Reconstruction of the morphology and hydrography of the centre of Kraków before the mid-13th century

Łajczak, Adam; Zarychta, Roksana

doi:0016-7282 (print)

Pobierz

Tytuł: Reconstruction of the morphology and hydrography of the centre of Kraków before the mid-13th century

Abstrakt:

The paper concerns investigations on urban geomorphology. The subject of the paper is the historic centre of Kraków (or Cracow) where the pre-human relief became masked due to the rapid increase in cultural deposits from the mid-13th century onwards. The aim of the investigation is the reconstruction of the original topography, relief and hydrography of this area based on rich sources of materials in papers and non-published data on geology, geoengineering, archaeology, history, and also on maps and panoramic drawings of the town. A digital elevation model has been generated, which showed the topography of the study area in the period before the mid-13th century. Structural analysis, cross validation test and estimation by ordinary kriging method were carried out. The final cartographic work was prepared with the use of QGIS and Surfer software. The distribution of landforms in the study area in the mid-13th century is presented as a proposed variant of the geomorphological map prepared by the authors. The former relief was evaluated in terms of its potential for encouraging settlement.

Bibliografia:

Atlas Historyczny Polski. (2008). Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. I - Mapy, plany. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, Neriton.
Bąkowski, K. (1902). Dawne kierunki rzek pod Krakowem. Rocznik Krakowski, vol. 5, 138-172.
Bąkowski, K. (1935). Kraków przed lokacją z roku 1257. Biblioteka Krakowska, vol. 88, Kraków: Towarzystwo Miłośników Historyi i Zabytków Krakowa.
Bogacz, A., Bojakowska, I., Kawulak, M., Lis, J., Nieć, M., Pasieczna, A., Poręba, E., Romanek, A., Salamon, E., Woliński, W., Tomassi-Morawiec, H. (2004). Objaśnienia do mapy geośrodowiskowej Polski 1:50,000, Ark. Kraków (973). Warszawa: PIG, Ministerstwo Środowiska.
Bogacz, A., Kawulak, M., Nieć, M., Poręba, E., Salamon, E., Woliński, W. (2003). Mapa geośrodowiskowa Polski, 973 - Kraków, plansza A, 1:50,000. Warszawa: PIG, Ministerstwo Środowiska.
Brandolini, P., Faccini, F., Paliaga, G., Piana, P. (2017). Urban geomorphology in coastal environment: manmade morphological changes in a seaside tourist resort (Rapallo, eastern Liguria, Italy). Quaestiones Geographicae, 36(3), 97-110. https://doi.org/10.1515/quageo-2017-0027
Clark, I. (1987). Practical Geostatistics. London: Elsevier Applied Science.
Dall'Aglio, P.L., De Donatis, M., Franceschelli, C., Guerra, C., Guerra, V., Nesci, O., Piacentini, D., Savelli, D. (2017). Geomorphological and anthropic control of the development of some Adriatic historical towns (Italy) since the Roman age. Quaestiones Geographicae, 36(3), pp. 111-123. https://doi.org/10.1515/quageo-2017-0028
Die Spezialkarte der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. (1890-1916). 1:75,000, Wien.
Dobrzycki, J. (1953). Problemy badawcze z dziejów najstarszego Krakowa. Studia Wczesnośredniowieczne, vol. 2, 65-81.
Feliksiak, I. (1988). Budowa geologiczna obszaru pomiędzy Krakowem, Zabierzowem i Morawicą (Doctoral dissertation). Kraków: Akademia Górniczo-Hutnicza.
General-Karte des Königreiches Galizien. (1868). Wien.
Grabowski, A. (2008). Topografia dawnego Krakowa - wypisy z dzieł. Dziennik Polski. Kraków: Wydawnictwo Jagiellonia.
Gradziński, R. (1972). Przewodnik geologiczny po okolicach Krakowa. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne.
Gregory, K.J. (1987). River channels. In K.J. Gregory, D.E. Walling (Eds.), Human activity and environmental process (pp. 207-235). Chichester: Wiley.
Gross, J. (1809-1815). Topographische Karte von Galizien und Lodomerien. 1:144,000, Wien.
Humnicki, J. (1979). Plany grodów przedlokacyjnych 1:30,000. Kraków w XI-XII w. In J. Adamaszek (Ed.), Atlas historyczny Polski. Warszawa: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
Jamka, R. (1961). Próba morfologicznej rekonstrukcji górnej powierzchni Wawelu na terenie Krakowa. Biuletyn Krakowski, vol. 3, pp. 5-33.
Jamka, R. (1963). Kraków w pradziejach. Vol. 1,Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, pp. 317.
Jamka, R. (1971). Początki głównych miast wczesnośredniowiecznych w Polsce południowej w świetle badań archeologicznych. Cz. I - Kraków. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Archeologiczne, vol. 13, Kraków, pp. 166.
Kalicki, T., Starkel, L. (1989). Młodoczwartorzędowa ewolucja doliny Wisły poniżej Krakowa. In Przewodnik LX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Kraków 14-16 września 1989 (pp. 136-140). Kraków: Wydawnictwo Akademii Górniczo-Hutniczej.
Kaniecki, A. (2004). Poznań: dzieje miasta wodą pisane. Prace Komisji Historycznej, vol. 65, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej, vol. 36, Poznań: Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kaniecki, A. (2013). Wpływ antropopresji na przemiany środowiskowe w dolinie Warty w Poznaniu. Landform Analysis, vol. 24, pp. 23-34. http://dx.doi.org/10.12657/landfana.024.003
Kleczkowski, A.M., Myszka, J. (1989). Hydrogeologia regionu Krakowa. In Przewodnik LX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Kraków 14-16 września 1989 (pp. 162-169). Kraków: Wydawnictwo Akademii Górniczo-Hutniczej.
Klimek, K. (1987). Vistula valley in the Oświęcim Basin in the Upper Vistulian and Holocene. In L. Starkel (Ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years. Part II (pp. 13-29). Geographical Studies, Special Issue, vol. 4.
Kmietowicz-Drathowa, I. (1964). Podłoże podczwartorzędowe Krakowa i ukształtowanie stropu miocenu. Konferencja "Geologia podłoża miasta Krakowa", pp. 263-269.
Kmietowicz-Drathowa, I. (1965). Zagadnienia starorzeczy na obszarze Krakowa. Sprawozdanie z posiedzeń Komisji PAN w Krakowie (pp. 241-244), Kraków: Polska Akademia Nauk.
Kmietowicz-Drathowa, I. (1971). Geologiczne podstawy odtwarzania pierwotnej topografii Krakowa. Materiały Archeologiczne, vol. 12, pp. 41-51.
Kmietowicz-Drathowa, I. (1972). Przegląd dotychczasowych rekonstrukcji topografii Krakowa w świetle geologii. Materiały Archeologiczne, vol. 13, 41-56.
Kmietowicz-Drathowa, I. (1974). Wstępna rekonstrukcja naturalnej topografii centrum Krakowa. Materiały Archeologiczne, vol. 15, 151-159.
Kondracki, J. (2000). Geografia regionalna Polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kummerer Ritter von Kummersberg, C. (1855). Administrative-Karte von den Königreichen Galizien und Lodomerien. 1:115,000, Wien.
Liesganig, J. (1824). Regna Galiciae et Lodomeriae. 1:288,000, Wien.
Łajczak, A. (1995). The Impact of River Regulation, 1850-1990, on the Channel and Floodplain of the Upper Vistula River, Southern Poland. In E.J. Hickin (Ed.), River Geomorphology (pp. 209-233), Chichester: Wiley.
Łajczak, A. (1999). Współczesny transport i sedymentacja materiału unoszonego w Wiśle i głównych dopływach. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej.
Łuszczkiewicz, W. (1899). Najstarszy Kraków na podstawie badań dawnej topografii. Rocznik Krakowski, vol. 2, 1-28.
Mamakowa, K. (1970). Late-glacial and early holocene vegetation from the territory of Krakow (Poland). Acta Palaeobotanica, 11(1), 3-12.
Mieg, F. (1779-1782). Karte de Königreiches Galizien und Lodomerien. 1: 28,800, Wien.
Mitkowski, J. (1955). Lokacja Krakowa i powstanie układu urbanistycznego miasta. Ochrona Zabytków, 8(3), 151-160.
Mitkowski, J. (1957). Dawne warunki geograficzne jako podłoże, na którym rozwinął się zespół osad krakowskich. In J. Dąbrowski (Ed.), Kraków: Studia nad rozwojem miasta (pp. 40-65). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Mitkowski, J. (1968). Kraków przed lokacją. In J. Bieniarzówna (Ed.), Szkice z dziejów Krakowa od czasów najdawniejszych do pierwszej wojny światowej (pp. 6-23). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Molewski, P. (2015). Pierwotne cechy rzeźby terenu, powierzchniowej budowy geologicznej i stosunków wodnych obszaru Zespołu Staromiejskiego w Toruniu i jego bliskich przedmieść na podstawie analizy geoprzestrzennej. Archaeologia Historica Polona, vol. 23, 281-307. https://dx.doi.org/10.12775/AHP.2015.012
Molewski, P., Juśkiewicz, W. (2014). Próba rekonstrukcji pierwotnej rzeźby obszaru Zespołu Staromiejskiego w Toruniu i jego bliskich przedmieść na podstawie geoinformacji geologicznej i historycznej. Landform Analysis, vol. 25, 115-124. https://dx.doi.org/10.12657/landfana.025.010
Niezabitowski, M. (2007). Geografia a historia Krakowa. Warunki naturalne rozwoju Krakowa. In J. Wyrozumski (Ed.) Kraków: Nowe studia nad rozwojem miasta (pp. 20-43). Biblioteka Krakowska, 150, Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.
Pica, A., Luberti, G.M., Vergari, F., Fredi, P., Del Monte, M. (2017). Contribution for an urban geomorphoheritage assessment method: proposal from three geomorphosites in Rome (Italy). Quaestiones Geographicae, 36(3), 21-36. https://doi.org/10.1515/quageo-2017-0030
Pierzchała, A. (1960). Rzeźba obszaru miasta Krakowa. Czasopismo Geograficzne, 31(27), 27-46.
Pröschel, B., Lehmkuhl, F. (2019). Paleotopography and anthropogenic deposition thickness of the city of Aachen, Germany. Journal of Maps, 15(2), 269-277. https://doi.org/10.1080/17445647.2019.1590248
Radwański, K. (1972). Stosunki wodne wczesnośredniowiecznego Okołu w Krakowie, ich wpływ na topografię osadnictwa, próby powiązania tych zjawisk ze zmianami klimatycznymi. Materiały Archeologiczne, vol. 13, 5-37.
Radwański, K. (1975). Kraków przedkolacyjny: Rozwój przestrzenny. Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Oddział w Nowej Hucie, Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
Reynard, E., Pica, A., Coratza, P. (2017). Urban geomorphological heritage: An overview. Quaestiones Geographicae, 36(3), 7-20. https://doi.org/10.1515/quageo-2017-0022
Rutkowski, J. (1989). Budowa geologiczna regionu Krakowa. Przegląd Geologiczny, 37(6), 302-308.
Rutkowski, J. (1989). Osady czwartorzędowe centrum Krakowa. In Przewodnik LX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Kraków 14-16 września 1989 (pp. 196-200). Kraków: Wydawnictwo Akademii Górniczo-Hutniczej.
Rutkowski, J. (1992). Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50,000. Arkusz Kraków (973). Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne.
Rutkowski, J. (1993). Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50,000. Ark. Kraków (973). Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
Setmajer, J. (1973). Główne rysy budowy geologicznej oraz pierwotnej topografii Krakowa i strefy przełomowej Wisły. Acta Archaeologica Carpathica, vol. 13, 139-151.
Sokołowski, T. (2009). Topograficzne tło osadnictwa w Krakowie. Geologia, 35(1), 67-76.
Tobiasz, M. (1977). Dziejowe przemiany sieci wodnej i zagospodarowania przestrzennego Krakowa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich , Polska Akademia Nauk.
Trafas, K. (1975). Zmiany biegu koryta Wisły na wschód od Krakowa w świetle map archiwalnych i fotointerpretacji. Prace Instytutu Geograficznego UJ, vol. 62, Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Trafas, K. (1992). Zmiany biegu Wisły pomiędzy ujściem Przemszy i Sandomierzem. In K. Trafas (Ed.) Zmiany biegu górnej Wisły i ich skutki (pp. 31-62). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Tyczyńska, M. (1968). Rozwój geomorfologiczny terytorium miasta Krakowa. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Tyczyńska, M. (1968). Rzeźba i budowa geologiczna terytorium miasta Krakowa. Folia Geographica, ser. Geographica-Physica, vol. 1, pp. 9-34.
Tyczyńska, M., Chmielowiec, S. (1988). Mapa geomorfologiczna Krakowa (9). In K. Trafas, Atlas miasta Krakowa. Warszawa-Wrocław: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
Zarychta, A., Zarychta, R. (2013). Zastosowanie "korekty efektu wygładzenia" w badaniach form rzeźby terenu. In Z. Kurczyński (Ed.) Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji, wyd. specjalne: Monografia "Geodezyjne Technologie Pomiarowe"(pp. 119-132).
Zarychta, R., Zarychta, A. (2013). Zastosowanie krigingu zwyczajnego do rekonstrukcji i wizualizacji reliefu w miejscach odkrywkowej eksploatacji piasku. In Z. Kurczyński (ed.) Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji, wyd. specjalne: Monografia "Geodezyjne Technologie Pomiarowe" (pp. 133-146).
Zwoliński, Z., Hildebrandt-Radke, I., Mazurek, M., Makohonienko, M. (2017). Existing and proposed urban geosites values resulting from geodiversity of Poznań City. Quaestiones Geographicae, 36(3), 125-149. https://doi.org/10.1515/quageo-2017-0031
Żaki, A. (1962). O dawnej rzeźbie terenu Wzgórza Wawelskiego. Sprawozdanie z Posiedzeń Komisji PAN. 349-351.