Misja i polityka gromadzenia

Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych - RCIN powstało w 2010 roku w wyniku oddolnej inicjatywy instytutów.

Jego misją jest ucyfrowienie i jak najszersze upowszechnianie, a także zapewnienie stałego dostępu oraz długoterminowa cyfrowa archiwizacja zasobów nauki, w szczególności piśmiennictwa oraz obiektów i danych naukowych, pochodzących zarówno ze zbiorów bibliotek Partnerów jaki i będących wynikami badań i prac aplikacyjnych prowadzonych w Instytutach tworzących RCIN.

Podstawą utworzenia i rozwoju RCIN jest Umowa Konsorcjum RCIN, która określa m.in. zasady współpracy, utrzymania, gromadzenia i udostępniania danych w RCIN.

Zasoby zdeponowane w RCIN zorganizowane są w kolekcje i podkolekcje tematyczne. Zawartość każdej z nich jest krótko opisana na portalu. Kolekcje główne kompletują wspólnie wszyscy partnerzy. Kolekcje i podkolekcje partnerów kształtują, w zależności od ich zawartości, wyznaczeni u danego partnera bibliotekarze lub pracownicy naukowi – kustosze danej kolekcji naukowej. Akceptowane są tylko dane zgodne z opisem danej kolekcji i zgodne z listą preferowanych przez RCIN formatów plików https://rcin.org.pl/dlibra/text?id=InformacjeTechniczne. W przypadku obiektów ze zbiorów bibliotek partnerów zasadniczo nie dubluje się obiektów już udostępnionych w innych polskich bibliotekach cyfrowych czy Europeanie. Wybierane są pozycje rzadkie, które warto nie tylko udostępnić, ale także poddać długoterminowej archiwizacji. Odpowiadamy też na dezyderaty czytelników. W przypadku zasobów naukowych często decyduje kryterium zachowania danej kolekcji lub jej najcenniejszej części dla przyszłych pokoleń badaczy lub potencjał ich ponownego wykorzystania.

Potrzeba utworzenia nowej kolekcji, modyfikacji schematu danych czy dodania nowego formatu danych oraz innych zmian omawiana jest w czasie prac Zespołu Wsparcia Merytorycznego i tam podejmowana decyzja o ich wdrożeniu lub nie.

Zakłada się bezterminowe funkcjonowanie RCIN. Umowa Konsorcjum może być jednak wypowiedziana przez partnera. W takim przypadku jego zasoby zostaną wycofane zarówno z platformy RCIN jak i archiwum RCIN. Warto jednak podkreślić, że w przypadku decyzji o likwidacji któregoś z partnerów Konsorcjum zasoby tego partnera pozostaną na platformie RCIN lub zostaną zagospodarowane zgodnie z decyzją likwidatora

Przyjęta w RCIN struktura metadanych (https://rcin.org.pl/dlibra/text?id=struktura_danych ) oparta na formatach Dublin Core i Darwin Core oraz API umożliwiają innym podmiotom działającym na cyfrowym rynku indeksowanie zasobów RCIN.

W przypadku piśmiennictwa podstawą jest format Dublin Core, każdorazowo aktualizowany do wersji wymaganej przez Europeana do której RCIN przekazuje dane, za pośrednictwem ogólnopolskiej Federacji Bibliotek Cyfrowych. Dla potrzeb posadawiania danych naukowych dodano kolejne atrybuty z formatu Dublin Core im dedykowane oraz niezbędne do ich opisu atrybuty z formatu Darwin Core. Spowodowało to znaczące wydłużenie listy atrybutów. Dlatego aby ułatwić wprowadzanie danych oraz ograniczyć możliwość pomyłek utworzono oddzielne formatki do wprowadzania danych dla zbiorów bibliotecznych (piśmiennictwa), archeologicznych, geograficznych oraz dla kolekcji przyrodniczych. Wszyscy redaktorzy wprowadzający dane są przeszkalani oraz otrzymują instrukcje pisemne. Dodatkowo każdy z partnerów prowadzi także szkolenia wewnętrzne dla nowych e-redaktorów. Ponadto w czasie prac Zespołu Wsparcia Merytorycznego wypracowane nowe ustalenia są przekazywane przedstawicielom partnerów, którzy przekazują je do zastosowania e-redaktorom wprowadzającym metadane oraz pliki do RCIN i Archiwum RCIN.

Przy każdym z udostępnionych obiektów w jego metadanych podana jest również informacja o rodzaju licencji na jakiej został on udostępniony i zasady w jaki sposób można z niego korzystać. Tym samym, przy szerokim stosowaniu wolnych licencji Creative Commons, platforma RCIN przyczynia się do procesu zwanego otwieraniem zasobów nauki w celu ich ponownego wykorzystania (reuse). W RCIN udostępniamy bowiem nie tylko pozycje dawne (książki, czasopisma, mapy) zaliczone już do tzw. Domeny Publicznej, ale również aktualnie wydawane czasopisma czy książki naukowe oraz duże kolekcje danych badawczych (z nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych oraz medycznych). Mała część z tych zasobów, ze względu na ochronę prawnoautorską, nie jest jeszcze udostępniana w otwartym dostępie. Są one sukcesywnie otwierane w miarę jak mija okres ich ochrony lub zostaną uzyskiwane wymagane licencje. RCIN działa od 2010 roku, w tym czasie zmieniały się np. wersje licencji CC. Skutkuje to tym, że pozycje w RCIN na przestrzeni tego czasu udostępniane były na różnych licencjach i wersjach tych licencji.

Decyzję o przyjęciu do Repozytorium danego zasobu danych podejmują tylko wyznaczeni e-redaktorzy będący przedstawicielami każdego z Instytutów współtworzących RCIN. Następuje to w porozumieniu z kustoszami zbiorów wytypowanych do umieszczenia np. bibliotekarzami czy pracownikami naukowymi, którzy wytworzyli wytypowane dane naukowe. W przypadku konieczności usunięcia pozycji z RCIN jej numer w bazie pozostaje niezmienny oraz najczęściej zostaje też umieszczona informacja o powodzie jej usunięcia. Usuwanie pozycji następuje niezwykle rzadko.

Jeśli zakończone zadanie w systemie dLab zostanie zrestartowane i ponownie przetworzone powstaje nowa wersja obiektu (zarówno w systemie prezentacyjnym jak i archiwalnym). Poprzednie wersje są jednak nadal utrzymywane w systemie.

Jak napisano powyżej danymi deponowanymi w repozytorium zarządzają partnerzy, którzy posiadają dany zasób. W przypadku obiektów ze zbiorów Bibliotek Instytutów partnerów to redaktorzy danego partnera, w zależności od rodzaju pozyskanego oświadczenia licencyjnego, decydują o sposobie udostępnienia danej pozycji, np. początkowo ograniczając użytkownikom dostęp tylko do terminali w bibliotece, a po uzyskaniu wymaganej licencji lub przejścia pozycji do domeny publicznej udostępniając daną pozycję na zasadach OA.

W przypadku zasobów naukowych partnerzy, mając świadomość, że np. niektóre udostępniane dane o gatunkach szczególnie zagrożonych mogą być danymi wrażliwymi ustalili, że ocenę stopnia wrażliwości oraz zakres informacji, jakie mogą zostać upublicznione, pozostawiają kustoszom poszczególnych kolekcji, przy czym priorytetem pozostaje udostępnianie możliwie jak najpełniejszej informacji o bioróżnorodności. W uzasadnionych przypadkach, jeśli oceniono, że upublicznienie pełnej informacji może wyrządzić szkodę gatunkowi lub środowisku, w którym występuje, dane zostają ograniczone adekwatnie do stopnia tego zagrożenia. Np. georeferencje dodawane są obecnie głównie w przypadku map będących w domenie publicznej, kolekcji młynów, czy wybranych danych archeologicznych i to często z dużym przybliżeniem. Natomiast np. kartoteka medyczna, jest anonimizowana w taki sposób aby nie można było zidentyfikować danych chorego.

W rzadkich przypadkach gdy następuje samodeponowanie właściciel deponowanego zasobu udziela konkretnemu partnerowi RCIN stosownej licencji i dopiero wtedy redaktor tego partnera, po weryfikacji danych, zdeponowany zasób upublicznia. Obecnie prawo samodeponowania mają jedynie pracownicy naukowi zatrudnieni u partnerów Konsorcjum RCIN. Deponują oni swoje prace naukowe, głównie jako pliki pdf, co jest zgodne z profilem gromadzenia RCIN i akceptowanymi formatami plików.

Zgromadzone materiały są opisywane oraz digitalizowane w sposób umożliwiający aktualny dostęp do nich poprzez platformę RCIN (pliki są zoptymalizowane do Internetu). Jednocześnie ich możliwie jak najwierniejsze cyfrowe kopie (tzw. pliki master) archiwizowane są w ramach polskiej infrastruktury informatycznej nauki w Krajowym Magazynie Danych przy zastosowaniu systemu długoterminowej archiwizacji dArceo. Odbywa się to pod kontrolą systemu dLab, natomiast sama baza RCIN utrzymywana jest w systemie dLibra, zintegrowanym z dwoma pozostałymi systemami – https://dingo.psnc.pl.

Zasoby RCIN można wyszukiwać nie tylko przez dedykowaną stronę www, ale także poprzez Google i Google Scholar. Także w ogólnopolskim katalogu bibliotek naukowych NUKAT – http://katalog.nukat.edu.pl czy w ogólnoświatowym katalogu WorldCat - https://www.worldcat.org linki zamieszczane w opisach bibliograficznych odsyłają do pełnych tekstów wielu pozycji zamieszczonych w RCIN.

Repozytorium, przez część Instytutów tworzących RCIN, jest wykorzystywane również jako platforma wydawnicza. W przypadku tytułów czasopism, które indeksowane są także w najbardziej znanych komercyjnych bazach naukowych, np. SCOPUS wydawcy Elsevier czy Web of Science, bazy te odsyłają użytkowników do pełnych tekstów artykułów zamieszczonych w RCIN (jako do portalu wydawcy). Inne bazy, takie jak np.: BazEkon, ogólnopolska Federacja Bibliotek Cyfrowych i za jej pośrednictwem Europeana, BASE (tworzona w niemieckim Uniwersytecie w Belefield), OMNIA czy największy chiński agregator zasobów naukowych i wiele innych, również agregują dla swoich użytkowników zasoby z RCIN. Zastosowane w bazie RCIN rozwiązania wspierają te działania.

Baza jest zarejestrowana w Open Directory of Open Access Repositories (OpenDOAR), tym samym artykuły w niej zamieszczone, opatrzone unikalnymi stałymi identyfikatorami np. DOI, publikowane na wolnych licencjach bez embarga czasowego, spełniają wymogi Zarządzenia nr 38/2020 Dyrektora Narodowego Centrum Nauki w sprawie ustalenia POLITYKI NARODOWEGO CENTRUM NAUKI DOTYCZĄCEJ OTWARTEGO DOSTĘPU DO PUBLIKACJI, z dnia 27-05-2020.

RCIN uzyskał już dwukrotnie dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej – https://rcin.org.pl/dlibra/text?id=Projekty. Środki te z jednaj strony umożliwiły jego powstanie, z drugiej strony wspierają także rozwój i trwałość naszej platformy. Zasadniczo utrzymanie i rozwój platformy finansowane jest ze składek Partnerów.

Aktualnie RCIN ma miliony użytkowników z całego świata. Cieszymy się, że możemy uczestniczyć w tym dużym przedsięwzięciu.

Klikasz i wiesz!!