Pottery of Pikutkowo Style and Processes of Eneolithisation of “Megalithic Cultures” in the 4th Millennium BC

Kośko, Aleksander; Szmyt, Marzena

doi:0066-5924

Przejdź do menu głównego
Przejdź do wyszukiwarki
Przejdź do treści
Przejdź do stopki

Pobierz

Tytuł: Pottery of Pikutkowo Style and Processes of Eneolithisation of “Megalithic Cultures” in the 4th Millennium BC

Abstrakt:

The authors discuss the current state of knowledge concerning the specific pottery features of the Funnel Beaker culture (FBC) that constitute the “cycle of Pikutkowo stylistics”. These characteristics are especially strongly represented in the Kuyavia region where the changes in the “Pikutkowo” set of characteristics define phases III B and III B–C of the FBC, dated to 3700–3200 BC. Relatively quickly, because already in the period 3700–3600 BC, “Pikutkowo” pottery appears not only in the Polish Lowlands (including Greater Poland and Central Poland, as well as in the Chełmno Land and the Gostynin Lake District), but also in the old upland areas located in the upper Vistula basin. The latest data indicate that at the same time “Pikutkowo” characteristics are also present in FBC assemblages from the Subcarpathian foothills, as well as from the upper Dniester. ; In the final centuries of the first half of the fourth millennium BC, “Pikutkowo” features were resent with varying intensity within the borders of the Vistula and Odra catchment area in the west and the Dniester drainage basin in the east. The authors argue that this wide distribution designates the “Pikutkowo stylistics space”, which was a zone of active circulation of cultural patterns within the FBC. The culture-forming potential of this zone is best confirmed by the phenomenon of the transfer of one of the key innovations at the time, i.e. copper (including arsenic copper) processing.

Bibliografia:

Adamczak, K., Kowalski, Ł., Bojarski, J., Weinkauf, M. and Garbacz-Klempka, A. 2015. Eneolithic metal objects hoard from Kałdus, Chełmno commune, kujawsko-pomorskie voivodeship. Sprawozdania Archeologiczne 67: 199–219.
Bronicki, A., Kadrow, S. and Zakościelna, A. 2003. Radiocarbon Dating of the Neolithic Settlement in Zimne, Volhynia, in Light of the Chronology of the Lublin-Volhynia Culture and the South-Eastern Group of the Funnel Beaker Culture. Baltic-Pontic Studies 12: 22–66.
Bukowska-Gedigowa, J. 1975. Kultura pucharów lejkowatych w dorzeczu górnej Odry. Przegląd Archeologiczny 23: 83–186.
Černych, E. N. 1977. O europejskiej strefie circumpontyjskiej prowincji metalurgicznej. Acta Archaeologica Carpathica XVII: 29–53.
Chernykh, E. N. 1992. Ancient Metallurgy in the USSR. The Early Metal Age. Cambridge.
Chmielewski, T. J. 2015. Znaleziska ceramiczne. Wytwórczość ceramiki i jej codzienne użytkowanie. In T. J. Chmielewski and E. Mitrus (eds), Pliszczyn. Eneolityczny kompleks osadniczy na Lubelszczyźnie / Eneolithic settlement complex in the Lublin region, 61–106. Pękowice–Wrocław. Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne 5.
Chmielewski, W. 1952. Zagadnienie grobowców kujawskich w świetle ostatnich badań. Łódź.
Czerniak, L. 1988. Czynniki zewnętrzne w rozwoju kulturowym społeczeństw Kujaw w okresie wczesnego i środkowego neolitu. In A. Cofta- Broniewska (ed.), Kontakty pradziejowych społeczeństw Kujaw z innymi ludami Europy, 55–79. Inowrocław.
Czerniak, L. 1994. Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach. Poznań.
Czerniak, L. and Kośko, A. 1993. Z badań nad genezą rozwoju i systematyką kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Poznań. Źródła do Studiów nad Prahistorią Kujaw 11.
Czopek, S. and Kadrow, S. 1987. Osada kultury pucharów lejkowatych w Białobrzegach, st. 5, woj. Rzeszów. Sprawozdania Archeologiczne 38: 73–88.
Diachenko, A. and Harper, T. K. 2016. The Absolute Chronology of Late Tripolye Sites: a Regional Approach. Sprawozdania Archeologiczne 68: 81–108.
Gabałówna, L. 1968. Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Sarnowie, pow. Włocławek, przeprowadzonych w r. 1967 na stanowiskach 1 i 1A. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 15: 135–147.
Gabałówna, L. 1970. Wyniki analizy C14 węgli drzewnych z cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych na stanowisku 1 w Sarnowie – z grobowca 8 i niektóre problemy z nimi związane (informacja wstępna). Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 17: 77–91.
Gabałówna, L. 1971. Z najnowszej problematyki neolitu kujawskiego. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 18: 247–252.
Grygiel, R. 2016. Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. T. III. Środkowy i późny neolit. Kultura pucharów lejkowatych. Łódź.
Grygiel, R. 2018. The Funnel Beaker culture in the Brześć Kujawski and Osłonki Region (Kuyavia). Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 47 (2016–2017): 177–201.
Gumiński, W. 1989. Gródek Nadbużny. Osada kultury pucharów lejkowatych. Wrocław-Warszawa-Kraków--Gdańsk-Łódź. Polskie Badania Archeologiczne 28.
Hensel, Z. 1988. Z badań nad produkcją brązu na Kujawach. Analizy wprowadzające. In A. Cofta--Broniewska (ed.), Kontakty pradziejowych społeczeństw Kujaw z innymi ludami Europy, 219–228. Inowrocław. Studia i Materiały do Dziejów Kujaw 2.
Horvath, T. 2018. Ózdcsodálatosföldje. A Baden-kultúra Ózd-Pilinyvariánsa Északkelet-Magyarországon/The Marvelous Land of Ózd. The Ózd-Piliny Variant of the Baden Culture in North-Eastern Hungary. Budapest.
Kadrow, S. 2007. Kontakty kultur środkowoeuropejskich ze środowiskiem kulturowym na terenach Ukrainy we wczesnym neolicie – wybrane zagadnienia. In M. Gierlach and L. Bakalarska (eds), Wspólnota dziedzictwa archeologicznego ziem Ukrainy i Polski, 250–269. Warszawa.
Klochko, V. I. 2017. Yamnaya Culture Hoard of Metal Objects, Ivanivka, Lover Murafa: Autogenesis of “Dniester Copper/Bronze Metallurgy”. Baltic-Pontic Studies 22: 226–245.
Klochko, V. I. and Klochko, L. 2013. Complex of metal goods between the Vistula and Dnieper rivers at the turn of the 4th/3rd to the 3rd millennium BC. Concept of the Carpathian – Volhynia “Willow Leaf” Metallurgy Centre. Baltic-Pontic Studies 18: 39–71.
Klochko, V. I., Manychev, V. I., Kvasnitsa, V. K., Kozak, S. A., Demchenko, L.V. and Sokhatskiy, M. P. 2000. Issues concerning Tripolye metallurgy and the virgin copper of Volhynia. Baltic-Pontic Studies 9: 168–186.
Klochko, V. I., Manichev, V. I., Kompanec, G. S. and Kovalchuk, M. S. 2003. Wychodnie rud miedzi na terenie Ukrainy zachodniej jako baza surowcowa metalurgii kolorowej w okresie funkcjonowania kultury trypolskiej. Folia Praehistorica Posnaniensia X/XI (2002/2003): 47–77.
Kośko, A. 1980. The position of Funnel Beaker Culture in the Lowland model of neolithisation. In J. K. Kozłowski and J. Machnik (eds), Problèmes de la néolithisation dans certaines régions de l’Europe, 123–138. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk. Prace Komisji Archeologicznej 21.
Kośko, A. 1981. Udział południowo-wschodnioeuropejskich wzorców kulturowych w rozwoju niżowych społeczeństw kultury pucharów lejkowatych. Poznań.
Kośko, A. 1988. Osady kultury pucharów lejkowatych w Inowrocławiu-Mątwach, woj. Bydgoszcz, stanowisko 1. Inowrocław.
Kośko, A. 2000. Osadnictwo społeczności kultury pucharów lejkowatych (grupy: wschodnia i radziejowska). In A. Kośko (ed.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego. T. III. Kujawy. Part 4. Osadnictwo kultur późnoneolitycznych oraz interstadium epok neolitu i brązu: 3900–1400/1300 przed Chr., 19–133. Poznań.
Kośko, A. 2006. Ceramika kultury pucharów lejkowatych. In A. Kośko and M. Szmyt, Opatowice –Wzgórze Prokopiaka. T. I, 139–194. Poznań. Studia i Materiały do Badań nad Późnym Neolitem Wysoczyzny Kujawskiej I.
Kośko, A. and Przybył, A. 2004. Kultura pucharów lejkowatych. In J. Bednarczyk and A. Kośko (eds), Od długiego domu najstarszych rolników do dworu staropolskiego. Wyniki badań archeologicznych na trasach gazociągów Mogilno – Włocławek i Mogilno – Wydartowo, 235–314. Poznań.
Kośko, A. and Szmyt, M. 2006. Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. T. I. Poznań. Studia i Materiały do Badań nad Późnym Neolitem Wysoczyzny Kujawskiej I.
Kośko, A. and Szmyt, M. 2007. Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. T. II. Poznań. Studia i Materiały do Badań nad Późnym Neolitem Wysoczyzny Kujawskiej II.
Kośko, A. and Szmyt, M. 2007. Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. T. III. Poznań. Studia i Materiały do Badań nad Późnym Neolitem Wysoczyzny Kujawskiej III.
Kośko, A. and Szmyt, M. 2014. Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. T. IV. Poznań. Studia i Materiały do Badań nad Późnym Neolitem Wysoczyzny Kujawskiej IV.
Kośko, A. and Szmyt, M. 2015. Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. T. V. Poznań. Studia i Materiały do Badań nad Późnym Neolitem Wysoczyzny Kujawskiej V.
Kośko, A. and Szmyt, M. (eds) 2010. “Cord” Ornaments on Pottery in the Vistula and Dnieper Interfluvial Region: 5th – 4th Mill. BC. Baltic-PonticStudies 15.
Kośko, A. and Żurkiewicz, D. 2016. Osadnictwo ludności kultury pucharów lejkowatych. In M. Szmyt (ed.), Osadnictwo społeczności neolitycznych na stanowisku 2 w Janowicach, woj. kujawsko-pomorskie, 125–156. Poznań. Studia i Materiały do Badań nad Późnym Neolitem Wysoczyzny Kujawskiej VI.
Kowalczyk, J. 1969. Początki neolitu na ziemiach polskich. Wiadomości Archeologiczne 34(1): 3–69.
Kowalski, Ł., Adamczak, K. and Garbacz-Klempka, A. 2017. Wyniki analiz metaloznawczych sztabki miedzianej ze Skołoszowa, stanowisko 31, pow. jarosławski, woj. podkarpackie. In M. Rybicka (ed.), Wielokulturowe cmentarzysko w Skołoszowie, stanowisko 7, pow. jarosławski, w kontekście osadnictwa z neolitu i wczesnej epoki brązu we wschodniej części Podgórza Rzeszowskiego, 105–111. Rzeszów.
Kowalski, Ł., Krzyszowski, A., Adamczak, K. and Garbacz-Klempka, A. 2016. Wyniki badań archeometalurgicznych tzw. siekiery z dawnej miejscowości Antoniny, pow. chodzieski. Fontes Archaeologici Posnanienses 52: 175–205.
Koziorowska, L. 2006. Jakościowa analiza składu chemicznego pozostałości materiałowych – osadów znajdujących się w przedmiotach pochodzących z Ćmielowa (nr inw. PMA II/3135) i Złotej „Nad Wawrem” (nr inw. PMA II/7699). In J. Libera and K. Tunia (eds), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, 195–196. Lublin-Kraków.
Kruk, J. and Milisauskas, S. 1981. Wyżynne osiedle neolityczne w Bronocicach, woj. kieleckie. Archeologia Polski 26: 65–114.
Kruk, J. and Milisauskas, S. 1983. Chronologia absolutna osadnictwa neolitycznego z Bronocic, woj. kieleckie. Archeologia Polski 28(2): 257–320.
Kruk, J. and Milisauskas, S. 1999. Rozkwit i upadek społeczeństw rolniczych neolitu. Kraków.
Kruk, J. and Milisauskas, S. 2018. Bronocice. The Chronology and Development of a Neolithic Settlement of the Fourth Millennium BC. Kraków.
Kruk, J., Milisauskas, S. and Włodarczak, P. 2018. Real Time. Radiocarbon Dates and Bayesian Analysis of the Neolithic Settlement at Bronocice, Fourth Millennium BC. Kraków.
Kukawka, S. 1991. Kultura pucharów lejkowatych na ziemi chełmińskiej w świetle źródeł ceramicznych. Toruń.
Kukawka, S. 1997. Na rubieży środkowoeuropejskiego świata wczesnorolniczego. Społeczności ziemi chełmińskiej w IV tysiącleciu p.n.e. Toruń.
Kukawka, S. 2015. Początki kultury pucharów lejkowatych na Niżu Polskim. Folia Praehistorica Posnaniensia 20: 277–300.
Libera, J. and Zakościelna, A. 2011. Cyrkulacja krzemienia wołyńskiego w okresie neolitu i we wczesnej epoce brązu na ziemiach polskich. In M. Ignaczak, A. Kośko and M. Szmyt (eds), Między Bałtykiem a Morzem Czarnym. Szlaki międzymorza IV – I tys. przed Chr., 83–115. Poznań. Archaeologia Bimaris – Dyskusje 4.
Łęczycki, S. 2004. Kietrz, Bytyń, Szczecin-Śmierdnica. Einige Anmerkungen zur Kulturgehörigkeit des Hortfundes von Bytyń. Sprawozdania Archeologiczne 56: 33–77.
Medunová-Benešová, A. 1981. Jevišovice – Starý Zámek, Schicht C2, C1, C. Katalog der Funde. Brno. Fontes Archaeologiae Moravice 13.
Midgley, M. 1992. TRB Culture. The First Farmers of the North European Plain. Edinburgh.
Niesiołowska, E. 1967. Materiały neolityczne ze stanowiska 6 w Pikutkowie, pow. Włocławek. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 14: 79–144.
Nowak, M. 1996. Ceramika kultury pucharów lejkowatych w Kawczycach. Kraków.
Nowak, M. 2001. Osadnicze i socjo-polityczne modele południowo-wschodniej grupy kultury pucharów lejkowatych. In J. K. Kozłowski and E. Neustupný (eds), Archeologia przestrzeni. Metody i wyniki badań struktur osadniczych w dorzeczach górnej Łaby i Wisły, 127–152. Kraków.
Nowak, M. 2009. Drugi etap neolityzacji ziem polskich. Kraków.
Papiernik, P., Wicha, J. and Płaza, K. D. 2018. Excavations of the Kuyavian megalithic long barrow no. 2 of the Funnel Beaker culture, situated on site no. 1 at Gaj, commune of Izbica Kujawska, province of Kuyavia-Pomerania. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 47 (2016–2017): 443–456.
Pelisiak, A. 2003. Osadnictwo. Gospodarka. Społeczeństwo. Studia nad kulturą pucharów lejkowatych na Niżu Polskim. Rzeszów.
Pleslová-Štiková, E. 1985. Makotřasy: A TRB Site in Bohemia. Pragae. Fontes Archaeologici Pragenses 17.
Pleslová-Štiková, E. 1987. Die kulturelle Entwicklung und die Periodisierung der TRB in Böhmen: die neueren Ergebnisse. In T. Wiślański (ed.), Neolit i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej, 397–418. Toruń.
Przybyła, M. M. and Tunia, K. 2013. Investigations in 2012 of the southern part of the Funnel Beaker culture temenos at Słonowice near the Małoszówka river. Fourth report. In S. Kadrow and P. Włodarczak (eds), Environment and subsistence – forty years after Janusz Kruk’s “Settlement studies…”, 139–161. Rzeszów–Bonn. Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa/ Studia nad Pradziejami Europy Środkowej 11.
Rybicka, M. 2004. Kultura pucharów lejkowatych na Pojezierzu Gostynińskim. Chronologia, osadnictwo, gospodarka. Łęczyca.
Rybicka, M. 2017. Kultura trypolska – kultura pucharów lejkowatych. Natężenie kontaktów i ich chronologia. Rzeszów. Collection Archaeologica Ressoviensis 37.
Rzepecki, S. 2004. Społeczności środkowoneolitycznej kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Poznań.
Rzepecki, S. 2014.Wilkostowo 23/24. Neolityczny kompleks osadniczy. Łódź.
Rzepecki, S. 2015. Wilkostowo 23/24. A Neolithic Settlement in Kuyavia, Poland c. 3500 BC. Kraków-Bonn. Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa/ Studia nad Pradziejami Europy Środkowej 15.
Rzepecki, S. and Golańska, M. 2015. Ceramika kultury pucharów lejkowatych z badań realizowanych przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego na liniach dróg i autostrad. Raport 10: 43–62.
Szmyt, M. 1992. Łojewo, gm. Inowrocław, woj. bydgoskie, stan. 35. Osada z fazy wczesnowióreckiej kultury pucharów lejkowatych. Z badań nad genezą i systematyką kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Sprawozdania Archeologiczne 44: 49–98.
Szmyt, M. 2017. Collective graves, flint axes and cows. The people of Globular Amphora culture on the Vistula and Odra. In P. Urbańczyk and P. Włodarczak (eds), The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early Middle Ages. Vol. 2. 5500–200 BC, 211–273. Warszawa.
Szpunar, A. 1987. Die Beile in Polen I. München. Prähistorische Bronzefunde IX, 16.
Šmid, M. 2017. Nȧlevkovité pohȧry na Moravẽ. Brno. Pravěk. Supplementum 33.
Wierzbicki, J. 2013. Wielka kolonizacja. Społeczności kultury pucharów lejkowatych w dorzeczu środkowej Warty. Poznań.
Wiślański, T. 1979. Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo-hodowlanych. Plemiona kultury pucharów lejkowatych. In W. Hensel and T. Wiślański (eds), Prahistoria ziem polskich. T. II. Neolit, 165–260. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Włodarczak, P. 2006. Chronologia grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych w świetle dat radiowęglowych. In J. Libera and K. Tunia (eds), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, 27–66. Lublin-Kraków.
Zastawny, A. 2008. The Baden and the Funnel Beaker-Baden Settlement in Lesser Poland. In M. Furholt, M. Szmyt and A. Zastawny (eds), The Baden Complex and the Outside World, 177–188. Kiel-Poznań-Kraków. Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa/ Studia nad Pradziejami Europy Środkowej 4.