Kryzys i upadek wczesnych państw słowiańskich oraz ich odbudowa (IX–XI wiek) : zarys problemu

Pleszczyński, Andrzej (1963– )

doi:0023-5903

Skip to main menu
Skip to search engine
Skip to content
Skip to footer

Download

Title: Kryzys i upadek wczesnych państw słowiańskich oraz ich odbudowa (IX–XI wiek) : zarys problemu

Abstract:

The article is an analysis of the crises that occurred in Central European states in the ninth to eleventh centuries. A thesis is proved about structural, economic and political causes of the collapse of states formed by the Přemyslids, Piasts, Árpáds and other dynasties of the region. The crisis was related to the exhaustion of the possibility of existence of state which extensively, often wastefully, exploited its subjects, characteristic of many early political entities. Those functioning in Central Europe were mostly modelled on nomadic states. Only those political entities that were able to transform their principles of governance and to modernize them, improving their ways of exploitation of the subjects, drawing inspiration from practices known in the territories of the former Frankish kingdom, survived the crisis in theregion.

References:

Adamczyk Dariusz, Silber und Macht. Fernhandel, Tribute und die piastische Herrschaftsbildung in nordosteuropaischer Perspektive (800–1100), Harrassowitz, Wiesbaden 2014.
Adamus Jan, Problemy absolutyzmu piastowskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 10, 1958, 2, s. 19–76.
Banaszkiewicz Jacek, Bolesław i Predsława. Uwagi o uroczystości stanowienia władcy w związku z wejściem Chrobrego do Kijowa, KH 97, 1990, 3/4, s. 3–35.
Banaszkiewicz Jacek, Podania o „Początku”, w: Dynastie Europy, red. Antoni Mączak, Ossolineum, Warszawa 1997, s. 17–45.
Barford Paul M., The Early Slavs. Culture and Society in Early Medieval Eastern Europe, Cornell University Press, Ithaca–New York 2001.
Barford Paul, Crisis in the Shadows. Recent Polish Polemic on the Origin of the Slavs, „Slavia Antiqua” 44, 2003, s. 121–155.
Berend Nora, Urbańczyk Przemysław, Wiszewski Przemysław, Central Europe in the High Middle Ages, Bohemia, Hungary and Poland c. 900 – c. 1300, Cambridge University Press, Cambridge 2013.
Besançon Alain, Święta Ruś, Fundacja Św. Mikołaja, Warszawa 2012.
Betti Maddalena, The Making of Christian Moravia (858–882). Papal Power and Political Reality, Brill, Leiden–Boston 2013 (East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450–1450, nr 24).
Bieniak Janusz, Państwo Miecława. Studium analityczne, PWN, Warszawa 1963.
Bilarsky Ivan, Word and Power in Medieval Bulgaria, Brill, Leiden–Boston 2011.
Billington James H., Ideologia moskiewska, w: Chrześcijaństwo Rusi Kijowskiej, Białorusi, Ukrainy i Rosji (X–XVII wiek), red. Jerzy Kłoczowski, PAU, Kraków 1997, s. 173–217.
Bisson Thomas N., Iconography, Politics and the Symbolism of Power in Medieval Europe. On not eating Polish Bread in Vain. Resonance and Conjuncture in the „Deeds of the Princes of Poland” (1109–1113), „Viator” 29, 1998, s. 275–290.
Boba Imre, Moravia’s History Reconsidered. A Reinterpretation of Medieval Sources, Martinus Nijhoff, The Hague 1971.
Bonarek Jacek, Przyczyny i cele bułgarskich wypraw Świętosława a polityka Bizancjum w latach sześćdziesiątych X wieku, SH 39, 1996, 3, s. 287–302.
Borawska Danuta, Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach trzydziestych XI w. Studia, PWN, Warszawa 1964.
Boshof Egon, Das Salierreich und der europäische Osten, w: Auslandsbeziehungen unter den salischen Kaiser, red. Franz Staab, Verl. der Pfälzischen Ges. zur Förderung der Wiss. in Speyer, Speyer 1994, s. 167–192.
Böss Otto, Die Lehre der Eurasier. Ein Beitrag zur russischen Ideengeschichte des 20. Jahrhunderts, Ost-Europa Institut, Wiesbaden 1961.
Bowlus Charles R., Franks, Moravians, and Magyars. The Struggle for the Middle Danube, 788–907, University Pennsylvania Press, Philadelphia Pa. 1995.
Brüske Wolgang, Untersuchungen zur Geschichte des Lutizenbundes, Böhlau, Münster, Köln 1955 (Mitteldeutsche Forschungen 3).
Buko Andrzej, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje, Trio, Warszawa 2005.
Buko Andrzej, Unknown Revolution. Archaeology and the Beginnings of the Polish State, w: East Central and Eastern Europe in the Early Middle Ages, red. Florin Curta, University of Michigan Press, Ann Arbor 2005, s. 162–178.
Cherniavsky Michail, „Holy Russia”. A Study in the History of an Idea, „The American Historical Review” 63, 1958, 3, s. 617–637.
Chronicarum que dicuntur Fredegarii scholastici, wyd. Bruno Krusch, MGH Script. Rer. Mer. 2, Impensis Bibliopolii Aulici Hahniani, Hannover 1888, s. 118–193.
Ćirković Sima M., The Serbs, Blackwell, Malden Mass. 2004.
Cosmae Pragensis Chronica Boemorum, wyd. Bertold Bretholz, Berlin 1923 (MGH SrG, Nova series t. 2).
Curta Florin, Avar Blitzkrieg, Slavic and Bulgar Raiders, and Roman Special Ops. Mobile Wariors in the 6th-Century Balkans, w: Central Eurasia in the Middle Ages. Studies in Honour of Peter B. Golden, red. István Zimonyi, Osman Karatay, Harrassowitz, Wiesbaden 2016, s. 69–90.
Curta Florin, Horsemen in Forts or Peasants in Villages? Remarks on the Archeology of Warfare to the 6th to the 7th c. Balkans, w: War and Warfare in Late Antiquity, wyd. Alexander Sarantis, Brill, Leiden–Boston 2013, s. 809–850.
Curta Florin, Slavs in Fredegar and Paul the Deacon. Medieval gens or „Scourge of God”?, „Early Medieval Europe” 6, 1997, 2, s. 141–167.
Curta Florin, The Making of the Slavs. History and Archaeology of the Lower Danube Region, c. 500–700, Cambridge University Press, Cambridge 2001.
Curta Florin, The Slavic Lingua franca (Linguistic Notes of an Archeologist Turned Historian), „East Central Europe” 31, 2004, 1, s. 125–148.
Dalewska-Greń Hanna, Języki słowiańskie, PWN, Warszawa 2012.
Dalewski Zbigniew, Modele władzy dynastycznej w Europie Środkowo-Wschodniej we wcześniejszym średniowieczu, IH PAN, Warszawa 2014.
Danielewski Marcin, O osadach służebnych. Uwagi historyka i archeologa na marginesie książki Iwony Nobis, „Historia Slavorum Occidentis” 10, 2016, 1, s. 266–277.
Duczko Władysław, Ruś Wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej, Trio, Warszawa 2007.
Dux Günter, Die Genese der Sakralität von Herrschaft. Zur Struktur religiösen Weltverständnisses, w: Das frühmittelalterliche Königtum, wyd. Franz-Rainre Erkens, De Gruyter, Berlin–New York 2005, s. 9–21.
Dvornik František, The Slavs. Their Early History and Civilization, American Academy of Arts and Sciences, Boston 1956.
Eggers Martin, Das „Großmährische Reich”. Realität oder Fiktion? Eine Neuinterpretation der Quellen zur Geschichte des mittleren Donauraumes im 9. Jahrhundert, Hiersemann, Stuttgart 1995.
Engel Pál, The Realm of St. Stephen. A History of Medieval Hungary, 895–1526, I.B. Tauris, New York 2005.
Erkens Franz-Rainer, Pilgrim, Bischof von Passau, „Ostbairische Grenzmarken” 34, 1992, s. 25–37.
Felczak Wojciech, Wasilewski Tadeusz, Historia Jugosławii, Ossolineum, Wrocław 1985.
Fine John V.A., The Early Medieval Balkans. A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, Ann Arbor 1991, s. 132–158.
Fonnesberg-Schmidt Iben, Papieże i krucjaty bałtyckie 1147–1254, Bellona, Warszawa 2009.
Franklin Simon, Shepard Jonathan, The Emergence of Rus, 750–1200, Longman, London–New York 1996.
Frey Christian, The Burgward Organisation in the Eastern Marches of the German Realm, w: Château Gaillard 26. Études de castellologie médiévale. Château et frontière. Actes du colloque international d’Aabenraa (Danemark, 24–31 août 2012), red. Peter Ettel, Anne-Marie Flambard Héricher, Kieran O’Conor, Brepols, Caen 2014, s. 193–198.
Fritze Wolfgang H., Der slawische Aufstand von 983 – eine Schicksalwende in der Geschichte Mitteleuropas, w: Festschrift der landesgeschichtliche Vereinigung für die Mark Brandenburg zu ihrem hundertjährigen Bestehen, red. Eckhart Henning, Landesgeschichtliche Vereinigung für die Mark Brandenburg, Berlin 1984, s. 9–55.
Galli Anonymi Cronica et Gesta ducum sive principum oolonorum, wyd. Karol Maleczyński, PAU, Kraków 1952.
Gawlas Sławomir, O kształt zjednoczonego królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, DiG, Warszawa 2000.
Gogle Lori L., Pipes, Richard, w: Encyclopedia of Historian and Historical Writing, t. 1, red. Kelly Boyd, Fitzroy Dearborn, London 1999, s. 922.
Gołąb Zbigniew, O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, Universitas, Kraków 2004.
Grabowski Antoni, Eunuch between Economy and Philology. The Case of „carzimasium”, „Mélanges de l’École française de Rome – Moyen Âge” 127.1, 2015 – https:// mefrm.revues.org/2408.
Grzybowski Tomasz et al., Complex Interactions of the Eastern and Western Slavic Populations with other European Groups as Revealed by Mitochondrial DNA Analysis, „Forensis Science International: Genetics” 1, 2007, s. 141–147.
Havlík Lubomir E., Great Moravia between the Franconians, Byzantium and Rome, w: Centre and Periphery Comparative Studies in Archaeology, red. Tim Champion, Routledge, London–New York 1995, s. 231–240.
Havlík Lubomir, První slovanské státy. (K charakteru vládnich struktur a počátkům státnich formaci), „Slovanské historické studie” 10, 1974, s. 5–49.
Hegger Florian, Böhmen und das Reich in ottonisch-salischer Zeit, Grin, Münster 2006.
Henning Joachim, Gefangenenfesseln im slawischen Siedlungsraum und der europäische Sklavenhandel im 6. bis 12. Jahrhundert, „Germania” 70, 1992, s. 403–426.
Hoffmann Hartmut, Böhmen und das Deutsche Reich im hohen Mittelalter, „Jahrbuch für die Geschichte Mittel – und Ostdeutschlands” 18, 1969, s. 1–62.
Hupchick Dennis P., The Bulgarian-Byzantine Wars for Early Medieval Balkan Hegemony. Silver-Lined Skulls and Blinded Armies, Palgrave Macmillan, Cham 2017.
Jäger Hans, Rechtliche Abhängigkeitsverhältnisse der östlichen Staaten vom Fränkisch-Deutschen Reich (Ende des 8. bis Ende des 11. Jahrhunderts), Univ. Diss., Frankfurt 1959.
Jaнкoвиђ Ђoрђе, Спрско Приморие oд 7. дo 10. cтолеђа, Srpsko arheološko društvo, Beograd 2007.
Juras Anna, „Etnogeneza Słowian w świetle badań kopalnego DNA”, praca doktorska UAM, Poznań 2012.
Juras Anna, Ancient DNA Reveals Matrilineal Continuity in Present Day Poland over the Last Two Millennia, „Plos One” 9, 2014, 10, s. 1–9.
Kara Michał, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań 2009.
Karwasińska Jadwiga, Drzwi Gnieźnieńskie a rozwój legendy św. Wojciecha, w: Jadwiga Karwasińska, Święty Wojciech, w: Wybór pism, [wyb. i oprac. Teresa Dunin-Wąsowicz], Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1996, s. 57–84.
Keller Hagen, Zwischen regionaler Begrenzung und universalem Horizont. Deutschland im Imperium der Salier und Staufer 1024 bis 1250, Propyläen, Berlin 1986 (PropyläenGeschichte Deutschlands, red. Dieter Groh, t. 2).
Korta Wacław, Problem niewolnictwa w Polsce wczesnośredniowiecznej, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 2, red. Stefan K. Kuczyński, PWN, Warszawa 1982, s. 82–124.
Kościelak Lech J., Historia Słowacji, Ossolineum, Wrocław 2010.
Kowalska Zofia, Handel niewolnikami prowadzony przez Żydów w IX–XI wieku w Europie, w: Niewolnictwo i niewolnicy w Europie od starożytności po czasy nowożytne, red. Danuta Quirini-Popławska, Wydawnictwo UJ, Kraków 1998, s. 81–91.
Kozłowski Tomasz, Stan biologiczny i warunki życia ludności „in Culminie” na Pomorzu Nadwiślańskim (X–XIII wiek). Studium antropologiczne, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2012.
Kronika Thietmara, wyd. Marian Z. Jedlicki, Instytut Zachodni, Poznań 1953.
Krzemieńska Barbara, Boj Knížete Břetislava I. o upevnĕní českého státu (1039–1041), Praha 1979 (Rozpravy Československé akademie věd 89/5, Academia).
Krzemieńska Barbara, Břetislav I. Čechy a střední Evropa v prvé polovině XI. století, Garamond, Praha 1999.
Krzemieńska Barbara, Hospodářské základy raně středověkého statú ve střední Evropě, „Hospodářské dějiny” 1978, s. 149–230.
Krzemieńska Barbara, Krize českého státu na přelomu tisíciletí, „Československẏ Časopis Historickẏ” 18, 1970, 6, s. 497–532.
Kurnatowska Zofia, Grody wielkopolskie jako źródło do poznania wczesnego średniowiecza, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne” 6, 2003, s. 10–14.
Kurnatowska Zofia, Uwagi na temat agrotechniki Słowian, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria archeologiczna” 25, 1978, s. 221–229.
Kurnatowski Stanisław, Studia osadnicze nad strukturą zasiedlenia i gospodarką, w: Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. Henryk Samsonowicz, Universitas, Kraków 2000, s. 329–349.
Labuda Gerard, Pierwsze państwo słowiańskie. Państwo Samona, Templum, Wodzisław Śląski 2009.
Lang Henry J., The Fall of the Monarchy of Mieszko II, Lambert, „Speculum” 49, 1974, s. 623–639.
Leciejewicz Lech, Główne problemy dziejów obodrzyckich, w: Słowiańszczyzna połabska między Niemcami a Polską, red. J. Strzelczyk, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1981, s. 167–182.
Leciejewicz Lech, Nowa postać świata. Narodziny średniowiecznej cywilizacji europejskiej, Funna, Wrocław 2000.
Leśny Jan, Konstantyn i Metody. Apostołowie Słowian. Dzieło i jego losy, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1987.
Lounghis Telemachos C., Bulgaria instead of Moravia. Evidence of Major Political Changes, w: Byzantium, New Peoples. New Powers. The Byzantino-Slav Contact Zone from the Ninth to the Fifteenth Century, red. Miliana Kaimakamova, Maciej Salamon, Małgorzata Smorąg-Różycka, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica, Kraków 2007 (Byzantina et Slavica Cracoviensia, 5), s. 63–70.
Lübke Christian, „Qui sint vel unde huc venerint”. Bemerkungen zur Herkunft der Namen von Polen und Liutizen, w: Die Suche nach den Ursprüngen. Von der Bedeutung des frühen Mittelalters, wyd. Walther Pohl, Institut für Mittelalterforschung, Wien 2004 (Österreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-Historische Klasse: Denkschriften, 322: Forschungen zur Geschichte des Mittelalters, 8), s. 279–288.
Lübke Christian, Powstanie i istota związku Luciców. Jedna z konsekwencji chrystianizacji Europy Wschodniej w X stuleciu, w: Chrześcijańskie korzenie. Misjonarze, święci, rycerze zakonni (eseje i szkice), red. Sergiusz Sterna-Wachowiak, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Poznań 1997, s. 51–64.
Macháček Jiří, Disputes over Great Moravia. Chiefdom or state? The Morava or the Tisza River?, „Early Medieval Europe” 17, 2009, 3, s. 248–267.
Makowiecki Daniel, Hodowla oraz użytkowanie zwierząt na Ostrowie Lednickim w średniowieczu. Studium archeozoologiczne, Muzeum Pierwszych Piastów w Lednicy, Poznań–Lednogóra 2001.
Martin Janet, Calculating Seniority and the Contests for Succession in Kievan Rus’, „Russian History” 33, 2006, s. 267–281.
Martin Janet, Treasure of the Land of Darkness. The Fur Trade and its Significance for Medieval Russia, Cambridge University Press, Cambridge 1986.
Matla-Kozłowska Marzena, Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku). Ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008.
Mauss Marcel, Szkic o darze. Forma i podstawy wymiany w społeczeństwach archaicznych, w: idem, Socjologia i antropologia, PWN, Warszawa 1973, s. 107–168.
Mayr-Harting Henry, The Church of Magdeburg. Its trade and its town in the tenth and early eleventh centuries, w: Church and city 1000–1500. Essays in Honour of Christopher Brooke, red. David Abulatia, Michael Franklin, Miri Rubin, Cambridge University Press, Cambrigde 1992, s. 129–150.
Mayr-Harting Henry, Two Conversions to Christianity. The Bulgarians and the Anglo-Saxons, w: idem, Religion and Society in the Medieval West, 600–1200, Routledge, Aldershot 2010, s. 1–29.
Mikušek Eduard, Ideové pojeti vztahu českého státu k riši nemecké v dilech dejopiscu 10. a 11. stoléti, „Sbornik Historický” 26, 1979, s. 5–59.
Modzelewski Karol, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X–XIII wiek, Ossolineum, Wrocław 1975.
Moravcsik Gyula, Byzantium and the Magyars, Akadémiai Kiadó, Budapest 1970.
Myers Henry, Wolfram Herwig, Medieval Kingship, Nelson-Hall, Chicago 1982.
Myśliwski Grzegorz, Feudalizm – „rewolucja feudalna” – kryzys władzy w Polsce XI – początku XII w. Punkt widzenia mediewistyki anglojęzycznej, PH 93, 2002, 1, s. 73–102.
Novotný Václav, České dĕjiny. I/2. Od Břetislava I. do Přemysla I., Jan Leichter, Praha 1913.
Ostrogorski Georgije, Dzieje Bizancjum, PWN, Warszawa 1967.
Panarin Sergei, Shnirelman Viktor, Lev Gumilev, his Pretensions as a Founder of Ethnology and his Eurasian Theories, „Inner Asia” 3, 2001, s. 1–18.
Panic Idzi, Ostatnie lata Wielkich Moraw, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003.
Paroń Aleksander, Pieczyngowie. Koczownicy w krajobrazie politycznym i kulturowym średniowiecznej Europy, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wrocław 2015, s. 158–188.
Paroń Aleksander, The Nomadic State of Early Medieval Europe on the Background of the Eurasian Steppes’ Political Structures. An Essay, w: „Potestas et communitas”. Interdisziplinäre Beiträge zu Wesen und Darstellung von Herrschaftverhältnissen im Mittelalter östlich der Elbe, red. Aleksander Paroń, Sébastien Rossignol, Bartłomiej Sz. Szmoniewski, Grischa Vercamer, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 2010, s. 163–180.
Paszkiewicz Henryk, Wzrost potęgi Moskwy, PAU, Kraków 2000.
Pelenski Jaroslaw, The Contest between Lithuania-Rus’ and the Golden Horde in the Fourteenth Century for Supremacy over Eastern Europe, „Archivum Eurasiae Medii Aevi” 2, 1982, s. 300–320.
Pipes Richard, Rosja carów, Magnum, Warszawa 2006.
Pipes Richard, Żyłem. Wspomnienia niezależnego, Magnum, Warszawa 2004.
Polek Krzysztof, Państwo wielkomorawskie i jego sąsiedzi, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1994.
Polek Krzysztof, Północna i zachodnia granica państwa wielkomorawskiego w świetle badań historycznych, w: Śląsk i Czechy a kultura wielkomorawska, red. Krzysztof Wachowski, Mimex, Wrocław 1997, s. 9–19.
Poppe Andrzej, Svjatoslav the Glorious and the Byzantine Empire, w: Byzantium, New Peoples. New Powers. The Byzantino-Slav Contact Zone from the Ninth to the Fifteenth Century, red. Miliana Kaimakamova, Maciej Salamon, Małgorzata Smorąg-Różycka, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica, Kraków 2007 (Byzantina et Slavica Cracoviensia, 5), s. 133–138.
Poppe Andrzej, Walka o spuściznę po Włodzimierzu Wielkim, KH 102, 1995, 3–4, s. 4–22.
Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, red. Michał Kobusiewicz, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań 2008.
Raffensperger Christian, Reimagining Europe. Kievan Rus’ in the Medieval World, Harvard University Press, Cambridge MA–London 2012.
Relacja Ibrāhīma ibn Ja‛ķūba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie al-Bekrīego, wyd. Tadeusz Kowalski, Kraków 1946 (MPH, II/1).
Rio Alice, Slavery after Rome, 500–1100, Oxford University Press, Oxford 2017.
Róna-Tas András, Hungarians and Europe in the Early Middle Ages. An Introduction to Early Hungarian History, Central European University Press, Budapest 1999.
Ruchhöft Fred, Vom slawischen Stammesgebiet zur deutschen Vogtei. Die Entwicklung der Territorien in Ostholstein, Lauenburg, Mecklenburg und Vorpommern im Mittelalter, VML Vlg Marie Leidorf, Rahden/Westfalen 2008 (Archäologie und Geschichte im Ostseeraum, t. 4).
Rühberg Nils, Niklot und der obodritische Unabhängigkeitskampf gegen das sächsische Herzogtum, „Mecklenburgische Jahrbücher” 111, 1996, s. 5–20.
S. Adalberti Pragensis episcopi et martyris vita prior, wyd. Jadwiga Karwasińska, PWN, Warszawa 1962 (MPH s.n., t. 4, fasc. 1).
Schich Walter, Die ostelbische Kulturlandschaft des 10. und 12. Jahrhunderts im Vergleich, w: Polen und Deutschland vor 1000 Jahren. Die Berliner Tagung über den „Akt von Gnesen”, wyd. Michael Borgolte, De Gruyter, Berlin 2002 (Europa im Mittelalter 5), s. 61–89.
Schmidt Roderich, Das historische Pommern. Personen, Orte, Ereignisse, Böhlau, Köln 2007.
Schmidt Roderich, Rethra. Das Heiligtum der Lutizen als Heiden-Metropole, w: Festschrift für Walter Schlesinger, t. 2, red. Helmuth Beumann, Böhlau, Köln 1974, s. 366–394.
Schutz Herbert, The Carolingians in Central Europe, Their History, Arts and Architecture. A Cultural History of Central Europe, 750–900, Brill, Leiden–Boston 2004.
Shepard Jonathan, Slav Christianities, 800–1100, w: The Cambridge History of Christianity, t. 3: Early Medieval Christianities, c. 600 – c. 1000, red. Thomas F.X. Noble, Julia M.H. Smith, Cambridge University Press, Cambridge 2008, s. 130–155.
Sinior Denis, The Avars, w: Cambridge History of Early Inner Asia, red. Denis Sinior [et al.], Cambridge University Press, Cambridge 1990.
Skowronek Jerzy, Tanty Mieczysław, Wasilewski Tadeusz, Historia Słowian południowych i zachodnich, PWN, Warszawa 1977.
Sláma Jiři, Slavníkovci – významná či okrajová záležitost českých dějin 10. století?, „Archeologické rozhledy” 47, 1995, 2, s. 182–224.
Śliwiński Błażej, Bezprym. Pierworodny syn pierwszego króla Polski (986 – zima/wiosna 1032), Avalon, Kraków 2014.
Slovakia in History, red. Mikuláš Teich, Dušan Kováč, Martin D. Brown, Cambridge University Press, Cambridge 2011.
Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna, wyd. Gerard Labuda, PTPN, Poznań 1999.
Sobiesiak Joanna A., Bolesław II Przemyślida (†999). Dynasta i jego państwo, Avalon, Kraków 2006.
Stefanovich Petr S., The Political Organization of Rus’ in the 10th Century, „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas” 64, 2016, 4, s. 529–544.
Stepanov Tsvetelin, From „Steppe” to Christian Empire, and Back. Bulgaria between 800 and 1100, w: The Other Europe in the Middle Ages. Avars, Bulgars, Khazars and Cumans, red. Florin Curta, Brill, Leiden–Boston 2008, s. 363–377.
Stephenson Paul, Byzantium’s Balkan Frontier. A Political Study of the Northern Balkans, 900–1204, Cambridge University Press, Cambridge 2004.
Stephenson Paul, The Legend of Basil the Bulgar Slayer, „Byzantine and Modern Greek Studies” 24, 2000, s. 102–132.
Strzelczyk Jerzy, Słowianie połabscy, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2002.
Strzelczyk Jerzy, Zapomniane narody Europy, Ossolineum, Wrocław 2006.
Szczaniecki Michał, Powszechna historia państwa i prawa, PWN, Warszawa 1994.
Szczesiak Rainer, Auf der Suche nach Rethra! Ein interessantes Kapitel deutscher Forschungsgeschichte, w: Siedlung, Kommunikation und Wirtschaft im westslawischen Raum. Beiträge der Sektion zur slawischen Frühgeschichte des 5. Deutschen Archäologenkongresses, wyd. Felix Biermann, Thomas Kersting, Beier & Beran, Langenweißbach 2007, s. 313–334.
Szymański Wojciech, Dąbrowska Elżbieta, Awarzy, Węgrzy, Ossolineum, Wrocław 1979.
The Other Europe in the Middle Ages. Avars, Bulgars, Khazars and Cumans, red. Florin Curta, Roman Kovalev, Brill, Leiden–Boston 2008.
Tobolski Kazimierz, Środowisko przyrodnicze Europy Środkowej w czasach św. Wojciecha, w: Chrześcijańskie korzenie. Misjonarze, święci, rycerze zakonni (eseje i szkice), red. Sergiusz Sterna-Wachowiak, Stow. Pisarzy Polskich, Poznań 1997, s. 87–92.
Třeštík Dušan, Počátky Přemyslovců. Vstup Čechů do dějin (530–935), Lidové nowiny, Praha 1997.
Třeštík Dušan, Powstanie Wielkich Moraw. Morawianie, Czesi i Europa Środkowa w latach 791–871, WUW, Warszawa 2009.
Turasiewicz Adam, Dzieje polityczne Obodrzyców od IX wieku do utraty niepodległości w latach 1160–1164, Nomos, Kraków 2004.
Urbańczyk Przemysław, Early State Formation in East Central Europe, w: East Central and Eastern Europe in the Early Middle Ages, red. Florin Curta, University of Michigan Press, Ann Arbor 2005, s. 139–151.
Urbańczyk Przemysław, Początki państw wczesnośredniowiecznych w Europie Środkowowschodniej, w: Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. Henryk Samsonowicz, Universitas, Kraków 2000, s. 53–70.
Urbańczyk Przemysław, Władza i polityka we wczesnym średniowieczu, Funna, Wrocław 2000.
Varga Gábor, Ungarn und das Reich vom 10. bis zum 13. Jahrhundert. Das Herrscherhaus der Árpáden zwischen Anlehnung und Emanzipation, Ungarisches Institut, München 2003.
Vlasto Alexis P., The Entry of the Slavs into Christendom. An Introduction to the Medieval History of the Slavs, Cambridge University Press, Cambridge 1970.
Wachowski Krzysztof, Północny zasięg ekspansji Wielkich Moraw w świetle badań archeologicznych, w: Śląsk i Czechy a kultura wielkomorawska, red. Krzysztof Wachowski, Mimex, Wrocław 1997, s. 21–23.
Wasilewski Tadeusz, Bizancjum i Słowianie w IX wieku. Studia z dziejów stosunków politycznych i kulturalnych, PWN, Warszawa 1972.
Wasilewski Tadeusz, Historia Bułgarii, Ossolineum, Wrocław 1988.
Wegener Wilhelm, Böhmen-Mähren und das Reich im Hochmittelalter. Untersuchungen zur Staatsrechtlichen Stellung Böhmens und Mährens im Deutschen Reich des Mittelalters. 919–1253, Böhlau, Köln 1959.
Weinfurter Stefan, Herrschaft und Reich der Salier. Grundlinien einer Umbruchzeit, Sigmaringen, Jan Thorbecke, Sigmaringen 1992.
Wigger Friedrich, Stammtafeln des Großherzoglichen Hauses von Meklenburg, „Jahrbücher des Vereins für Mecklenburgische Geschichte und Altertumskunde” 50, 1885, s. 111–327.
Wihoda Martin, Morava v 10. století, w: České země v raném středověku, red. Petr Sommer, Lidové noviny, Praha 2006, s. 53–73.
Żaki Andrzej, Kraków wiślański, czeski i wczesnopiastowski, w: Chrystianizacja Polski południowej. Materiały z sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku, Secesja, Kraków 1994, s. 41–71.
Žemlička Josef, Expanze, krize a obnova Čech v letech 935–1055 (K systémovým proměnám raných států ve střední Evropě), „Českẏ časopis historickẏ” 93, 1995, s. 205–222.
Zimmermann Gerd, Wolfgang von Regensburg und die Gründung des Bistums Prag, w: Tausend Jahre Bistum Prag 973–1973. Beiträge zum Millenium, wyd. Ernst Kumzmann, Adolf Nittner, Ackermann-Gemeinde, München 1974, s. 70–92.
Гумилёв Лев, Древняя Русь и Великая степь, Экcmo, Москва 2006.
Красильников Kнрнл И., Новые даные об етническом составе населения Степного Подонцовия в VIII – нач. X в., w: Степи Европы в eпоху средневековя, t. 2: Хазарские времия, red. Комитет, Дoнeцк 2001, s. 303–322.
Повесть временных лет, wyd. Дмитрий С. Лихачев, cz. 1, Академия Наук СССР, Москва–Ленинград 1950.
Поляков Александр Н., Киевская Русь как цивилизация, ОГУ, Оренбург 2010.
Пресняков Александр Е., Княжое право в древней Руси. Очерки по истории X–XII столетий. Лекции по русской истории, Киевская Русь, Наука, Москва 1993.
Русина Олена, Україна під татарами і Литвою, Альтернативи, Київ 1998.
Филист Георгий М., История „преступлений” Святополка Окаянного, Беларусь, Минск 1990.