Koncepcje federacyjne w II Rzeczypospolitej

Pisuliński, Jan (1968– )

doi:1230-5057

Pobierz

Tytuł: Koncepcje federacyjne w II Rzeczypospolitej

Abstrakt:

Artykuł przedstawia koncepcje federacyjne powstałe w okresie II Rzeczypospolitej, ich założenia, cele i zasady oraz ich uzasadnienie. Krótko omawia środowiska polityczne, które je formowały. Dominowały środowiska lewicowe, szczególnie aktywni na tym polu byli socjaliści. Odwoływali się do tradycji jagiellońskiej i Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Forsowali ideę federacji trialistycznej składającej się z Polski, Litwy i Białorusi. Rzadziej dołączano do niej Ukrainę i inne państwa bałtyckie, Łotwę i Estonię. Koncepcje federacyjne po traktacie ryskim w 1921 r. wysuwano już tylko sporadycznie.

Bibliografia:

Balcerak W., Koncepcje integracyjne w polskiej polityce zagranicznej 1918–1939, „Dzieje Najnowsze” (1970), nr 1, s. 31–56.
Bardach J., O dawnej i niedawnej Litwie, Poznań 1988.
Bączkowski W., U źródeł polskiej idei federacyjnej, Jerozolima 1945.
Bokajło W., Historyczne tło polskiego federalizmu, w: Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W. Bokajło, Wrocław 1998, s. 171–201.
Boruta M., Wolni z wolnymi, równi z równymi. Polska i Polacy o niepodległości wschodnich sąsiadów Rzeczypospolitej, Kraków 2002.
Buchowski K., Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku, Białystok 2006.
Cisek J., Kilka uwag o myśli federacyjnej Józefa Piłsudskiego, w: Międzymorze. Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej XIX–XX wiek, Warszawa 1995, s. 91–99.
Czapiewski E., Koncepcje polityki zagranicznej konserwatystów polskich w latach 1918–1926, Wrocław 1988.
Czarniakiewicz A., Kształtowanie się ośrodka polonofilskiego w białoruskim ruchu narodowym (listopad 1918 – grudzień 1919), „Białoruskie Zeszyty Historyczne” (2008), z. 29, s. 23–90.
Daszyk K., Idea Europy wolnych i zjednoczonych narodów w polskiej myśli politycznej XIX w., w: Europa unii i federacji. Idea jedności narodów i państw od średniowiecza do czasów współczesnych, red. K. Ślusarek, Kraków 2004, s. 231–258.
Deruga A., O federalizmie i polityce wschodniej obozu belwederskiego, „Przegląd Historyczny” (1964), z. 2, s. 317–330.
Deruga A., Polityka wschodnia Polski wobec ziem Litwy, Białorusi i Ukrainy (1918–1919), Warszawa 1969.
Dziewanowski M.K., Joseph Piłsudski. A European Federalist, 1918–1922, Stanford 1969.
Faryś J., Między Moskwą a Berlinem. Wizje polskiej polityki zagranicznej 1918–1939, Szczecin–Warszawa 2019.
Gierowska-Kałłaur J., Straż Kresowa wobec kwestii białoruskiej. Deklaracje i praktyka, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 44 (2009), s. 21–62.
Gierowska-Kałłaur J., Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920), Warszawa 2003.
Grygajtis K., Polskie idee federacyjne i ich realizacja w XIX i XX wieku, Częstochowa 2001.
Hauser P., Federacyjna wizja Rzeczypospolitej w poglądach Józefa Piłsudskiego i próba jej urzeczywistnienia w latach 1918–1921, w: Polska i Ukraina. Sojusz z 1920 roku i jego następstwa, red. Z. Karpus, W. Rezmer, E. Wiszka, Toruń 1997, s. 17–39.
Jachymek J., Rozwiązanie problemu mniejszości narodowych. Ruch ludowy (1918–1939), w: Między rzeczywistością polityczną a światem iluzji. Rozwiązanie problemu mniejszości narodowych w polskiej myśli politycznej XX wieku, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2002, s. 141–159.
Jakubowski W., Jajecznik K., Polska debata ustrojowa w latach 1917–1921, Warszawa 2010.
Juchnowski J., Federalizm i integracja europejska w myśli politycznej socjalistów polskich (1922– 1939), w: Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W. Bokajło, Wrocław 1998, s. 202–213.
Juchnowski J., Federalizm w polskiej myśli politycznej XX wieku, w: Polacy – Polska – Europa. Interpretacje idei politycznych, red. T. Godlewski, W. Jurkiewicz, Bydgoszcz 2002, s. 209– 222.
Juchnowski J., Juchnowski S., Koncepcje unijno-federalistyczne w polskiej myśli politycznej na tle integracyjnych idei europejskich, „Społeczeństwo i Polityka” (2019), nr 3 (60), s. 89–114.
Jurkiewicz J., Rozwój polskiej myśli politycznej na Litwie i Białorusi w latach 1905–1922, Poznań 1983.
Kornat M., Z projektów federacyjnych w polskiej myśli politycznej (1917–1921), w: O ziemię naszą, nie waszą. Ideowe aspekty procesów narodowotwórczych w Europie Środkowej i Wschodniej, red. Ł. Adamski, Warszawa 2017, s. 361–409.
Korolov G., „Dwie Europy Środkowe” Oskara Haleckiego w „cieniu imperializmów”, „Kwartalnik Historyczny” (2017), nr 4, s. 677–698.
Korzeniewski B., Wyprawa kijowska w polskiej propagandzie prasowej, „Przegląd Humanistyczny” (2006), nr 1, s. 83–98.
Krajowość – tradycje zgody narodów w dobie nacjonalizmów, red. J. Jurkiewicz, Poznań 1999.
Kubis B., Polska myśl polityczna wobec idei integrowania Europy w drugiej połowie XIX wieku i początkach XX, w: Europejskie inspiracje myśli politycznej w Polsce od XIX do XXI wieku, red. E. Maj, A. Dawidowicz, Ł. Lewkowicz, A. Szwed, Lublin 2013, s. 17–30.
Lewandowski J., Federalizm: Litwa i Białoruś w polityce obozu belwederskiego (XI 1918 – IV 1920), Warszawa 1962.
Lewandowski J., Imperializm słabości. Kształtowanie się koncepcji polityki wschodniej piłsudczyków 1921–1926, Warszawa 1967.
Lewandowski J., Kwestia ukraińska w II Rzeczypospolitej, „Aneks” (1982), nr 28, s. 97–122.
Łossowski P., Po tej i tamtej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie 1883–1939, Warszawa 1985.
Łossowski P., Stosunki polsko-litewskie w latach 1918–1920, Warszawa 1966.
Łysek W., The Federal Idea in Poland in the Interwar Period: Idealism or Pragmatism?, „Politeja” (2017), nr 6 (51), s. 95–115.
Maciejewski M., Wspólna Europa w polskich koncepcjach politycznych czasów nowożytnych, w: Dialog idei w Europie w XX i XXI wieku, red. E. Ponczek, A. Sepkowski, Toruń 2011, s. 95–122.
Mackiewicz M., Koncepcje społeczno-polityczne grupy wileńskich krajowców-demokratów w latach 1906–1911, „Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” (2013), nr 1, s. 101–113.
Mich W., Publicystyka polityczna „Naszej Przyszłości” 1930–1939, Lublin 2009.
Michałowski S., Mniejszości narodowe w myśli politycznej socjalistów polskich (1892–1939), w: Między rzeczywistością polityczną a światem iluzji. Rozwiązanie problemu mniejszości narodowych w polskiej myśli politycznej XX wieku, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2002, s. 161–179.
Miedziński B., Polityka wschodnia Piłsudskiego, „Zeszyty Historyczne” (1975), z. 31, s. 3–45.
Mikulicz S., Prometeizm w polityce II Rzeczypospolitej, Warszawa 1971.
Mironowicz E., Białorusini w polityce piłsudczyków w latach dwudziestych, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” (2005), z. 23, s. 34–58.
Mironowicz E., Białorusini wobec państwa polskiego 1918–1925, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” (1994), z. 1, s. 20–28.
Nowak A., Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920), Kraków 2001.
Okulewicz P., Koncepcja „Międzymorza” w myśli i praktyce politycznej obozu Józefa Piłsudskiego w latach 1918–1926, Poznań 2001.
Pisuliński J., Czy Piłsudski był federalistą? – dylematy polskiej historiografii, „Biuletyn Ukrainoznawczy” (2005), nr 11, s. 111–126.
Pisuliński J., Nie tylko Petlura. Kwestia ukraińska w polskiej polityce zagranicznej w latach 1918–1923, Wrocław 2004.
Staliūnas D., Nowoczesna Litwa – Czy istniała alternatywa dla modelu państwa narodowego?, „Kwartalnik Historyczny” (2018), nr 2, s. 403–425.
Stoczewska B., Litwa, Białoruś, Ukraina w myśli politycznej Leona Wasilewskiego, Warszawa 2009.
Stoczewska B., Ukraina i Ukraińcy w polskiej myśli politycznej od końca XIX wieku do wybuchu II wojny światowej, Kraków 2013.
Śliwa M., Federalizm i autonomia narodowościowa w myśli Mieczysława Niedziałkowskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 30 (1978), z. 2, s. 139–153.
Śliwa M., Kwestia narodowościowa w programach i publicystyce socjalistów polskich w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, „Dzieje Najnowsze” (1983), nr 1–2, s. 107–128.
Wandycz P.S., Piłsudski a federalizm, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 10 (2012), z. 4, s. 45–54.
Wandycz P.S., Polscy prekursorzy federalizmu, w: idem, O federalizmie i emigracji. Reminiscencje o rzeczach istotnych i błahych, Lublin 2003, s. 97–113.
Wapiński R., Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Wrocław–Warszawa–Kraków 1994.
Wapiński R., Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, Gdańsk 1997.
Wapiński R., Świadomość polityczna w Drugiej Rzeczypospolitej, Łódź 1989.
Werschler I., Z dziejów obozu belwederskiego. Tadeusz Hołówko życie i działalność, Warszawa 1984.
Wojtaszak A., Koncepcje federacyjne Leona Wasilewskiego, „Nowa Krytyka” (2016), nr 37, s. 247–264.
Zaporowski Z., Federalizm Józefa Piłsudskiego (1918–1922), w: Świat wokół Rzeczypospolitej. Problematyka zagraniczna w polskiej myśli politycznej w pierwszej połowie XX wieku, red. W. Paruch, K. Trembicka, Lublin 2007, s. 179–188.
Zweiffel Ł., „O program polski na Wschodzie” – koncepcja federacyjna w publicystyce socjalistycznej lat 1919–1920, „Rocznik Wschodni” (2006/2007), nr 12, s. 232–236.
Zweiffel Ł., Państwa bałtyckie wobec koncepcji federacyjnej PPS, „Rocznik Wschodni” (2004), nr 10, s. 291–295.
Корольов Г., Федеративні проeкти в центрально-східній Європі від ідеологічної утопії до реальної політики (1815–1921 pp.), Київ 2019.