Nieśmiertelny i dobroczynny : historyczne badanie genezy i charakteru sławy Stanisława Staszica

Wesołowski, Adrian

doi:0023-5903

Download

Title: Nieśmiertelny i dobroczynny : historyczne badanie genezy i charakteru sławy Stanisława Staszica

Abstract:

Artykuł zadaje pytania o niezwykłąpopularność Stanisława Staszica(1755–1826), której kulminacją był jegopogrzeb — spontaniczna manifestacja uczućpatriotycznych tysięcy mieszkańców Warszawy.Autor twierdzi, że postać Staszicabyła postrzegana przez pryzmat działalnościfi lantropijnej, opisuje ewolucję jegowizerunku jako fi lantropa oraz prezentujepogłębioną kontekstualizację źródeł tejpopularności.

References:

Aleksandrowska Elżbieta, Staszic Stanisław (1755–1826), w: Bibliografia Literatury Polskiej „Nowy Korbut”, t. 6: Oświecenie — hasła osobowe P–Ż, addenda A–O, oprac. Elżbieta Aleksandrowska z zespołem, red. tomu do r. 1958 Tadeusz Mikulski, PIW, Warszawa 1970, s. 219–235.
Andrew Donna, Philanthropy and Police. London Charity in the Eighteenth Century, Princeton University Press, Princeton 2014.
Bennett James, Historicising Celebrity Studies, „Celebrity Studies” 1, 2010, 3, s. 358–359.
Biskupski Mieczysław B.B., Independence Day. Myth, Symbol and the Creation of Modern Poland, Oxford University Press, Oxford 2012.
Bratkowski Stanisław, Pieśni narodowe i sielanki, w Drukarni i nakł. J. Wróblewskiego, Warszawa 1827.
Briggs Asa, Burke Peter, Social History of the Media. From Gutenberg to Internet, Polity, Cambridge 2009.
Burszta Wojciech J., Nowak Joanna, Wawruch Krzysztof, Od narodu szlacheckiego do państwa narodowego, w: Polska refleksja nad narodem. Wybór tekstów, red. iidem, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2002, s. 9–14.
Cervantes Gabriel, Porter Dahlia, Extreme Empiricism. John Howard, Poetry, and the Thermometrics of Reform, „The Eighteenth Century” 57, 2016, 1, s. 95–119.
Cieszkowski Stanisław, Stanisław Staszic. filantrop, mąż stanu i uczony, ur. 1755 zm. 1826. zarys biograficzny w setną rocznicę zgonu, Bibljoteka Domu Polskiego, Warszawa 1925.
Czubaty Jarosław, Księstwo Warszawskie (1807–1815), Wydawnictwo UW, Warszawa 2011.
Czubaty Jarosław, Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795–1815), Neriton, Warszawa 2005.
Devereaux Simon, Recasting the Theatre of Execution. The Abolition of the Tyburn Ritual, „Past & Present” 202, 2009, 1, s. 127–174.
Dziennik posiedzeń Izby Poselskiey w czasie seymu Królestwa Polskiego w roku 1820 odbytego, wyd. Księży Pijarów, Warszawa [1820].
Eisenstadt Shmuel, Programy kulturowe, budowanie tożsamości zbiorowych i nieustająca rekonstrukcja pierwotności, w: idem, Utopia i nowoczesność. Porównawcza analiza cywilizacji, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009.
Encyklopedia teatru polskiego, oprac. Bożena Frankowska, PWN, Warszawa 2003.
Epsztein Tadeusz, Gawin Magdalena, Dopart Bogusław, Kominy, ludzie i obłoki. Modernizacja i kultura, DiG, Warszawa 2013 (Historie Polski w XIX wieku, t. 1).
Gaszyński Konstanty, Wiersz na zgon Stanisława Staszica, Warszawa 1826.
Gąsiorowski Franciszek, Wiersz na zgon Stanisława Staszica, Warszawa 1826.
Geremek Bronisław, Litość i szubienica. Dzieje nędzy i miłosierdzia, Czytelnik, Warszawa 1989.
Gibbons Joan, Art and Advertising, I.B. Tauris, New York 2005.
Goldszmit Jakub, Dobroczyńca, jakich mało. Ksiądz Stanisław Staszic jako filantrop i mąż stanu. Szkic biograficzny, Skład Główny u Jana Poznańskiego, Warszawa 1882.
Gołata Krzysztof, Transformacja gospodarcza — nowe pojęcie przedsiębiorcy, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu” 24, 2009, s. 174–181.
Hahn Wiktor, Stanisław Staszic. Życie i dzieła (z portretem Staszica), Druk. Państwowa, Lublin 1926.
Himmelfarb Gertrude, The Roads to Modernity. The British, French, and American Enlightenments, Knopf, New York 2008.
Jezierski Andrzej, Leszczyńska Cecylia, Historia gospodarcza Polski, Key Text, Warszawa 1997.
Kaliński Janusz, Historia gospodarcza XIX i XX w., PWE, Warszawa 2004.
Kępski Czesław, Idea miłosierdzia a dobroczynność i opieka, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002.
Kizwalter Tomasz, Historia powszechna. Wiek XIX, Trio, Warszawa 2007.
Korespondencja Fryderyka Chopina, t. 1: 1816–1831, oprac. Zofia Helman, Zbigniew Skowron, Hanna Wróblewska-Straus, Wydawnictwa UW, Warszawa 2009.
Kowalczykowa Alina, Piłsudski i tradycja, Verba, Chotomów 1991.
Kowalewski Zdzisław, Społeczeństwo obywatelskie w doświadczeniu historycznym, Pax, Warszawa 1991.
Koźmian Kajetan, Pamiętniki obejmujące wspomnienia od roku 1780 do roku 1815, t. 2, Jan Konstanty Żupański, Poznań 1858.
Koźmian Kajetan, Ziemiaństwo polskie. Poema w cztérech pieśniach, wyd. Edwarda Raczyńskiego, u Z. Schlettera, Wrocław 1839.
Kraushar Aleksander, Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk, 1800–1832. Monografia historyczna osnuta na źródłach archiwalnych, ks. 3: Czasy Królestwa Kongresowego. Czterolecie przedostatnie, 1824–1828, G. Gebethner i Spółka, Kraków 1905.
Kraushar Aleksander, Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800–1832. Monografia historyczna osnuta na źródłach archiwalnych, ks. 4: Czasy polistopadowe. Epilog. 1831–1836, G. Gebethner i Spółka, Kraków–Warszawa 1906.
Krysiak Franciszek S., Staszic jako polityk, uczony i filantrop, „Tygodnik Przemysłowy” 4, 1888, 2, s. 12–24.
Lach-Szyrma Krystyn, Anglia i Szkocja. Przypomnienia z podróży roku 1820–1824 odbytej, wyd. Paweł Hertz, PIW, Warszawa 1981.
Laske Jan, Z problematyki legendy napoleońskiej, w: Młoda Polska. Legendy i światopoglądy, red. Tadeusz Bujnicki, Jerzy Illg, Uniwersytet Śląski, Katowice 1983.
Lelewel Joachim, Polska odradzająca się, czyli dzieje polskie od roku 1795 potocznie opowiedziane, w drukarni P.-J. Vogleta, Bruksela 1836.
Leszczyński Jan Nepomucen, Elegija na zgon JW. Stanisława Staszica Ministra Stanu Prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Warszawa 1826.
Leś Ewa, Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001.
Lilti Antoine, Le monde des salons. Sociabilité et mondanité à Paris au XVIIIe siècle, Fayard, Paris 2005.
Lilti Antoine, The Invention of Celebrity. 1750–1850, Polity, Cambridge 2017 (wyd. oryg. Figures publiques. L’invention de la célébrité (1750–1850), Fayard, Paris 2014).
Lipiński Tymoteusz, Zapiski z lat 1825–1831, do dr. przygot. i przypisami objaśnił Kazimierz Bartoszewicz, nakł. K. Bartoszewicza, Kraków 1883.
Maksimowicz Krystyna, Poetycka legenda Tadeusza Kościuszki (lata 1792–1794), „Wiek Oświecenia” 11, 1995 (W dwusetną rocznicę Powstania Kościuszkowskiego), s. 65–81.
Maludzińska Monika, „Kraj jest nieszczęśliwy, że ma ludzi próżnujących”. Walka z ubóstwem w Warszawie na tle sytuacji społeczno-gospodarczej Rzeczypospolitej w dyskursie publicystycznym drugiej połowy XVIII wieku, Neriton, Warszawa 2015.
Markiewicz Henryk, Pozytywizm, IBL PAN, Warszawa 1999.
Marshall P. David, Celebrity and Public Persona, Oxford Bibliographies, www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo–9780199756841/obo–97801997568410159.xml (dostęp 29 VI 2017).
Matlęgiewicz Tomasz, Program słowiański Staszica po postanowieniach kongresu wiedeńskiego, „Przegląd Nauk Historycznych” 10, 2011, 1, s. 187–204.
Mazur Elżbieta, Dobroczynność w Warszawie XIX wieku, IAiE PAN, Warszawa 1999.
McCully George, Philanthropy Reconsidered. Private Initiatives, Public Good, Quality of Life (A Catalogue for Philanthropy Publication), AuthorHouse, Bloomington 2008.
Moniz Amanda, From Empire to Humanity. American Revolution and the Origins of Humanitarianism, Oxford University Press, Oxford 2016.
Morgan Rod, Divine Philanthropy. John Howard Reconsidered, „History” 62, 1977, 206, s. 388–410.
Morgan Simon, Historicising Celebrity, „Celebrity Studies” 1, 2010, 3, s. 366–368.
Niemcewicz Julian Ursyn, O więzieniach publicznych czyli domach pokuty rzecz krótka, N. Glücksberg, Warszawa 1818.
Nowak Andrzej, Polski patriotyzm wieku niewoli: trzy formuły?, w: Patriotyzm Polaków. Studia z historii idei, red. Jacek Kloczkowski, Ośrodek Myśli Politycznej, Wyższa Szkoła Europejska im. ks. J. Tischnera, Kraków 2006, s. 73–94.
Nowak Joanna, Duchowe piętno społeczeństw. Złożoność i przeobrażenia polskiej refleksji nad narodem w XIX wieku, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 2008.
Nowak Joanna, Naród i narodowość w polskiej myśli romantycznej, w: Naród–Tożsamość–Kultura. Między koniecznością a wyborem, red. Wojciech J. Burszta, Krzysztof Jaskułowski, Joanna Nowak, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2005, s. 201–212.
O rok ów… Epoka napoleońska w polskiej historiografii, literaturze, sztuce i tradycji, red. Marian M. Drozdrowski, Hanna Szwankowska, Typografika, Warszawa 2003.
Olejniczak Józef, Staszicowskie wzorce w społeczeństwie polskim w XIX i XX wieku. Zarys problematyki, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 45, 2006, s. 23–33.
Ossowska Maria, Ethos rycerski i jego odmiany, PWN, Warszawa 2000.
Ossowska Maria, Moralność mieszczańska, Ossolineum, Wrocław 1985.
Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny, niektóre przysłowia i idiotyzmy, w mowie Sławiano-Krewickiej, s postrzeżeniami nad nią uczynionemi, [Jan Czeczot], drukiem Józefa Zawadzkiego, Wilno 1846.
Piotrowska-Marchewa Monika, Nędzarze i filantropi. Problem ubóstwa w polskiej opinii publicznej w latach 1815–1863, Adam Marszałek, Toruń 2004.
Pochodaj Andrzej, Śmierć „polskiego Bayarda” — z legendy księcia Józefa Poniatowskiego, „Dzieła i Interpretacje” 4, 1996, s. 192–217.
Podgórska-Klawe Zofia, Od hospicjum do współczesnego szpitala. Rozwój problematyki szpitalnej w Polsce do końca XIX wieku, Ossolineum, Wrocław 1981.
Rojek Chris, Celebrity, Routledge, London–New York 2004.
Skarbek Fryderyk, Pamiętniki, Jan Konstanty Żupański, Poznań 1878.
Skarbek Fryderyk, Szweykowski Wojciech, Grzymała Wojciech, Zbiór mów na obchodzie pogrzebowym x. Stanisława Staszica, ministra stanu, dyrektora jeneralnego przemysłu i kunsztów, prezesa Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk, kawalera Orderu Orła Białego i S. Stanisława I kl. itd., Drukarnia X.X. Pijarów, Warszawa 1826.
Społeczeństwo obywatelskie i jego reprezentacja (1493–1993). Praca zbiorowa, red. Juliusz Bardach, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1995.
Stanisław Staszic 1755–1826. Księga zbiorowa, red. Zygmunt Kukulski, M. Arct i S-ka, Lublin 1926–1928.
Staszic (Stanislas), w: Biographie universelle ancienne et moderne: histoire par ordre alphabétique de la vie publique et privée de tous les hommes, red. Louis-Gabriel Michaud, t. 40, Paris 1843, wyd. 2, s. 173–174.
Staszic Stanisław, Autobiografia/Autobiography. Testament/Testament, red. Józef Olejniczak, Muzeum Stanisława Staszica, Piła 2005.
Stępnik Andrzej, Mity w wiązaniu narracji historycznej, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 34, 2015, 3, s. 6–18.
Szacka Barbara, Stanisław Staszic, PWN, Warszawa 1966.
Śreniowska Krystyna, Kościuszko bohater narodowy. Opinie współczesnych i potomnych. 1794–1946, PWN, Warszawa 1973.
Tomkowski Jan, Mój pozytywizm, IBL PAN, Warszawa 1993.
Treugutt Stefan, Napoleon Bonaparte jako bohater polskiego romantyzmu, „Teksty” 17, 1974, 5, s. 37–44.
Turkowski Tadeusz, O życiu i pracach Stanisława Staszica, dobroczyńcy narodu polskiego, Macierz Szkolna Ziem Wschodnich, Wilno 1926.
Turner Graeme, Bonner Frances, Marshall P. David, Fame Games. The Production of Celebrity in Australia, Cambridge University Press, Cambridge 2000.
Turner Graeme, Understanding Celebrity, Thousand Oaks: SAGE, London 2004.
Uwagi nad politycznym, naukowym i filantropijnym działaniem Stanisława Staszica, Jan Konstanty Żupański, Poznań 1873.
Wawrzyński Mirosław, Samopomoc i samoorganizacja Polaków od XIX do XXI wieku, Dom Wydawniczy „Duet”, Toruń 2007.
Wątroba Przemysław, Stanisława Staszica siedziby Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie. Rys historyczno-architektoniczny, „Wiek Oświecenia” 22, 2006 (Stanisław Staszic — myśliciel, pisarz, uczony), s. 117–143.
Wesołowski Adrian, „Celebrity studies” jako narzędzie dla historyka, „Historyka. Studia metodologiczne” 47, 2017, s. 325–332.
Widacka Hanna, Les adieux de Poniatowski czyli legenda księcia Józefa Poniatowskiego w grafice XIX wieku, „Kronika Zamkowa” 1995, 1, s. 98–114.
Wojda Aleksandra, Konstruktorzy pamięci. O etosie heroicznym w „Śpiewach historycznych” Juliana Ursyna Niemcewicza, w: Prace Herkulesa. Człowiek wobec wyzwań, prób i przeciwności, red. Maria Cieśla-Korytowska, Olga Płaszczewska, Wydawnictwo UJ, Kraków 2012, s. 127–148.
Wójcicki Kazimierz Władysław, Cmentarz Powązkowski pod Warszawą, t. 3, Warszawa 1858.
Zahorski Andrzej, Z dziejów legendy napoleońskiej w Polsce, PZWS, Warszawa 1971.