Sprawa "compositio inter status" w czasie rokoszu sandomierskiego (1606–1609)

Pawłowska-Kubik, Agnieszka

doi:0023-5903

Download

Title: Sprawa "compositio inter status" w czasie rokoszu sandomierskiego (1606–1609)

Abstract:

The article focuses on the issue of the composition between the estates during the Sandomierz Rebellion (Rokosz) (1606-09). The postulate to resolve the most critical points of contention between the Roman Catholic clergy and the nobility, raised many times before the conflict, was in the years 1606-09 one of the elements of the program both of Sigismund III’s opponents and of the King’s supporters. The article analyses the efforts made by all interested parties to implement the compositio during the civil war and on this basis, determines why it was not adopted.

References:

Acta Nuntiaturae Polonae, t. 18: Franciscus Simonetta (1607–1612), cz. 1: 21 VI 1606 – 30 IX 1607, wyd. Wojciech Tygielski, Institutum Historicum Polonicum Romae, Romae 1990.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, t. 20: Lauda sejmikowe, t. 1: Lauda wiszeńskie 1572–1648 r., wyd. Antoni Prochaska, Lwów 1909.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, t. 1: 1572–1632, cz. 1: 1572–1616, wyd. Włodzimierz Dworzaczek, PWN, Poznań 1957.
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572–1620, wyd. Stanisław Kutrzeba, nakł. PAU, Kraków 1932.
Akta sejmikowe województwa lubelskiego 1572–1632, oprac. Henryk Gmiterek, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016.
Augustyniak Urszula, Antyklerykalizm szlachecki w Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako problem badawczy, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 57, 2013, s. 96–122.
Augustyniak Urszula, Dzieje konfliktu między szlachtą a duchowieństwem, w: eadem, Państwo świeckie czy księże? Spór o rolę duchowieństwa katolickiego w Rzeczypospolitej w czasach Zygmunta III Wazy. Wybór tekstów, Semper, Warszawa 2013, s. 22–98.
Augustyniak Urszula, Państwo świeckie czy księże? Spór o rolę duchowieństwa katolickiego w Rzeczypospolitej w czasach Zygmunta III Wazy. Wybór tekstów, Semper, Warszawa 2013.
Augustyniak Urszula, Wzajemne pretensje szlachty i duchowieństwa katolickiego w związku z „compositio inter status” w latach trzydziestych XVII w., „Kwartalnik Historyczny” 114, 2007, 4, s. 43–59.
Bednaruk Waldemar, Pozycja prezydenta w strukturze Trybunału Koronnego, w: Trybunał Koronny w kulturze prawnej Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. Antoni Dębiński. Waldemar Bednaruk, Marzena Lipska, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008, s. 55–70.
Byliński Janusz, Dwa sejmy z roku 1613, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1984.
Byliński Janusz, Kaczorowski Włodzimierz, Egzorbitancje szlacheckie w czasach panowania Zygmunta III Wazy (1587−1632), w: Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, t. 1, red. Stanisław Grodziski et al., Wydawnictwo UJ, Kraków 2010, s. 35–64.
Byliński Janusz, Kaczorowski Włodzimierz, Król, Wielmożni i Jaśnie Oświeceni a gmin szlachecki w XVI i na początku XVII wieku, w: Wobec króla i Rzeczpospolitej. Magnateria w XVI−XVIII wieku, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, Avalon, Kraków 2012, s. 13–95.
Byliński Janusz, Marcin Broniewski – trybun szlachty wielkopolskiej w czasach Zygmunta III, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.
Byliński Janusz, Rokoszowe koncepcje reformy państwa (1606−1608), w: Studia historyczno-prawne. Księga poświęcona pamięci profesora Jana Seredyki, red. Włodziemierz Kaczorowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2008, s. 59−106.
Byliński Janusz, Sejm z roku 1611, Ossolineum, Wrocław 1970.
Chodynicki Kazimierz, Broniewski Marcin, PSB, t. 2, Kraków 1936, s. 462–464.
Concilium provinciale Regni Poloniae quod Paulo V Pontifice, Bernardus Macieiowski, S. R. E. Presb. Cardinalis Tit: S. Joannis ante Portam Latinam, Archipiscopus Gnesnensis, Legatus Natus, et Regni poloniae Primas, Primusq. Princeps, habuit Petricoviae anno Domini M.DC.VII, Cracoviae 1630.
Dorobisz Janusz, Sejm nadzwyczajny z 1624 roku, OTPN, Opole 1994.
Dubas-Urwanowicz Ewa, Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 1998.
Dyaryusze i akta sejmowe r. 1591–1592, wyd. Eugeniusz Barwiński, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1911.
Dyaryusze sejmowe r. 1585: w dodatkach: ułamki dyaryusza sejmowego roku 1582, akta sejmikowe i inne akta odnoszące się do sejmu 1585 roku, wyd. Aleksander Czuczyński, nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1901.
Dyaryusze sejmowe r. 1597: w dodatkach: akta sejmikowe i inne odnoszące się do tego sejmu, wyd. Eugeniusz Barwiński, nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1907.
Dzięgielewski Jan, Niszczycki Zygmunt, PSB, t. 23, Wrocław 1978, 139–140.
Dzięgielewski Jan, O tolerancję dla zdominowanych. Polityka wyznaniowa Rzeczypospolitej w latach panowania Władysława IV, PWN, Warszawa 1986.
Dzięgielewski Jan, Sprawa „compositio inter status” w latach 1632–1635, „Kwartalnik Historyczny” 90, 1983, 1, s. 81–91.
Filipczak-Kocur Anna, Sejm zwyczajny z roku 1629, PWN, Wrocław 1979.
Filipczak-Kocur Anna, Senatorowie i posłowie koronni na sejmie 1607 roku, „Przegląd Historyczny” 76, 1985, 2, s. 291–303.
Garbacik Józef, Polska wobec konfliktu Wenecji z papieżem Pawłem V (1606–1607), „Collectanea Theologica” 19, 1938, 2, s. 145–176.
Gołaszewski Łukasz, Spory o dziesięciny. Świeccy i duchowni w Knyszynie na przełomie XVI i XVII wieku, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Wydawnictwo Campidoglio, Warszawa 2016.
Guzowski Piotr, Postawa prymasa Bernarda Maciejowskiego w dobie rokoszu sandomierskiego, „Studia Podlaskie” 11, 2001, s. 35–50.
Janiszewska-Mincer Barbara, Rzeczpospolita Polska w latach 1600–1603 (narastanie konfliktu między Zygmuntem III Wazą a stanami), WSP, Bydgoszcz 1984.
Jarmiński Leszek, Bez użycia siły. Działalność polityczna protestantów w Rzeczypospolitej u schyłku XVI wieku, Semper, Warszawa 1992.
Kaniewska Irena, Sienieński Jakub, PSB, t. 37, Warszawa–Kraków 1996–1997, s. 174–179.
Karabowicz Anna, Stosunki wyznaniowe w Rzeczypospolitej za Stefana Batorego (1576-1586) w świetle prawodawstwa sejmowego i królewskiego, w: Cuius regio, eius religio? Publikacja po Zjeździe Historyków Państwa i Prawa, wrzesień 2006 r., t. 2, red. Grzegorz Górski, Leszek Ćwikła, Marzena Lipska, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008, s. 69–83.
Karbownik Henryk, Ciężary stanu duchownego w Polsce na rzecz państwa od roku 1381 do połowy XVII wieku, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1980.
Karbownik Henryk, Deputaci duchowni na Trybunałach Koronnym i Litewskim, „Kościół i Prawo” 10, 1992, s. 185–202.
Kempa Tomasz, Prawosławni wobec rokoszu Zebrzydowskiego, w: Homo doctus in se semper divitias habet. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Januszowi Małłkowi z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin i pięćdziesiątej rocznicy rozpoczęcia pracy naukowej, red. Wojciech Polak, Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 263−283.
Korolko Mirosław, Klejnot swobodnego sumienia. Polemika wokół konfederacji warszawskiej w latach 1573–1658, Pax, Warszawa 1974.
Kozyrski Robert, Duchowieństwo, kościoły i religia w dokumentach sejmików województwa ruskiego w epoce konfesjonalizacji Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1648–1768, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2013.
Kucharski Tomasz, Konstytucje „egzorbitancyjne” w Rzeczypospolitej w latach 1607–1648. Zarys problematyki, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 64, 2012, 2, s. 127–159.
Kwak Jan, Sejm warszawski 1626 roku, WSP, Opole 1985.
Lepszy Kazimierz, Rzeczpospolita polska w dobie sejmu inkwizycyjnego (1589–1592), Napoleon V, Oświęcim 2015.
Lepszy Kazimierz, Walka sejmowa o konfederację warszawską w roku 1587, „Reformacja w Polsce” 4, 1959, s. 113–135.
Lepszy Kazimierz, Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Napoleon V, Oświęcim 2015.
Lewandowska-Malec Izabela, Sejm walny koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jego dorobek ustawodawczy (1587–1632), Księgarnia Akademicka, Kraków 2009.
Litwin Henryk, Chwała Północy. Rzeczpospolita w europejskiej polityce Stolicy Apostolskiej w pierwszej połowie XVII wieku (1599–1648), Wydawnictwo KUL, Warszawa 2018.
Łubieński Stanisław, Droga do Szwecji Zygmunta III, króla polskiego i szwedzkiego, w 1593 roku. Rozruchy domowe w Polsce w latach 1606−1608, wyd. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2009.
Maciszewski Jarema, Sejm 1607 r. a załamanie się planów reformy państwa, w: O naprawę Rzeczypospolitej XVII−XVII wiek. Prace ofiarowane Władysławowi Czaplińskiemu w 60 rocznicę urodzin, [red. Józef Gierowski et al.], PWN, Warszawa 1965, s. 37−47.
Maciszewski Jarema, Wojna domowa w Polsce (1606–1609). Studium z dziejów walki przeciw kontrreformacji, cz. 1: Od Stężycy do Janowca, Ossolineum, Wrocław 1960.
Maisel Witold, Trybunał Koronny w świetle laudów sejmikowych i konstytucji sejmowych, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 24, 1982, 2, s. 73–109.
Mazurkiewicz Józef, Ustawy amortyzacyjne w dawnej Polsce, nakładem redakcji, Lwów 1933.
Müller Wiesław, Kuczborski Jan, PSB, t. 16, Wrocław 1971, s. 71–72.
Ochmann Stefania, Pretensje szlachty do duchowieństwa w latach 1615–1616, „Acta Universitatis Vratislaviensis. Historia” 16, 1969, 108, s. 85–103.
Ochmann Stefania, Sejmy z lat 1615–1616, Ossolineum, Wrocław 1970.
Opaliński Edward, Dwa nieznane projekty „procesu” konfederacji warszawskiej z 1605 i 1607 roku, w: Z dziejów stosunków wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI−XVII wieku, red. Henryk Gmiterek, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2000, s. 165−177 (Res Historica, z. 10).
Opaliński Edward, Zjazd rokoszowy w październiku 1607 r., „Kwartalnik Historyczny” 121, 2014, 3, s. 521–539.
Pawłowska-Kubik Agnieszka, Między teorią a praktyką. Kilka uwag o konstytucjach staropolskich na przykładzie konstytucji o senatorach-rezydentach i kompozycji między stanami, w: Konstytucje państw współczesnych. Studium prawno-historyczne, red. Maciej Serowaniec, Jakub Zemła, Tymoteusz Gurbin, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2018, s. 111–141.
Pawłowska-Kubik Agnieszka, Rokosz sandomierski (1606–1609). Rzeczpospolita na politycznym rozdrożu, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2019.
Pietrzak Jerzy, Po Cecorze i podczas wojny chocimskiej. Sejmy z lat 1620 i 1621, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983 (Acta Universitatis Wratislawiensis, nr 549, Historia 38).
Pietrzak Jerzy, W przygaszonym blasku wiktorii chocimskiej. Sejm w 1623 r., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1987 (Acta Universitatis Wratislawiensis, nr 890, Historia 57).
Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606−1608, wyd. Jan Czubek, t. 2: Proza, nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1918.
Rangoni Claudio, Relacja o Królestwie Polskim z 1604 roku, oprac. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski, Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, Opole 2013.
Rokosz Zebrzydowskiego, materiały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem „Konfederacja i rokosz w dawnym prawie państwowem polskiem”, wyd. Aleksander Rembowski, [wyd.] Świdzińscy, Warszawa 1893.
Romaniuk Teresa, Działalność polityczno-reformacyjna szlachty różnowierczej na Sejmiku Lubelskim w latach 1575–1648, „Rocznik Lubelski” 18, 1975, s. 33–51.
Rzońca Jan, Ostatni sejm przed Cecorą w 1619 r., Ossolineum, Wrocław 1983.
Schmitt Henryk, Rokosz Zebrzydowskiego. Według źródeł głównie rękopisemnych, nakładem autora, Lwów 1858.
Seredyka Jan, Rzeczpospolita w ostatnich latach panowania Zygmunta III (1629–1632). Zarys wewnętrznych dziejów politycznych, WSP, Opole 1978.
Seredyka Jan, Sejm z 1618 roku, WSP, Opole 1988.
Seredyka Jan, Sejm zawiedzionych nadziei, WSP, Opole 1981.
Śmidoda Franciszek, Sprawy dziesięcin w Trybunale Koronnym w latach 1578–1589. Kartka z walki szlachty z duchowieństwem za Stefana Batorego i pierwszych lat Zygmunta III Wazy, „Warszawskie Studia Teologiczne” 6, Warszawa 1933.
Sobieski Wacław, Pamiętny sejm, Gebethner i Wolff, Warszawa 1913.
Sokołowski August, Przed rokoszem. Studium historyczne z czasów Zygmunta III, „Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności” 15, Kraków 1882.
Strzelecki Adam, Sejm z r. 1605, nakł. PAU, Kraków 1921.
Strzelecki Adam, Udział i rola różnowierstwa w rokoszu Zebrzydowskiego (1606−1607), „Reformacja w Polsce” 7/8, 1935/1936, s. 101−184.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, cz. 1: 1550–1585, do dr. przygot. Stanisław Grodziski, Irena Dwornicka i Wacław Uruszczak, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
Wisner Henryk, Rokosz Zebrzydowskiego, KAW, Kraków 1989.
Wołoszyn Jacek, Problematyka wyznaniowa w praktyce parlamentarnej Rzeczypospolitej w latach 1648–1696, Semper, Warszawa 2003.