliny Suchej Wody, [w:] Z. Rączkowska, A. Kotarba (red.), Dolina Suchej Wody w Tatrach. Środowisko i jego współczesne przemiany, Prace Geograficzne, 239, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 127–136.
19. Kozłowska A., Rączkowska Z., 1996, The spatial relations of relief and vegetation, Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 30, s. 117–128.
20. Kozłowska A., Rączkowska Z., 1999, Środowisko wysokogórskie jako system wzajemnie powiązanych elementów, [w:] A. Kotarba, A. Kozłowska (red.), Badania geoekologiczne w otoczeniu Kasprowego Wierchu, Prace Geograficzne, 174, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 121–127.
21. Krąż P., Wójcik S., 2015, Mikroregiony fizycznogeograficzne polskiej części Bruzdy Podtatrzańskiej i Pogórzy Przedtatrzańskich, [w:] J. Liro, M. Liro, P. Krąż (red.), Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii, 3, IGiGP UJ, Kraków, s. 131–147.
22. Migała K., 2005, Piętra klimatyczne w górach Europy a problem zmian globalnych, Acta Universitatis Wratislaviensis, 2718, Studia Geograficzne, 78, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
23. Migała K., Czerwiński J., 2004, Das Observatorium auf der Schneekoppe (Śnieżka) im Riesengebirge (Karkonosze) 1603 m, westliche Sudeten, Polen, 100. Jahresbericht des Sonnblick – Vereines für das Jahr 2002, Wien, s. 24–28.
24. Migała K., Urban G., Tomczyński K., 2016, Long-term air temperature variation in the Karkonosze mountains according to atmospheric circulation, Theoretical and Applied Climatology, 125, s. 337–351. https://doi.org/10.1007/s00704-015-1468-0
25. Niedźwiedź T., 1992, Climate of the Tatra Mountains, Mountain Research and Development, 12, 2, s. 131–146. https://doi.org/10.2307/3673787
26. Niedźwiedź T., 1996, Wieloletnia zmienność temperatury powietrza i opadów w Tatrach, [w:] A. Kotarba (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a Człowiek, 1, Nauki o Ziemi, Materiały I Ogólnopolskiej Konferencji, Zakopane, 6–9 października 1995, Kraków-Zakopane, s. 161–163.
27. Niedźwiedź T., 2003, Extreme precipitation events on ten northern side of the Tatra Mountains, Geographia Polonica, 76, 2, s. 13–21.
28. Niedźwiedź T., 2004, Rekonstrukcja warunków termicznych lata w Tatrach od 1550 roku, [w:] A. Kotarba (red.), Rola małej epoki lodowej w przekształcaniu środowiska przyrodniczego Tatr, Prace Geograficzne, 197, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 57–88.
29. Niedźwiedź T., 2006, Zmienność temperatury powietrza w Tatrach w porównaniu z Karpatami Południowymi i Alpami, [w:] A. Kotarba, W. Borowiec (red.), Tatrzański Park Narodowy na tle innych górskich terenów chronionych, 1, Nauki o Ziemi, Zakopane-Kraków, s. 13–21.
30. Obrębska-Starlowa B., Trepińska J., Niedźwiedź T., Bednarz Z., 1996, Trendy zmian klimatycznych w Tatrach Polskich, [w:] A. Kotarba (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a Człowiek, 1, Nauki o Ziemi, Materiały I Ogólnopolskiej Konferencji, Zakopane, 6–9 października 1995, Kraków-Zakopane, s. 168–170.
31. Rączkowska Z., 2013, Współczesne procesy morfogenetyczne, [w:] Z. Rączkowska, A. Kotarba (red.), Dolina Suchej Wody w Tatrach. Środowisko i jego współczesne przemiany, Prace Geograficzne, 239, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 35–48.
32. Sobik M., Błaś M., Migała M., Godek M., Nasiołkowski T., 2013, Klimat, [w:] R. Knapik, A. Raj (red.), Przyroda Karkonoskiego Parku Narodowego, KPN, Jelenia Góra, Wydawnictwo Dimograf, Bielsko-Biała, s. 147–186.
33. Trepińska J., 2002, Górskie klimaty, Wydwnictwo IGiGP UJ, Kraków. https://doi.org/10.7163/PrzG.2015.3.5
34. Ustrnul Z., Walawender E., Czekierda D., Štasny P., Lapin M., Mikulova K., 2015, Opady atmosferyczne i pokrywa śnieżna, [w:] K. Dąbrowska, M. Guzik (red.), Atlas Tatr. Przyroda nieożywiona, Tatrzański Park Narodowy, Zakopane, arkusz II.3, mapy 1, 5.
35. Wibig J., Głowicki B., 2002, Trends of minimum and maximum temperature in Poland, Climate Research, 20, s. 123–133. https://doi.org/10.3354/cr020123
36. Yoshino M.M., 1984, Thermal belt and cold air drainage on the mountain slope and cold air lakes in the basin at quiet, clear night, GeoJournal, 8, 3, s. 230–250. https://doi.org/10.1007/BF00446473
37. Żmudzka E., 2009, Changes of thermal conditions in the Polish Tatra Mountains, Landform Analysis, 10, s. 140–146.
38. Żmudzka E., 2010, Współczesne zmiany wielkości i charakteru opadów w Tatrach, [w:] A. Kotarba (red.), Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem, tom 1, Tatrzański Park Narodowy, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, Zakopane, s. 157–164.
39. Żmudzka E., 2011, Współczesne zmiany klimatu wysokogórskiej części Tatr, Prace i Studia Geograficzne, 47, s. 217–226.
40. Żmudzka E., 2011, Contemporary climate changes in the high mountain part of the Tatras, Miscellanea Geographica, 15, s. 93–102. https://doi.org/10.2478/v10288-012-0005-6
41. Żmudzka E., Nejedlik P., Mikulova K., 2015, Temperatura, wskaźniki termiczne, [w:] K. Dąbrowska, M. Guzik (red.), Atlas Tatr. Przyroda nieożywiona, Tatrzański Park Narodowy, Zakopane, arkusz II.2, mapa 1.

Relation:

Przegląd Geograficzny

Volume:

91

Issue:

1

Start page:

41

End page:

62

Detailed Resource Type:

Artykuł

Format:

Rozmiar pliku 2 MB ; application/octet-stream

Resource Identifier:

oai:rcin.org.pl:70396 ; 2300-8466 (on-line) ; 10.7163/PrzG.2019.1.2

Source:

CBGiOŚ. IGiPZ PAN, sygn.: Cz.181, Cz.3136, Cz.4187 ; click here to follow the link

Language:

pol

Language of abstract:

eng

Rights:

Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0

Terms of use:

Zasób chroniony prawem autorskim. [CC BY 4.0 Międzynarodowe] Korzystanie dozwolone zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0, której pełne postanowienia dostępne są pod adresem: ; -

Digitizing institution:

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk

Original in:

Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Projects co-financed by:

Program Operacyjny Polska Cyfrowa, lata 2014-2020, Działanie 2.3 : Cyfrowa dostępność i użyteczność sektora publicznego; środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz współfinansowania krajowego z budżetu państwa

Access:

Otwarty