Prawo autorskie

Dokładamy starań, aby udostępnianie zasobów RCIN odbywało się z poszanowaniem prawa, w szczególności prawa autorskiego. Warto wiedzieć, że:

• Zanim oznaczymy określone zasoby jako „domena publiczna” musimy dokładnie sprawdzić, czy są one dokumentami lub materiałami urzędowymi, albo że prawa do nich już wygasły. Wymaga to często interpretacji niejasnych przepisów lub ustalania faktów z dalekiej przeszłości. W związku z bardzo szeroką definicją utworu, musimy zakładać, że praktycznie wszystko może być objęte prawem autorskim.
• Przepisy o dozwolonym użytku nie pozwalają nam udostępniać chronionych utworów w Internecie. Zakres tych przepisów nie jest jasny. Zanim w ogóle zdecydujemy się z nich skorzystać musimy upewnić się, że utwór został kiedyś publicznie udostępniony za zezwoleniem twórcy, co jest trudne w przypadku materiałów archiwalnych.
• Brak ograniczeń wynikających z prawa autorskiego nie oznacza, że zasoby mogą być swobodnie wykorzystywane. Niektóre nasze zasoby są chronione osobnymi przepisami, których ograniczenia musimy usuwać osobno, co wydłuża całą procedurę.
• Staramy się uzyskiwać zgody osób uprawnionych na udostępnianie w zakresie szerszym niż pozwalają na to przepisy o dozwolonym użytku. Poszukiwanie uprawnionych to jednak również długotrwały proces, niekiedy niemożliwy do przeprowadzenia z uwagi na trudności w ustaleniu historii następstwa prawnego lub brak zrozumienia ze strony uprawnionych.

Poniżej wyjaśniamy te kwestie bardziej szczegółowo.

Prawo autorskie chroni utwory, czyli przejawy twórczości o indywidualnym charakterze. W orzecznictwie przyjęto bardzo niski próg wkładu twórczego wymagany do objęcia ochroną. Ryzyko odpowiedzialności prawnej w przypadku ewentualnej pomyłki jest duże. Wobec tego zdecydowaliśmy się zakładać, że praktycznie każdy zasób, którego umieszczenie w RCIN rozważamy, jest utworem.

Prawo autorskie wyłącza jednak spod ochrony niektóre zasoby, niezależnie od zawartej w nich twórczości. Są to w szczególności urzędowe dokumenty i materiały. Nie ma niestety w prawie jednoznacznej definicji tych pojęć, ale czynimy starania aby potwierdzać urzędowy status zasobów RCIN, które na takie wyglądają. W przypadku potwierdzenia urzędowego charakteru i braku innych ograniczeń (np. klauzuli tajności), taki zasób umieszczamy w RCIN z oznaczeniem „domena publiczna” i nie ograniczamy dostępu do niego. Musimy jednak niestety przyjmować ostrożne podejście, gdyż ostateczne rozstrzygnięcie co do urzędowego charakteru danego zasobu może wydać tylko sąd.

Pozostałe zasoby oznaczone w RCIN jako „domena publiczna” to utwory, do których prawa już wygasły lub które nigdy nie były objęte prawem autorskim. Zgodnie z polskimi przepisami, autorskie prawa majątkowe wygasają z upływem 70 lat od śmierci twórcy. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady, zależne od okoliczności, których niekiedy nie sposób prosto ustalić. Dla przykładu, termin ten liczy się od daty rozpowszechnienia utworu w przypadku utworów, do których prawa z mocy ustawy przysługują osobie innej niż twórca. Konieczne jest zatem ustalenie, jak prawo regulowało te kwestie w dacie powstania utworu, co rzadko można uczynić w sposób jednoznaczny.

Co więcej, niechronione już utwory często funkcjonują w postaci współczesnych opracowań bądź wydań krytycznych lub naukowych. Jeżeli bowiem redaktor lub wydawca utworu z domeny publicznej twórczo go zmodyfikuje, powstaje nowy utwór (opracowanie). Opracowanie jest objęte ochroną, która wygasa co do zasady z upływem 70 lat od śmierci twórcy opracowania. Zgodnie natomiast z nowelizacją prawa autorskiego przeprowadzoną w 2000 roku, wydawcom nietwórczych naukowych lub krytycznych wydań niechronionych utworów przysługuje specjalne prawo pokrewne trwające 30 lat od daty publikacji (na szczęście, ochrona obejmuje tylko wydania opublikowane po dacie wejścia w życie nowelizacji). Nie możemy zatem swobodnie przyjmować, że każdy utwór autorstwa osoby zmarłej ponad 70 lat temu możemy oznaczyć jako „domena publiczna”. Ustalenie, czy nie mamy do czynienia ze współczesnym opracowaniem albo wydaniem naukowym lub krytycznym wymaga zazwyczaj sporych nakładów pracy i nie zawsze prowadzi do jednoznacznych rezultatów.

Zasoby, które są chronione prawem autorskim możemy udostępniać jedynie w zakresie określonym przepisami o dozwolonym użytku, a w szerszym zakresie jedynie za zgodą uprawnionego. Zakres dozwolonego użytku, w ramach którego może działać RCIN nie jest niestety jasny. Z jednej strony, prawo pozwala „bibliotekom, archiwom i szkołom” udostępniać utwory w postaci elektronicznej jedynie na terminalach w ich siedzibach. Z drugiej strony, „instytucje naukowe i oświatowe” mogą korzystać z utworów bez ograniczenia do terminali. Przyjmuje się jednak, że zakres dozwolonego użytku trzeba interpretować zawsze na korzyść twórcy, zawężająco. W związku z tym nie możemy udostępniać naszych zasobów w publicznie dostępnym Internecie, o ile nie dysponujemy zgodą twórcy. Niektóre zasoby udostępniamy jednak w sieci wewnętrznej a nie tylko na terminalach, przyjmując, że przepis o dozwolonym użytku instytucji naukowych i oświatowych nie może ustanawiać normy pustej. Jednak z uwagi na ryzyko odpowiedzialności, dostęp do tej sieci udzielamy tylko w przypadkach uzasadnionych celem badawczym określonej instytucji i wtedy, gdy jesteśmy przekonani, że nie naruszy to interesu autorów ani normalnego korzystania z utworu.

Co istotne, dozwolony użytek dotyczy wyłącznie utworów rozpowszechnionych, czyli takich, które zostały publicznie udostępnione w jakikolwiek sposób za zgodą twórcy. Wiele zasobów, które chcielibyśmy umieścić w RCIN nie możemy za takie uznać. Część z nich jest np. opatrzona klauzulami nadawanymi w oparciu o przepisy o ochronie informacji niejawnych, o których uchylenie musimy zwracać się do właściwych jednostek. Część zasobów jest opisywana w sposób, który pozwala powątpiewać, że zostały rozpowszechnione (np. „na użytek wewnętrzny”). W reszcie, część zasobów podlega niezależnym od prawa autorskiego ograniczeniom udostępniania, takim jak na przykład prawa wyłączne Skarbu Państwa do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Do czasu wyjaśnienia tego typu kwestii (co obejmuje m.in. pytanie, czy i w jakim zakresie do takich zasobów można stosować przepisy o informacji publicznej) musimy powstrzymać się od ich umieszczania w RCIN.

Rozumiemy, że nasi użytkownicy życzą sobie jak najprostszego dostępu do zasobów RCIN w publicznym Internecie. Problemy z ustaleniem przynależności danego zasobu do domeny publicznej oraz przepisy o dozwolonym użytku powodują, że osiągnięcie tego celu wymaga uzyskiwania indywidualnych zgód osób uprawnionych (zakładając oczywiście usunięcie ewentualnych ograniczeń niewynikających z prawa autorskiego). Staramy się pozyskiwać te zgody, ale to także nie jest łatwe z różnych powodów. Nie zawsze mamy pewność, że wystarczy nam zgoda twórców (współtwórców) utworu lub ich spadkobierców, gdyż prawa mogły zostać przeniesione na osobę trzecią. Poza twórcami, niezależnie uprawnionymi do zasobu mogą być także wydawcy (z tytułu wniesienia wkładu twórczego w trakcie procesu wydawniczego). Nie wszyscy uprawnieni są łatwo osiągalni, niektórzy z nich obawiają się zaistnienia w Internecie, a ci którzy skłonni są udzielić nam zgody często nie rozumieją konieczności podpisywania dość skomplikowanie brzmiących oświadczeń (prawidłowa z punktu widzenia prawa autorskiego zgoda wymaga dość rozbudowanej treści).

Staramy się pokonywać wyżej opisane trudności szanując oczywiście wolę uprawnionych. Prosimy zatem o wyrozumiałość, jeżeli określone zasoby nie są udostępniane lub są udostępniane z ograniczeniami. Jeżeli natomiast dysponujecie Państwo informacjami, które mogłyby być pomocne w ustalaniu statusu prawnego określonych zasobów, uprzejmie prosimy o kontakt.

 Większość licencji używanych w RCIN do udostępniania współcześnie wytwarzanych zasobów oparta jest o uzyskane  licencje  Creative Commons. Są to najczęściej następujące licencje:

• CC BY - Uznanie autorstwa, kopiuj i rozpowszechniaj utwór w dowolnym medium i formacie,  remiksuj, zmieniaj i twórz na bazie utworu dla dowolnego celu, także komercyjnego, np. https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/ lub https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ ;
  

• CC BY-NC - Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne, kopiuj i rozpowszechniaj utwór w dowolnym medium i formacie, remiksuj, zmieniaj i twórz na bazie utworu, np. https://creativecommons.org/licenses/by-nc/2.0/pl/;
  

• CC BY-NC-ND - Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych, kopiuj i rozpowszechniaj utwór w dowolnym medium i formacie, np. https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/;

• CC BY-NC-SA - Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach, kopiuj i rozpowszechniaj utwór w dowolnym medium i formacie, remiksuj, zmieniaj i twórz na bazie utworu, np. https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/pl/;
  
• CC BY-ND - Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych, kopiuj i rozpowszechniaj utwór w dowolnym medium i formacie dla dowolnego celu, także komercyjnego, np. https://creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/pl/;
  

• CC BY-SA -  Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach, kopiuj i rozpowszechniaj utwór w dowolnym medium i formacie,  remiksuj, zmieniaj i twórz na bazie utworu dla dowolnego celu, także komercyjnego.

Klauzula - Wszelkie prawa zastrzeżone, wszystkie prawa zastrzeżone –  oznacza, że prawa autorskie należą do podmiotu o tym informującego. Zabrania ona zmieniać, kopiować i w jakikolwiek sposób wykorzystywać utwór bez zgody autora (zwykle pisemnej).

 Domenę publiczną trzeba rozumieć jako dobro wspólne całego społeczeństwa, a nawet całej ludzkości. Składają się na nią takie  zasoby wspólne, jak: dziedzictwo kulturowe, wspólny język, wspólna wiedza i wymieniane informacje czy środowisko naturalne i krajobraz. https://domenapubliczna.org/co-to-jest-domena-publiczna/https://domenapubliczna.org/co-to-jest-domena-publiczna/