Skarb z Paszowic, woj. dolnośląskie. Analiza śladów produkcji i (nie)używania

Nowak, Kamil; Sielicka, Katarzyna; Miazga, Beata

doi:0003-8180

Download

Title: Skarb z Paszowic, woj. dolnośląskie. Analiza śladów produkcji i (nie)używania

Abstract:

Odkryty w 2015 r. skarb z Paszowic zawiera w swoim inwentarzu gotowe wyroby, takie jak siekiery, sierpy, grot, ozdoby, surowiec, w różnych stadiach produkcji, a także elementy będące pozostałościami po procesie odlewniczym. Przeprowadzone badania składu chemicznego (SEM-EDS) oraz analizy śladów obecnych na przedmiotach pozwoliły na określenie rodzajów zastosowanego stopu odlewniczego oraz identyfikację sposobów produkcji metalurgicznej. Obserwacje makro- i mikroskopowe wykazały, że część przedmiotów nie nosi śladów używania. Zdeponowano je w stanie „as cast”, czyli surowego odlewu. W przypadku tych egzemplarzy zarejestrowano ślady krzepnięcia metalu odwzorowujące strukturę formy odlewniczej, kształt nieużywanych ostrzy oraz błędy odlewnicze.

References:

Baron J., Maciejewski M., Jarysz R., Kuźbik R., Łaciak D., Łucejko J . J., Mackiewicz M., Miazga B., Nowak K ., Sych D. 2019, Fenomen powtarzalności. Skarby z Karmina, Wrocław.
Bingelli M. 2011,Spearheads and swords – the making of bronze objects, [w:] Bronze Age warfare: Manufacture and use of weaponry, M. Uckelmann, M. Mödlinger red., Oxford, s. 11–15.
Blajer W. 1999, Skarby ze starszej i środkowej epoki brązu na ziemiach polskich, Prace Komisji Archeologicznej, 30, Kraków.
Blajer W. 2001, Skarby przedmiotów metalowych z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach polskich, Kraków.
Blajer W. 2015, Brązowa siekierka z tulejką z Kąclowej, pow. nowosądecki, „Materiały Archeologiczne”, 40, s. 161–168.
Blažek J., Ernée M., Smejtek L. 1998, Die bronzezeitlichen Gußformen in Nord-westböhmen, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Nordwestböhmens, 3, Nordböhmische Bronzefunde, 2, Most.
Brunn v . W. A . [1980] 1981, Eine Deutung spätbronzezeitlicher Hortfunde zwischen Elbe und Weichsel, „Bericht der Römisch-Germanischen Komission”, 61, s. 91–150.
Dolfini A., Crellin R. J. 2016, Metalwork wear analysis: The loss of innocence, „Journal of Archaeological Science”, 66, s. 78–87.
Gediga B . 1967, Plemiona kultury łużyckiej na Śląsku Środkowym, Wrocław.
Gedl M . 1995, Die Sicheln in Polen, Prähistorische Bronzefunde, XVIII/4, Stuttgart.
Gedl M . 2009, Die Lanzenspitzen in Polen, Prähistorische Bronzefunde, V/3, Mainz.
Gentile V., Gijnvan A. 2019, Anatomy of a notch. An in-depth experimental investigation and interpretation of combat traces on Bronze Age swords, „Journal of Archaeological Science”, 105, s. 130–143.
Goldmann K. 1981, Guß in verlorener Sandform – Das Hauptverfahren alteuropäischer Bronzegießer?, „Archäologisches Korrespondenzblatt“, 11, s. 109–116.
Gutiérrez Sáez C., Lerma I. M. 2015, Traceology on metal. Use-wear marks on copper-based tools and weapons, [w:] Use-wear and residue analysis in archaeology, M. Marreiros, J.F. Gibaja Bao, N. Ferreira Bicho red., Cham, s. 171–188.
Hansen S., Neumann D., Vachta T. r e d. 2012, Hort und Raum: Aktuelle Forschungen zu bronzezeitlichen Deponierungen in Mitteleuropa, Berlin–Boston.
Hidde B. 1997, Warnow, Kr. Usedom-Wolin, Prov. Pommern, [w:] Gaben an die Götter. Schätze der Bronzezeit Europas, A. Hänsel, B. Hänsel red., Berlin, s. 218–219.
Jahn Ch. 2013, Symbolgut Sichel. Studien zur Funktion spätbronzezeitlicher Griffzungensicheln in Depotfunden, 2, Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie, 236, Bonn.
Janczewski P. , Sielicka K. 2018, Opracowanie wyników badań stanowiska Paszowice 23 (cmentarzysko kultury przedłużyckiej i łużyckiej), maszynopis przechowywany w archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa we Wrocławiu, Wrocław.
Jarysz R. 1997, Wstępne wyniki badań archeologicznych na grodzisku z epoki brązu i wczesnego średniowiecza w Myśliborzu, stan. 3, gm. Paszowice, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 39, s. 153–167.
Jastrzębski S. 1973, Jawor i okolice, Wrocław.
Kienlin T. L., Ottaway, B. S. 1998, Flanged axes of the north-alpine region: An assessment of the possibilities of use-wear analysis on metal artefacts, [w:] L’atelier du bronzier en Europe du XXe au VIIIe siècle avant notre ère, C. Mordant, M. Pernot, V. Rychner red., Paris, s. 271–286.
Kondracki J . 2009, Geografia regionalna Polski, wyd. 3, Warszawa.
Kowalski Ł., Garbacz - Klempka A. 2019, Badania metaloznawcze skarbu z Nowego Kramska, [w:] Skarb z Nowego Kramska. Analizy. Konteksty, A. Michalak, J. Orlicka-Jasnoch red., Zielona Góra, s. 139–178.
Kuijpers M. H. G. 2008, Bronze Age Metalworking in the Netherland (c. 2000–800 BC). A research into the preservation of metallurgy related artefacts and the social position of the smith, Leiden.
Kuśnierz J. 1998, Die Beile in Polen III (Tüllenbeile), Prähistorische Bronzefunde, IX/21, Stuttgart.
Maciejewski M. 2016, Metal – granica – rytuał. Badania nad depozytami przedmiotów metalowych w kontekście sieci osadniczej, Archeologia Bimaris, 7, Poznań.
Mayer E. F. 1977, Die Äxte und Beile in Österreich, Prähistorische Bronzefunde, IX/9, Monachium.
Mc Clendon B. E. 2015, The sickle’s edge: an experimental use-wear approach to investigating sickle deposition in Bronze Age Europe, https://dc.uwm.edu/etd/1035/.
Nessel B. 2012, Alltägliches Abfallprodukt oder Marker bevorzugter Gusstechnik? Zu bronzenen Gusszapfen zwischen Karpaten und Ostsee, [w:] Bronzezeitliche Identitäten und Objekte. Beiträge aus den Sitzungen der AG Bronzezeit auf der 80. Tagung des Süd- und Westdeutschen Verbandes für Altertumsforschung in Nürnberg 2010 und dem 7. Deutschen Archäologiekongress in Bremen 2011, I. Heske, B. Horejs red., Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie, 221, Bonn, s. 145–159.
Nessel B. 2014, Bronze Age portioning of raw material – concepts, patterns and meaning of casting cakes, [w:] Carpathian-Heartlands. Studies on the prehistory and history of Transylvania in European contexts, dedicated to Horia Ciugudean on his 60th birthday, N. Boroffka, G.T. Rustoiu, R. Ota red., Apulum, 51, Alba Iulia, s. 401–416.
Nowak K. 2016, Przedmioty związane z wytwórczością metalurgiczną odkryte w grobach na cmentarzysku przy ul. Spokojnej w Legnicy, [w:] Metalurdzy znad Kaczawy. Cmentarzysko ciałopalne z epoki brązu odkryte w Legnicy przy ul. Spokojnej, K. Nowak, T. Stolarczyk red., Legnica, s. 75–90.
Nowak K. 2018, Badania nad rekonstrukcją sposobów wytwarzania wybranych typów narzędzi metalowych w późnej epoce brązu. Dwuczęściowe gliniane formy odlewnicze, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 60/2, s. 90–126.
Nowak K. 2019, Analiza traseologiczna przedmiotów brązowych wchodzących w skład skarbu z Nowego Kramska, [w:] Skarb z Nowego Kramska Analizy. Konteksty, A. Michalak, J. Orlicka-Jasnoch red., Zielona Góra, s. 179–196.
Nowak K. 2020, Badania śladów produkcji oraz śladów użytkowania zachowanych na przedmiotach ze skarbu z Marcinowic, [w:] Marcinowice. Skarb przedmiotów metalowych z wczesnej epoki brązu, A. Michalak, E. Przechrzta red., Zielona Góra, s. 81–99.
Nowak K., Baron J., Puziewicz J., Ziobro M. 2019, Multi-faceted analysis of metal sickles from the late Bronze Age scrap deposit found in Paszowice, SW Poland, „Geochemistry”, 79/3, s. 446–452.
Nowak K., Stolarczyk T. red. 2016, Metalurdzy znad Kaczawy. Cmentarzysko ciałopalne z epoki brązu odkryte w Legnicy przy ul. Spokojnej, Legnica.
Orlicka - Jasnoch J. 2019, Skarb ludności kultury łużyckiej z Nowego Kramska. Aspekt archeologiczny, [w:] Skarb z Nowego Kramska. Analizy. Konteksty, A. Michalak, J. Orlicka-Jasnoch red., Zielona Góra, s. 17–138.
Orlińska G. 2020, Siekierki tulejkowate z łukowato facetowanymi bokami z dorzecza środkowej Wisły, „Wiadomości Archeologiczne”, 71, s. 189–216.
Ottaway B. S. 1994, Prähistorische Archäometallurgie, Leidorf.
Overbeck M. 2018, Die Gießformen in West- und Süddeutschland (Saarland, Rheinland-Pfalz, Hessen, Baden-Württemberg, Bayern), Prähistorische Bronzefunde, XIX/3, Stuttgart.
Roberts B., Ottaway B. S. 2003, The use and significance of socketed axes during the Late Bronze Age, „European Journal of Archaeology”, 6, s. 119–140.
Říhovský J. 1992, Die Äxte, Beile, Meißel und Hämmer in Mähren, Prähistorische Bronzefunde, IX/17, Stuttgart.
Salaš M. 2005, Bronzové depoty střední až pozdní doby bronzové na Moravě a ve Slezsku, 1, Brno.
Schwab R., Wunderlich Ch. - H., Peisker K. [ 2007] 2009, Feine Linien in Bronze. Ein Beitrag zur Metallbearbeitungstechnik der Bronzezeit, „Jahresschrift für mitteldeutsche Vorgeschichte”, 91, s. 243–259.
Seger H. 1909, Beiträge zur Vorgeschichte Schlesiens: 3. Gussformen, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, Neue Folge, V, s. 16–27.
Sprockhoff E. [1941] 1942, Niedersachsens Bedeutung für die Bronzezeit Westeuropas. Zur Verankerung einer neuen Kulturprovinz, „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission”, 31/2, s. 1–138.
Sprockhoff E. 1956, Jungbronzezeitliche Hortfunde der Südzone des nordischen Kreises (Periode V), I–II, Moguncja.
Staniszewska W. 1995, Zabytki sztuki i kultury Parku Krajobrazowego Chełmy, Wrocław.
Stöllner T., Schwab R. 2009, Hart oder weich? Worauf es ankommt! Pickel aus dem prähistorischen Bergbau in den Ostalpen, „Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien”, 139, s. 149–166.
Sych D. 2014, Research perspectives of the traceology of metal artifacts, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 56, s. 31–40.
Sych D. 2015,Cultural biographies of Bronze Age knives and sickles from south-western Poland, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 57, s. 115–127.
Sych D . 2021, Analiza traseologiczna przedmiotów brązowych z depozytu z Kalisk, pow. szczecinecki, woj. zachodniopomorskie (Aneks 2), [w:] Kaliska I. Skarb przedmiotów metalowych z późnej epoki brązu na Pomorzu, M. Kaczmarek, G. Szczurek, A. Krzysiak red., Hyperborea. Poznańskie studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza, 6, Poznań, s. 357–371.
Sych D., Nowak K., Maciejewski M., Miazga B., Baron J. 2020, Influence of conservation of copper and bronze artefacts on traces of production and use-wear, „Archaeological and Anthropological Sciences”, 12/141, doi.org/10.1007/s12520-020-01115-0.
Tarbay J . G . 2019, On selection in “common hoards”. The Szajla hoard and some related finds from Late Bronze Age Carpathian Basin, [w:] Chasing Bronze Age rainbows. Studies on hoards and related phenomena in prehistoric Europe in honour of Wojciech Blajer, M.S. Przybyła, K. Dzięgielewski red., Prace Archeologiczne, 69, Kraków, s. 273–348.
Trampuž Orel N., Doberšek M., Heath D. J., Hudnik V. 1996, Archäometallurgische Untersuchungen an Sicheln aus spätbronzezeitlichen Hortfunden Sloweniens, „Prähistorische Zeitschrift”, 71, s. 178–193.
Trybała - Zawiślak K. 2015, Znaleziska brązowe ze Strzegocic, pow. dębicki w zbiorach Muzeum Regionalnego w Dębicy, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, 36, s. 263–268.
Witowski J. 2021, Pewne uwagi na temat możliwej funkcji bezpośredniej miecza brązowego z grobu nr 7429 z cmentarzyska ciałopalnego kultury łużyckiej w Domasławiu w świetle analiz traseologicznych, „Przegląd Archeologiczny”, 69, s. 137–145.