Subtitle:

Przegląd Geograficzny T. 92 z. 1 (2020)

Publisher:

IGiPZ PAN

Place of publishing:

Warszawa

Description:

24 cm

Type of object:

Czasopismo/Artykuł

Abstract:

Artykuł przedstawia zanieczyszczenie powietrza pyłami zawieszonymi PM10, PM2,5 i benzo(a)pirenem (B(a)P) w uzdrowiskach polskich w latach 2010–2018. Analizie poddano wyniki pomiarów prowadzonych stale lub okresowo przez WIOŚ. Przeanalizowano wartości średniego rocznego stężenia zanieczyszczeń, liczbę dni z przekroczeniem dopuszczalnego stężenia dobowego PM10, która w większości uzdrowisk przewyższa 35 dni, przebiegi roczne, miesięczne i dobowe oraz podano przyczyny tego stanu. Uzdrowiskiem o największym zapyleniu powietrza są Swoszowice, leżące na przedmieściach Krakowa, w dalszej kolejności Cieplice, położone w Kotlinie Jeleniogórskiej, w których zanotowano największy spadek stężenia PM10 spośród wszystkich uzdrowisk, ale także Szczawno-Zdrój i Busko-Zdrój. Stężenie benzo(a)pirenu, który jest toksyczny i groźny dla zdrowia człowieka, we wszystkich uzdrowiskach w analizowanych latach przewyższało dopuszczalną normę od dwóch do dziesięciu razy, a najwyższe stężenie notowano w Swoszowicach i Szczawnie-Zdroju. W drugiej części, na przykładzie uzdrowiska górskiego (Szczawnica), podgórskiego Szczawno-Zdrój) i nizinnego (Busko-Zdrój), położonych w różnych województwach, przedstawiono przyczyny złej jakości powietrza, podejmowane działania władz o różnej skuteczności i trudności w poprawie stanu aerosanitarnego. We wszystkich uzdrowiskach głównym źródłem zanieczyszczeń jest niska emisja i transport drogowy. Czasem, jak w przypadku Szczawna-Zdroju, drogi o bardzo intensywnym ruchu tranzytowym przebiegają obok głównych obiektów uzdrowiskowych, zlokalizowanych w dnie doliny, gdzie dodatkowo dochodzi do spływu zanieczyszczeń z terenów położonych wyżej. W Szczawnicy główna droga biegnie osią doliny, podczas gdy sanatoria zlokalizowane są na uboczu, a okresowe badania z 2015 r. wykazały, że stężenie PM10 na zboczu, w pobliżu obiektów zdrojowych, wynosiło 20–50% notowanego w dnie doliny. W Busku-Zdroju, pomimo wielu programów, nie udało się zachęcić mieszkańców do wymiany pieców, ale podjęto inne działania, m.in. wybudowano obwodnicę części zdrojowej. Kwestii problemowych jest znacznie więcej, a bez odejścia od ogrzewania paliwem stałym, gminy uzdrowiskowe nie poradzą sobie z problemem zanieczyszczenia powietrza.

References:

ATSDR, 1995, Public Health Statement for Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs), Agency for Toxic Substances and Disease Registry, http://www.atsdr.cdc.gov/ToxProfiles/tp69-c1-b.pdf (20.07.2017).
Ba Q., Huang Ch., Fu Y., Li J., Chu R., Jia X., Wang H., 2016, Cumulative Metabolic Effects of Low-dose Benzo(a)pyrene Exposure on Human Cells, Toxicology Research, 5, s. 107-115. https://doi.org/10.1039/C5TX00378D
Badyda A., 2016, Naukowcy na tropie klucza do zdrowego stylu życia, Teraz Środowisko, https:// www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/Naukowcy-na-tropie-klucza-do-zdrowego-zycia-2599. html (28.09.2016).
Badyda A., Majewski G., 2006, Analiza zmienności stężenia zanieczyszczeń komunikacyjnych w aglomeracji miejskiej na tle natężenia ruchu pojazdów i warunków meteorologicznych, Przegląd Naukowy Inżynieria i Ochrona Środowiska, 33, 1, s. 146-157.
Boubel R.W., Fox D.L., Turner D.B., Stern A.C., 1994, Fundamentals of air pollution, Academic Press, London. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-050707-1.50010-X
Bowe B., Xie Y., Yan Y., Al-Alu Z., 2019, Burden of Cause-Specific Mortality Associated With PM2.5 Air Pollution in the United States, JAMA Network Open, 11, 2, e1915834, doi: 10.1001/jamanetworkopen.2019.15834 (10.01.2020).
Cao Q., Rui G., Liang Y., 2018, Study on PM2.5 pollution and the mortality due to lung cancer in China based on geographic weighted regression model, BMC Public Health, 925, doi: 10.1186/ s12889-018-5844-4.
Chądzyńska E., 2016, Procesy demograficzne w małych miastach i ich wiejskim otoczenia na przykładzie województwa dolnośląskiego (okres 1995-2013), Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 279, s. 97-109.
Czyste powietrze dla Buska, 2019, Urząd Miasta i Gminy Busko-Zdrój, http://busko.net.pl/czyste-powietrze-dla-buska, 3,1,1,1,28865,n.html (30.01.2020).
Drzeniecka-Osiadacz A., 2017, Wymiana doświadczeń i budowanie relacji w strategii poprawy jakości powietrza, podsumowanie konferencji "Jakość powietrza a zdrowie", http://www.pie. pl/materialy/_upload/Konf_wpL_zan_pow_2017/prezentacje/P1_4_A_Drzeniecka_UWr.pdf (30.01.2020).
Drzeniecka-Osiadacz A., Netzel P., 2010, Wpływ warunków meteorologicznych oraz cyrkulacji atmosferycznej na stężenie PM10 we Wrocławiu, Proccedings of ECOPole, 4, 2, s. 343-349.
EEA, 2019, Air quality in Europe - 2019 report, Report No 10/2019, European Environment Agency, Copenhagen.
EKO-UNIA, 2015, https://eko-unia.org.pl/projekt-od-niskiej-emisji-do-wysokiej-jakosci-powietrza/ (30.01.2020).
GIOŚ, 2014, Stan Środowiska w Polsce. Raport 2014, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
GIOŚ, 2018, Stan Środowiska w Polsce. Raport 2018, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
GIOŚ, 2019, Raport problemowy na temat jakości powietrza w uzdrowiskach w Polsce w roku 2018, Warszawa.
Gmina miejska Szczawno-Zdrój, powiat wałbrzyski, 2019, Statystyczne Vademecum Samorządowca, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, https://stat.gov.pl/vademecum/vademecum_dolnoslaskie/ portrety_gmin/powiat_walbrzyski/gmina_m_szczawno_zdroj.pdf (20.03.2020).
GUS, 2011, Lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce w latach 2000-2010, Urząd Statystyczny, Kraków.
GUS, 2018, Lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce w województwie małopolskim w latach 2013-2017, Urząd Statystyczny, Kraków.
GUS, 2019, Działalność lecznicza zakładów lecznictwa uzdrowiskowego i stacjonarnych zakładów rehabilitacji leczniczej w 2018 r., Urząd Statystyczny, Kraków.
Guszała P., 2017, Wiadomo czym ogrzewają się jeleniogórzanie, https://www.jelonka.com/wiadomo-czym-ogrzewaja-sie-jeleniogorzanie-72702 (30.01.2020).
Harrison R.M., Yin J., 2008, Sources and processes affecting carbonaceous aerosol in central England, Atmospheric Environment, 42, s.1413-1423. https://doi.org/10.1016/j.atmosenv.2007.11.004
IAQM, 2017, Land-use planning & development control: planning for air quality, Institute of Air Quality Management, Londyn, http://www.iaqm.co.uk/text/guidance/air-quality-planning-guidance.pdf (10.01.2020).
IOŚ, 2011, Analiza stanu zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 i PM2,5 z uwzględnieniem składu chemicznego pyłu oraz wpływu źródeł naturalnych. Raport Syntetyczny, Inspekcja Ochrony Środowiska, Zabrze.
Irwin R.J., Moiwerik M.V., Stevens L., Seese M.D., Basham W., 1997, Environmental contaminants encyclopedia. Benzo(a)pyrene entry, https://www.fws.gov/caribbean/ES/PDF/Contaminants/ benzoepy.pdf (10.01.2020).
Jędrak J., Konduracka E., Badyda A., Dąbrowiecki A., 2017, Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, Stowarzyszenie Krakowski Alarm Smogowy, Kraków.
Jędrychowski W., 1986, Epidemiologia. Wprowadzenie i metody, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.
Jędrychowski W., 1995, Review of recent studies from central and eastern Europe associating respiratory health effects with high levels of exposure to "traditional" air pollutants, Environmental Health Perspectives, 103, suppl. 2, s. 15-21. https://doi.org/10.1289/ehp.95103s215
Jędrychowski W., 2010, Epidemiologia w medycynie klinicznej i zdrowiu publicznym, Wydawnictwo UJ, Kraków.
Juda-Rezler K., 2006, Oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza na środowisko, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.
Juda-Rezler K., Toczko B. (red.), 2016, Pyły drobne w atmosferze. Kompendium wiedzy o zanieczyszczeniu powietrza pyłem zawieszonym w Polsce, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
Kirschner H. (red.), 1996, Zarys medycyny środowiskowej, Wydawnictwo Akademii Medycznej, Warszawa.
Kowalewski A., Markowski T., Śleszyński P. (red.), 2018, Studia nad chaosem przestrzennym, KPZK PAN, 182, s. 341-364.
Kowalska M., Kocot K., 2016, Krótkoterminowe narażenie na drobny pył zawieszony w powietrzu (PM2,5 i PM10) a ryzyko zaburzeń rytmu serca i udarów mózgu, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 70, s. 1017-1025. https://doi.org/10.5604/17322693.1220389
Kowalska M., Kowalski M., 2014, Podręcznik nauczyciela, tom II. Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, Projekt TAB - Take a Breath! - Weź oddech! Program dla Europy Środkowej. https:// www.researchgate.net/publication/313897856_Wplyw_zanieczyszczen_powietrza_na_zdrowie_Tom_II_Podrecznik_nauczyciela (27.02.2020).
Kuchcik M., 2000, Wpływ warunków aerosanitarnych i biometeorologicznych na zgony mieszkańców Warszawy, WGiSR UW, Warszawa (maszynopis rozprawy doktorskiej).
Kuchcik M., 2003, The influence of aerosanitary and biometeorological conditions on the health and mortality of the inhabitants of Warsaw, [w:] M. Stopa-Boryczka (red.), Studies on the climate of Warsaw, Warsaw University, Faculty of Geography and Regional Studies, s. 155-166.
Kuchcik M., Baranowski J., Słowińska S., Szmyd J., Błażejczyk K., 2018, Właściwości lecznicze klimatu uzdrowiska Szczawno-Zdrój (maszynopis - operat klimatyczny), IGiPZ PAN, Warszawa.
Kuchcik M., Baranowski J., Szmyd J., Błażejczyk K., 2018, Właściwości lecznicze klimatu uzdrowiska Horyniec-Zdrój (maszynopis - operat klimatyczny), IGiPZ PAN, Warszawa.
Kuchcik M., Baranowski J., Szmyd J., Błażejczyk K., 2018, Właściwości lecznicze klimatu uzdrowiska Busko-Zdrój (maszynopis - operat klimatyczny), IGiPZ PAN, Warszawa.
Kuchcik M., Hildebrandt K., 2017, Zanieczyszczenie powietrza w aspekcie lecznictwa uzdrowiskowego, [w:] I. Ponikowska, J.W. Kochański (red.), Wielka Księga Balneologii, Medycyny Fizykalnej i Uzdrowiskowej, 1, Aluna, Konstancin-Jeziorna, s. 693-702.
Kuchcik M., Milewski P., 2018, Zanieczyszczenie powietrza w Polsce - stan, przyczyny i skutki, [w:] A. Kowalewski, T. Markowski, P. Śleszyński (red.), Studia nad chaosem przestrzennym, KPZK PAN, 182, s. 341-364.
Largeron Y., Staquet Ch., 2016, Persistent inversion dynamics and wintertime PM10 air pollution in Alpine valleys, Atmospheric Environment, 135, s. 92-108. https://doi.org/10.1016/j.atmosenv.2016.03.045
Leś E., Szymański J., 2016, Raport z działalności straży miejskich i gminnych związanej z interwencjami ws. spalania odpadów na terenie województwa dolnośląskiego, Dolnośląski Alarm Smogowy, Wrocław, https://dolnoslaskialarmsmogowy.pl/imgturysta/files/raport_das_straz_miejska_ smog.pdf (27.03.2020).
LIFE-APIS/PL, 2018, http://life-apis.meteo.uni.wroc.pl/strona-glowna (30.01.2020).
Marecik R., Króliczak P., Cyplik P., 2006, Fitoremediacja - alternatywa dla tradycyjnych metod oczyszczania środowiska, Biotechnolofia, 74, 3, s. 88-97.
Martins N.R., Da Graca G.C., 2018, Impact of PM2.5 in indoor urban environments: A review, Sustainable Cities and Society, 42, s. 259-275. https://doi.org/10.1016/j.scs.2018.07.011
Menne B., Matthies F. (red.), 2009, Improving public health responses to extreme weather/heatwaves - EuroHEAT. Technical summary, WHO Regional Office for Europe, Kopenhaga.
Morawska-Horawska M., Powroźnik M., Rysz M., Tumidajski T., 1984, Wpływ warunków meteorologicznych i aerosanitarnych na liczbę interwencji zespołów wyjazdowych pomocy doraźnej w niektórych grupach chorób na terenie Krakowa, Problemy Uzdrowiskowe, 1/2, s. 109-114.
Niedźwiedź T., Ustrnul Z., 1989, Wpływ sytuacji synoptycznej na występowanie nad Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym typów pogody sprzyjających koncentracji lub rozpraszaniu zanieczyszczeń powietrza, Wiadomości IMGW, 12, 1-2, s. 31-39.
Pelucchi C., Negri E., Gallus S., Boffetta P., Tramacere I., La Vecchia C., 2009, Long-term particulate matter exposure and mortality: a review of European epidemiological studies, BMC Public Health, 453, doi: 10.1186/1471-2458-9-453.
PIE, 2017, Konferencja "Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie", Katowice, 9.10.2017, Polska Izba Ekologii, http://www.pie.pl/konferencje/wplyw-zanieczyszczen-powietrza-na-zdrowie.html (30.01.2020).
Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Busko-Zdrój, 2016, Consus Carbon Engineering sp. z o.o., Busko-Zdrój.
Plan gospodarki niskoemisyjnej miasta i gminy Szczawnica, 2015, Pro Regio Consulting, Instytut Ekonomii Środowiska, Szczawnica.
Plan gospodarki niskoemisyjnej miasta Jelenia Góra, 2015, Consus Carbon Engineering sp. z o.o., Jelenia Góra.
Plan gospodarki niskoemisyjnej na lata 2014-2020 z perspektywą do 2030 r. dla 15 gmin Aglomeracji Wałbrzyskiej, 2014, Atmoterm, Wałbrzych.
Program ochrony powietrza dla stref województwa dolnośląskiego, w których zostały przekroczone wartości dopuszczalne substancji w powietrzu, 2012, Załącznik do uchwały nr XX/468/12 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 9 lutego 2012 r.
Program ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego, część B. Miasto Jelenia Góra, 2011, Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych "EKOMETRIA" Sp. z o.o., Gdańsk.
Putko P., Witkiewicz Z., 2019, Metody analityczne stosowane w normach dotyczących analizy zanieczyszczeń środowiska, Aparatura Badawcza i Dydaktyczna, 24, 2, s. 130-139.
Rai P.K., 2015, Multifaceted health impacts of particulate matter (PM) and its management: an overview, Environmental Skeptics and Critics, 4, 1, s. 1-26.
Samoli E., Touloumi G., Zanobetti A., Le Tertre A., Schindler Chr., Atkinson R., Vonk J., Rossi G., Saez M., Rabczenko D., Schwartz J., Katsouyanni K., 2003, Investigating the Dose-response Relation Between Air Pollution and Total Mortality in the APHEA-2 Multicity Project, Occupational and Environmental Medicine, 60, s. 977-982. https://doi.org/10.1136/oem.60.12.977
Rabczenko D., Wojtyniak B., Wysocki M., Goryński P., 2005, Krótkookresowy wpływ zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego dwutlenkiem siarki, pyłami zawieszonymi i dwutlenkiem azotu na umieralność mieszkańców miast w Polsce, Przegląd Epidemiologiczny, 59, s. 969-979.
Rusin M., Marchwińska-Wyrwał E., 2014, Zagrożenia zdrowotne związane ze środowiskowym narażeniem na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), Medycyna Środowiskowa, 17, 3, s. 7-13.
Seńczuk W., 2002, Toksykologia, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.
Sówka I., Kobus D., Skotak K., Zathey M., Merenda B., Paciorek M., 2019, Assessment of the health risk related to air pollution in selected polish health resort, Journal of Ecological Engineering, 20, 10, s. 132-145. https://doi.org/10.12911/22998993/113142
Sunyer J., Esnaola M., Alvarez-Pedrerol M., Forns J., Rivas I., López-Vicente M., Suades-González E., Foraster M., Garcia-Esteban R., Basagaña X., Viana M., Cirach M., Moreno T., Alastuey A., Sebastian-Galles N., Nieuwenhuijsen M., Querol X., 2015, Association between traffic-related air pollution in schools and cognitive development in primary school children: a prospective cohort study, PLOS Medicine, 12, 3, e1001792, doi: 10.1371/journal.pmed.1001792.
Uchwała nr XXXIV/390/09 Rady Miejskiej w Busku-Zdroju, 2009, https://dl.umig.busko.pl/uchwaly/2009/2009_XXXIV_390.pdf (10.02.1018).
Uchwała nr XXIV/329/13 Rady Miejskiej w Busku-Zdroju, 2013, https://dl.umig.busko.pl/uchwaly/2013/2013_XXIV_329.pdf (10.02.1018).
Uchwała nr XX/273/2016 Rady Miejskiej w Busku-Zdroju, 2016, https://dl.umig.busko.pl/uchwaly/2016/2016_XX_273.pdf (10.02.1018).
USEPA, 2019, Wood Smoke and Your Health, https://www.epa.gov/burnwise/wood-smoke-andyour-health (20.03.2020).
Walczewski J., 1994, Problem prognozowania porannej ewolucji warstwy granicznej przy prognozowaniu porannych maksimów immisji, Wiadomości IMGW, 17, 3, s. 81-90.
WHO, 2006, WHO air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide. Global update 2005. Summary of risk assessment, World Health Organization, Genewa, www.who.int/phe/health_topics/outdoorair/outdoorair_aqg/en (12.02.1018).
WHO, 2007, Health relevance of particulate matter from various sources, http://www.euro.who. int/__data/assets/pdf_file/0007/78658/E90672.pdf (12.02.1018).
WHO, 2013, Health effects of particulate matter, World Health Organization, Regional Office for Europe, http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0006/189051/Health-effects-of-particulate-matter-final-Eng.pdf (12.02.1018).
WHO, 2016, Ambient air pollution: A global assessment of exposure and burden of disease, https://www.who.int/publications-detail/ambient-air-pollution-a-global-assessment-of-exposure-and-burden-of-disease (12.02.1018).
Wieczorek J., Wieczorek Z., Mozolewski W., Pomianowski J., 2011, Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne w pyle PM10, Inżynieria i Aparatura Chemiczna, 50, 2, s. 26-27.
WIOŚ, 2018, Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2017 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Kraków, http://www.krakow.pios.gov.pl/Press/publikacje/raporty/raport17/raport2017.pdf (30.01.2020).

Relation:

Przegląd Geograficzny

Volume:

92

Issue:

1

Start page:

109

End page:

134

Detailed Resource Type:

Artykuł

Format:

Rozmiar pliku 1,6 MB ; application/octet-stream

Resource Identifier:

oai:rcin.org.pl:125093 ; 0033-2143 (print) ; 2300-8466 (on-line) ; 10.7163/PrzG.2020.1.7

Source:

CBGiOŚ. IGiPZ PAN, sygn.: Cz.181, Cz.3136, Cz.4187 ; click here to follow the link

Language:

pol

Language of abstract:

eng

Rights:

Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0

Terms of use:

Zasób chroniony prawem autorskim. [CC BY 4.0 Międzynarodowe] Korzystanie dozwolone zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0, której pełne postanowienia dostępne są pod adresem: ; -

Digitizing institution:

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk

Original in:

Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Projects co-financed by:

Program Operacyjny Polska Cyfrowa, lata 2014-2020, Działanie 2.3 : Cyfrowa dostępność i użyteczność sektora publicznego; środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz współfinansowania krajowego z budżetu państwa

Access:

Otwarty