Zbór ewangelicko-reformowany w Oksie (ok. 1566–1679) i jego pastorzy

Bem, Kazimierz

doi:0029-8514

Download

Title: Zbór ewangelicko-reformowany w Oksie (ok. 1566–1679) i jego pastorzy

Abstract:

W siedemnastowiecznej Małopolsce wśród kalwińskich wspólnot ważną funkcję pełnił zbór w Oksie. Przez ponad sto lat (ok. 1566–1679) był nie tylko siedzibą zgromadzenia ewangelicko-reformowanego, ale także jednym z ważniejszych małopolskich ośrodków, ze szkołą, murowanym kościołem i jako miejsce obrad wielu synodów. Posługę pełniło tu kilku wybitnych pastorów, jak Franciszek Stankar Młodszy (1562–1621) i Jerzy Laetus (1609–ok. 1656), którzy sprawowali opiekę duchową nad rodziną patronów – Rejów – oraz mieszczanami ewangelikami. Artykuł systematyzuje losy tegoż zboru oraz koryguje pojawiające się na jego temat nieścisłości, w szczególności dotyczące okresu po 1660 r., przybliżając także okoliczności jego likwidacji w 1679 r.

References:

Augustyniak U., Testamenty ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVII wieku, wyd. 2 popr. i rozsz., Warszawa 2014
Bem K., „Wilki i łagodne jagniątka Chrystusa”. Powstanie, rozwój i rola Holenderskiego Kościoła Reformowanego w XVI i XVII wieku, Warszawa 2013
Bem K., Słownik biograficzny duchownych ewangelicko-reformowanych. Pastorzy i diakonisy Jednoty Małopolskiej i Jednoty Warszawskiej 1815–1939, Warszawa 2015
Bruchnalski W., Diabeł w Okszy, „Lud”, 7, 1901, s. 146–150
Chachaj M., Edukacja synów, wnuków i prawnuków Mikołaja Reja, w: Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce 2005, s. 257–276
Cynarski S., Starosta libuski Andrzej Rej z Nagłowic – dyplomata pierwszej połowy XVII w., w: Nad rzeką Ropą. Szkice historyczne, t. 3, Kraków 1968, s. 387–402
Gmiterek H., Franciszek Stankar Młodszy (1562–1621), PSB, 42, 2003, s. 163–164
Hajdukiewicz L., Wincenty Łyszkowic (zm. 1641), PSB, 18, 1978, s. 612–613
Kalinowska A., Misja Andrzeja Reya w Anglii 1637 roku, OiRwP, 51, 2007, s. 9–17
Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000
Kawałko M.J., Rejowiec. Jego okolice i właściciele w latach 1531–1869, Lublin 2011
Kiedroń S., Jan Makowski (1588–1644): polski teolog we fryzyjskim Franekerze, OiRwP, 40, 1996, s. 37–51
Kleyntjens J., Jiri en Jan Lateiner (Laetové), „Nederlands Archief voor Kerkgeschiedenis”, 27, 1934, s. 185–188
Kowalska H., Barbara Słupecka (ok. 1582–1652), PSB, 39, 1999–2000, s. 101–102
Kowalski, W., O nagłowickich chłopach, panach i plebanach w XVII wieku, czyli krótki suplement do Krótkiej rozprawy, w: Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce 2005, s. 341–363
Krasny P., Zbór kalwiński w Oksie. Przyczynek do badań nad formą centralną w polskiej architekturze sakralnej wieku XVI, w: Magistro et Amico: amici discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, Kraków 2002, s. 257–269
Kriegseisen W., Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo-kościół między reformacją a oświeceniem (Rzesza Niemiecka, Niderlandy Północne, Rzeczpospolita polsko-litewska), Warszawa 2010
Kukulski L., Dookoła „Pokuty w kwartanie”, „Pamiętnik Literacki”, 59, 1968, 2, s. 195–227
Kukulski L., Tazbir J., Seweryn Morsztyn „Starszy” (ok. 1604 – prz. 1668), PSB, 21, 1976, s. 820–821
Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, Poznań 1853
Merczyng H., Rejowie z Nagłowic jako członkowie polskiego Kościoła ewangelickiego, Warszawa 2005
Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce 2005
Namaczyńska, S., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiedzkich w l. 1648–1696, cz. 1, Lwów 1937
Odložilík O., Moravští exulanti Jiří a Jan Veselští-Laetové, „Časopis Matice moravské”, 54, 1930, s. 79–182
Pawelec M., Bartłomiej Bythner starszy (ok. 1559–1629). Z dziejów protestanckiego irenizmu na przełomie XVI i XVII wieku, Warszawa 2008
Piwarski K., Marcjan Ścibor Chełmski (zm. ok. 1699), PSB, 3, 1937, s. 284–285
Przypkowski T., Dysydenckie zabytki Kielecczyzny z XVI–XVII w., OiRwP, 1, 1956, s. 209–217
Rawita-Witanowski M., Dawny powiat chęciński, Kielce 2001
Skwarowie M. i M., Życie i twórczość Jerzego Laetusa Weselskiego. Przyczynek do dziejów braci czeskich na tle związków Polski i Niderlandów w XVII wieku wraz z tekstem kazania pogrzebowego, Szczecin 2004
Spicer A., Calvinist Churches in Early Modern Europe, Manchester–New York 2007
Tworek S., Działalność oświatowo-kulturalna kalwinizmu małopolskiego (połowa XVI – połowa XVIII w.), Lublin 1970
Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII w. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992
Tomczak A., Walenty Dembiński, kanclerz egzekucji (ok. 1504–1584), Toruń 1963
Urban W., Franciszek Płachta Seceminius (ok. 1560–1634), PSB, 26, 1981, s. 763–764
Wajsblum M., Ex regestro arianismi. Szkice z dziejów upadku protestantyzmu w Małopolsce, Kraków 1937–1948
Wasilewski T., Andrzej Rey (Rej) z Nagłowic h. Oksza (ok. 1616/1617 – ok. 1664), PSB, 31, 1988, s. 186–187
Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Jędrzejowskiem, Mariówka 1930
Wołoszyn J. W., Problematyka wyznaniowa w praktyce parlamentarnej Rzeczypospolitej w latach 1648–1696, Warszawa 2003