Zważyć sacrum? Uwagi nad metodami badań wczesnośredniowiecznych masek z Opola

Szczepanik, Paweł

doi:0003-8180

Download

Title: Zważyć sacrum? Uwagi nad metodami badań wczesnośredniowiecznych masek z Opola

Abstract:

This paper contributes to the discussion around two wooden masks from Opole that was recently reopened by Kamil Kajkowski (2021). The prime objective of this polemic voice is to draw attention to the study methodology and interpretation-building processes applied to archaeological sources in cases like the Opole masks, which are used as a base for recognizing traditional pre-Christian beliefs and reconstructing elements of associated rites. This questions in turn a study of past sacrum that is carried forth from a modern cultural perspective and applying a contemporary rationality.

References:

Ebo – Żywot św. Ottona biskupa bamberskiego, „Monumenta Poloniae Historica”, 7/2, wyd. J. Wikarjak, wstęp i oprac. K. Liman, Warszawa 1969.
Bajburin A. 1998, Semiotyczne aspekty funkcjonowania rzeczy, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty”, 52/3–4, s. 109–117.
Bańkowski A. 2000, Etymologiczny słownik języka polskiego, Warszawa.
Belting H. 2015, Faces. Historia twarzy, Gdańsk.
Bazielichówna B., Deptuszewski S. 1959, „Szlachcice” i „Dziady” – zwyczajowe widowiska, „Polska Sztuka Ludowa”, 13/1–2, s. 20–40.
Biermann F. 2020, Osady otwarte, miejsca handlowe i grody – osadnictwo Słowian w północno-wschodnich Niemczech, [w:] Słowianie połabscy, Collectio Cathalogorum Gnesnensium, 2, Ł. Kaczmarek, P. Szczepanik red., Gniezno–Szczecin, s. 25–48.
Brückner A. 1985, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Buchalik L. 2016, Maska dogońska, [w:]Maska. Zakrywanie i odkrywanie pomiędzy Wschodem i Zachodem. Studia na pograniczach antropologii i estetyki porównawczej, W. Mond-Kozłowska red., Gdańsk, s. 30–52.
Bukowska - Gedigowa J., Gediga B. 1986, Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu, Polskie Badania Archeologiczne, 25, W. Hensel red., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Cehak - Hołubowiczowa H. 1965, Drewniane maski z grodu-miasta na Ostrówku w Opolu, „Archeologia Polski”, 10/1, s. 305–317.
Creed G. W. 2011, Masquerade and postsocialism: ritual and cultural dispossession in Bulgaria, Bloomington–Indianapolis.
Filipowiak W. 1993, Słowiańskie wierzenia pogańskie u ujścia Odry, [w:] Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, M. Kwapiński, H. Paner red., Gdańsk, s. 19–46.
Filipowiak W. 2019, Wooden artefacts, [w:] Wolin – the Old Town, II. Studies of finds, M. Rębkowski red., Szczecin, s. 89–135.
Fréger C . 2012, Wilder mann. The image of the savage, Stockport.
Gardeła L., Kajkowski K., Ratajczyk Z. 2019, Ostrogi zoomorficzne z Ciepłego. Zachodniosłowiański model kosmosu?, „Pomorania Antiqua”, 28, s. 65–152.
Garzin - Schwartz A. 2001, Archaeology and folklore of material culture, ritual, and everyday life, „International Journal of Historical Archaeology”, 5/4, s. 263–280.
Gediga B. 1966, Badania wykopaliskowe na Ostrówku w Opolu w latach 1959–1963, „Sprawozdania Archeologiczne”, 18, s. 219–245.
Gediga B. 2012, Frühmittelalterliche Holzmasken aus Opole-Ostrówek, [w:] Masken der Vorzeit in Europa (II). Internationale Tagung vom 19. bis 21. November 2010 in Halle (Saale), H. Meller, R. Maraszek red., Halle, s. 121–128.
Jarkiewicz K. 2016, Maska polska – tradycje, symbolika, inklinacje, [w:]Maska. Zakrywanie i odkrywanie pomiędzy Wschodem i Zachodem. Studia na pograniczach antropologii i estetyki porównawczej, W. Mond-Kozłowska red., Gdańsk, s. 205–219.
Kajkowski K. 2015, Drobna plastyka figuralna wczesnośredniowiecznych Pomorzan – zabawki, obiekty magiczne czy rekwizyty obrzędowe?, [w:] Zjawiska magiczno-demoniczne na terenie dawnych ziem pruskich na tle porównawczym, K. Grążawski, J. Gancewski red., Olsztyn, s. 221–246.
Kajkowski K. 2016, Święty Wojciech, urbs Gyddanyzc i problem chrystianizacji Pomorza wschodniego. Kilka uwag na marginesie rozważań dotyczących kultury duchowej mieszkańców grodu w widłach Wisły i Motławy, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 3, s. 431–455.
Kajkowski K. 2021, Maski z Opola w kontekście obrzędowości średniowiecznych Słowian, "Archeologia Polski”, 55, s. 245–284.
Kajkowski K., Szczepanik P. 2013a, Drobna plastyka figuralna wczesnośredniowiecznych Pomorzan, „Materiały Zachodniopomorskie. Nowa Seria”, 9, s. 207–247.
Kajkowski K., Szczepanik P. 2013b, The multi-faced so-called miniature idols from the Baltic Sea area, „Studia Mythologica Slavica”, 16, s. 55–68.
Kmita J. 1995, Jak słowa łączą się ze światem. Studium krytyczne neopragmatyzmu, Poznań.
Kolankiewicz L. 1999, Dziady. Teatr święta zmarłych, Gdańsk.
Kowalik A. 2004, Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian, Kraków.
Kowalski A. P. 1999, Symbol w kulturze archaicznej, Poznań.
Kowalski A. P. 2000, Archeologia kulturoznawcza. Projekt dyskursu „negatywistycznego”, [w:] Archeologia w teorii i praktyce, A. Buko, P. Urbańczyk red., Warszawa, s. 115–128.
Kowalski A. P. 2007, Myślenie magiczne jako przejaw poczucia ontologicznego bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo ontologiczne, A. Dobosz, A.P. Kowalski red., Bydgoszcz, s. 154–165.
Kowalski A. P. 2013, Kategorie estetyczne i sztuka dawnych Słowian, [w:] Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów, J. Kolenda, A. Mierzwiński, S. Moździoch, L. Żygadło red., Wrocław, s. 157–169.
Kowalski A. P. 2014, Antropologia zamierzchłych znaczeń, Toruń
Lauda N. 2016, Konik na patyku i koń na biegunach – dzieje zabawki, [w:] Zabawka – przedmiot ludyczny i obiekt kolekcjonerski, K. Kabacińska-Łuczak, D. Żołądź-Strzelczyk red., Poznań, s. 133–147.
Lévi - Strauss C. 1985, Drogi masek, Łódź.
Mamzer H., Ostoja - Zagórski J. 2007, Orientacje badawcze w polskiej archeologii, „Nauka”, 1, s. 131–148.
Minta - Tworzowska D. 2012, Źrodło/ślad/artefakt/rzecz/przedmiot, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska red., Poznań, s. 137–161.
Mishkova I. 2012, Kukeri of Vresovo, [w:] Carnival king of Europe II (2010–2012), A. Mott red., Trentina, s. 124–129.
Miśkiewicz M. 2008, Europa wczesnego średniowiecza V–XIII wiek, Warszawa.
Moszyński K. 1939, Kultura ludowa Słowian, 2, Kultura duchowa, 2, Kraków.
Moszyński K. 1967, Kultura ludowa Słowian, 2, Kultura duchowa, 1, Warszawa.
Moździoch S. 2013a, Holzmaske aus Kiefer, [w:] Credo. Christianisierung Europas im Mittelalter, II, Katalog, C. Stiegemann, M. Kroker, W. Wolter red., Petersberg, s. 553–554.
Moździoch S. 2013b, Holzmaske aus Kiefer, [w:] Credo. Christianisierung Europas im Mittelalter, II, Katalog, C. Stiegemann, M. Kroker, W. Wolter red., Petersberg, s. 554.
Pałubicka A. 1984, Przedteoretyczne postaci historyzmu, Warszawa–Poznań.
Pałubicka A. 1985, O trzech odmianach waloryzacji światopoglądowej, „Studia Metodologiczne. Zeszyty Poświęcone Integracji Nauki”, 24, s. 51–76.
Piątkowski K. 2011, Mit–Historia–Pamięć. Kulturowe konteksty antropologii/etnologii, Łódź.
Polak Z., Rębkowski M. 2019, Building structures and spatial organization, [w:] Wolin – the Old Town. I, Settlement structure, stratigraphy & chronology, M. Rębkowski red., Szczecin, s. 115–132.
Sychta B. 1968, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. II, H–L, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Szafrański W. 1979, Pradzieje religii w Polsce, Warszawa.
Szczepanik P. 2012, Maski w kulturze pogańskich Słowian Zachodnich. Atrybut rytualno-obrzędowy, czy fetysz religijny?, [w:] Barbarzyńcy u bram. Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, M. Franz, Z. Pilarczyk red., Toruń, s. 104–121.
Szczepanik P. 2013, Masks in the culture of pagan Western Slavs: a ritual-ceremonial attribute or a religious fetish?, [w:] Barbarians at the gates. Mare integrans. Studies on the history of the shores of the Baltic Sea, M. Franz, Z. Pilarczyk red., Toruń, s. 65–82.
Szczepanik P. 2018, Słowiańskie zaświaty. Wierzenia, wizje i mity, Szczecin.
Szczepanik P. 2020a, Wczesnośredniowieczne maski Słowian. Obrazy zmarłych, bogów, czy rekwizyty rytualne?, „Przegląd Archeologiczny”, 68, s. 163–186.
Szczepanik P. 2020b, Rzeczywistość mityczna Słowian północno-zachodnich i jej materialne wyobrażenia. Studium z zakresu etnoarcheologii religii, Toruń.
Szczepanik P. 2020c, Comparative analysis of early medieval anthropomorphic wooden figurines from Poland. Representations of gods, the deceased or ritual objects?, „Sprawozdania Archeologiczne”, 72/2, s. 143–167.
Szyjewski A. 2003, Religia Słowian, Kraków.
Tambiah S .J. 2007, Magia, nauka, religia a zakres racjonalności, Kraków.
Znaniecki F. 2005, Narzędzie rozumienia: współczynnik humanistyczny, [w:] Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, A. Mencwel red., Warszawa, s. 626–630.
Zowisło M. 2016, Obecność maski. Refleksje z obszaru filozofii kultury, [w:] Maska. Zakrywanie i odkrywanie pomiędzy Wschodem i Zachodem. Studia na pograniczach antropologii i estetyki porównawczej, W. Mond-Kozłowska red., Gdańsk, s. 220–242.
Zytka M. 2016, Bułgarska obrzędowość karnawałowa na przykładzie kukeri, „Zeszyty Wiejskie”, 22, s. 293–298.
Zytka M. 2018, Kukerzy – przykład obrzędowości karnawałowej w Bułgarii, „Slavica Lodziensia”, 2, s. 109–118.