Degeneracja fantazmatu homoseksualnego w znormalizowanej kinematografii czechosłowackiej : od "Krawca i księcia" Václava Krški (1956) do "Chłopaków z brązu" Stanislava Strnada (1980)

Szymański, Karol

doi:1230-5057

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Degeneracja fantazmatu homoseksualnego w znormalizowanej kinematografii czechosłowackiej : od "Krawca i księcia" Václava Krški (1956) do "Chłopaków z brązu" Stanislava Strnada (1980) Szymański, Karol

Struktura obiektu

Degeneracja fantazmatu homoseksualnego w znormalizowanej kinematografii czechosłowackiej : od "Krawca i księcia" Václava Krški (1956) do "Chłopaków z brązu" Stanislava Strnada (1980)

Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej T. 52 z. 2 (2017)

Szymański, Karol

Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk

Warszawa

2017

Czasop. kontynuuje numerację wydaw. pt.: Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej ; Dofinansowano ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego ; Streszcz. ang., ros. ; s. 79-146

Czasopismo/Artykuł

Kino czechosłowackie [KABA] ; Czechosłowacja -- 1945-1992 [KABA] ; Kino -- tematy, motywy [KABA] ; fantazmat homoseksualny ; queer cinema ; indoktrynacja totalitarna ; Krška, Václav (1900-1969) [KABA] ; spartakiady ; Strnad, Stanislav (1930-2012)

Stosunek kina czechosłowackiego do męskiej nagości i seksualności – w tym zwłaszcza sposób, w jaki sublimowano i przenoszono na ekran fantazmaty homoseksualne – nieintencjonalnie odkrywa „odwrotną stronę” społeczeństwa realnego socjalizmu i zdradza ukryte strategie władzy totalitarnej w zakresie „urządzenia seksualności”. Na przykładzie dwóch filmów: Krawiec i książę Václava Krški z 1956 oraz Chłopaki z brązu Stanislava Strnada z 1980 r. możemy prześledzić przemianę i degenerację ekranowych fantazmatów homoseksualnych między drugą połową lat pięćdziesiątych a latami siedemdziesiątymi–osiemdziesiątymi XX w. W utworze Krški – powstałym w czasach wychodzenia ze stalinizmu i socrealizmu – fantazmaty te stanowiły dla twórcy i odbiorców ucieczkę i schronienie oraz rodzaj obrony przed opresywnymi praktykami społecznymi. Natomiast film Strnada – którego kluczowym elementem było odpowiednie zobrazowanie i propagandowe wsparcie czechosłowackich spartakiad – ujawnia, w jaki sposób imaginarium homoseksualne zostało w czasach normalizacji zmanipulowane, zawłaszczone i zaprzęgnięte na użytek dyktatury komunistycznej.

Banská Bystrica 1959. Dokumenty ke kontextům I. festivalu československého filmu, „Iluminace” (2004), č. 4, s. 139–222.
Barthes R., Trzeci sens. Poszukiwania na podstawie kilku fotogramów z filmów S.N. Eisensteina, tłum. R. Wyborski, „Kino” (1971), nr 11, s. 37–41.
Bártová H., Proměny novinářského diskurzu ve vztahu k vnímání poetického filmu Václava Kršky (bakalářská diplomová práce), Olomouc, Univerzita Palackého 2012.
Berger J., Ways of seeing, London 1972.
Bernard J., Jan Němec. Enfant terrible české nové vlny. Díl I: 1954–1974, Praha 2014. Blažejovský J., Normalizační film, „Cinepur” (2002), č. 21, s. 6–11.
Blažejovský J., Trezor a jeho děti. Poznámky k zakázaným filmům v socialistických kinematografiích, „Iluminace” (2010), č. 3, s. 8–27.
Blüher H., Teoria męskiej społeczności, w: Rewolucja konserwatywna w Niemczech. 1918–1933, wybór i oprac. W. Kunicki, tłum. T. Gabiś i in., Poznań 1999, s. 254–272.
Bordwell D., Staiger J., Thompson K., The classical Hollywood cinema. Film style and mode of production to 1960, New York 1985.
Březina V., Lexikon českého filmu. 2000 filmů 1930–1996, Praha 1996.
Bronski M., The pleasure principle. Sex, backlash, and the struggle for gay freedom, New York 2000, http://www.echonyc.com/~stone/Features/PleasureEx2.html.
Butler J., Zapis na ciele, performatywna wywrotowość, tłum. I. Kurz, w: Lektury inności. Antologia, red. M. Dąbrowski, R. Pruszczyński, Warszawa 2007, s. 36–46.
Černý J., Eduard Cupák, Praha 1998.
Černý J., Intimní divadlo Václava Kršky, České Budějovice 1998.
Český hraný film VI. 1981–1993. Czech Feature Film VI. 1981–1993, Praha 2010.
Činátl K., Poetika normalizace. Filmové obrazy Československa sedmdesátých a osmdesátých let v školním dějepisu, http://www.ustrcr.cz/cs/poetika-normalizace.
Činátlová B., Dederon a stadion aneb Tělo poučené z krizového vývoje, w: Tesilová kavalérie. Popkulturní obrazy normalizacje, wybrali a uspořádali P.A. Bílek, B. Činátlová, Příbram 2010, s. 124–134.
Clark K., Akt. Studium idealnej formy, przeł. J. Bomba, Warszawa 1998.
Duda M., Formánková B., Český národ v posteli, „Cinepur” (2002), č. 22, s. 24–25.
Dvořák J., Poetický svět Václava Kršky, Praha 1989.
Dyer R., Coming to terms. Gay pornography, w: idem, Only entertainment, London – New York 2002, s. 138–150.
Elsaesser T., Nowa Historia Filmu jako archeologia mediów, tłum. G. Nadgrodkiewicz, „Kwartalnik Filmowy” (2009), nr 67–68, s. 8–41.
Farmer B., Spectacular passions. Cinema, fantasy, gay male spectatorships, Durham 2000.
Ferro M., Kino i historia, przekład T. Falkowski, Warszawa 2011.
Filipowicz M., „Panowie, bądźmy Czechami, ale nikt nie musi o tym widzieć…”. Wzorce męskości w kulturze czeskiej XIX wieku, Kraków 2013.
Foucault M., Historia seksualności, przeł. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski, Warszawa 1995.
Griffiths R., Bodies without borders? Queer cinema and sexuality after the fall, w: Queer cinema in Europe, ed. R. Griffiths, Bristol–Chicago 2008, s. 129–143.
Gunning T., An aesthetic of astonishment. Early film and the (in)credulous spectator, w: Viewing positions. Ways of seeing film, ed. L. Williams, New Brunswick 1995, s. 114–133.
Gwóźdź A., „Drogi do siły i piękna” albo o kulturze czasu wolnego w kinie Niemiec weimarskich, w: Kino niemieckie w dialogu pokoleń i kultur. Studia i szkice, red. A. Gwóźdź, Kraków 2004, s. 47–62.
Hain M. a kol., Osudová osamělost. Obrysy filmové a literární tvorby Václava Kršky, Praha 2016. Hames P., The Czechoslovak New Wave, London 2005.
Hanáková P., Ślepa plamka w oku postępu. Wypieranie przestrzeni prywatnej w filmach realizmu socjalistycznego, przeł. R. Kulmiński, w: Doświadczenie i dziedzictwo totalitaryzmu na obszarze kultur środkowoeuropejskich, red. nauk. J. Goszczyńska, J. Królak, R. Kulmiński, Warszawa 2011, s. 216–229.
Havel V., Siła bezsilnych, tłum. A. Holland, w: idem, Siła bezsilnych i inne eseje, wyboru dokonał A.S. Jagodziński, Warszawa 2011, s. 87–158.
Havelková H., Oates-Indruchová L., Expropriated voice. Transformations of gender culture under state socialism; Czech society, 1948–89, w: The politics of gender culture under state socialism. An expropriated voice, ed. H. Havelková, L. Oates-Indruchová, London – New York 2014, https://books.google.pl/books?id=TU3IAgAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=The+P olitics+of+Gender+Culture+under+State+Socialism:+An+Expropriated+Voice&hl=pl&sa= X&redir_esc=y#v=onepage&q=The%20Politics%20of%20Gender%20Culture%20under%20 State%20Socialism%3A%20An%20Expropriated%20Voice&f=false.
Haynes J., New Soviet man. Gender and masculinity in Stalinist Soviet cinema, Manchester 2003.
Hobsbawm E., Man and woman in socialist iconography, „History Workshop Journal” (1978), no. 6, s. 121–138.
Hollinghurst A., Obce dziecko, przeł. H. Pawlikowska-Gannon, Warszawa 2012.
Hoppe J., Normalizace a československá kinematografie. Dokumenty z archivu ÚV KSČ, „Iluminace” (1997), č. 1, s. 157–201.
hs [H. Smolińska], Anna, siostra Jany, „Filmowy Serwis Prasowy” (1977), nr 2, s. 15–16.
Hulík Š., Kinematografie zapomnění. Počátky normalizace ve Filmovém studiu Barrandov (1968–1973), Praha 2012.
Hulík Š., Nástup normalizace ve Filmovém studiu Barrandov, „Iluminace” (2010), č. 2, s. 47–66.
Jagielski S., Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym, Kraków 2013.
Janion M., Prace wybrane, t. 3: Zło i fantazmaty, Kraków 2001.
Johnson K.B., Eroticism, power, and fate in the cinema of Central Europe, w: Visegrad cinema. Points of contact from the New Wave to the present, ed. P. Hanáková, K.B. Johnson, Praha 2010, s. 39–64.
Kitliński T., Leszkowicz P., Homotekstualność. Homoseksualność i twórczość, w: Lektury inności. Antologia, red. M. Dąbrowski, R. Pruszczyński, Warszawa 2007, s. 145–159.
Klimeš I., Filmaři a komunistická moc v Československu. Vzrušený rok 1959, „Iluminace” (2004), č. 4, s. 129–138.
Kochanowski J., Fantazmat zróżnicowany. Socjologiczne studium przemian tożsamości gejów, Kraków 2004.
Kopal P., Jaká normalizace? Několik poznámek o (ne)normalizaci filmové a televizní tvorby, „Paměť a dějiny” (2013), č. 3, s. 127–134.
Kosofsky Sedgwick E., Męskie pragnienie homospołeczne i polityka seksualności, wybrał i przeł. A. Ostolski, „Krytyka Polityczna” (2005), nr 9–10, s. 176–186.
Kracauer S., Ornament z ludzkiej masy, przeł. C. Jenne, w: Wobec faszyzmu, wybrał i opatrzył wstępem H. Orłowski, Warszawa 1987, s. 11–23.
Kroutvor J., Europa Środkowa. Anegdota i historia, przeł. J. Stachowski, w: Hrabal, Kundera, Havel… Antologia czeskiego eseju, oprac. J. Baluch, Kraków 2001, s. 223–291.
Lauš J., Václav Krška a jeho filmy. Řeky, životopisy a další, „Film a Video” 14.10.2013, http:// www.filmavideo.cz/index.php/co-jste-mozna-nevedeli/568-krska.
Lehman P., Running scared. Masculinity and the representation of the male body, Detroit 2007.
Liehm A.J., Filmy pod specjalnym nadzorem. Doświadczenie czechosłowackie, tłum. A. Jagodziński, P. Krauze, T. Grabiński, „Film na Świecie” (2003), nr 404.
Liehm A.J., Ostře sledované filmy. Československá zkušenost, Praha 2001.
Liehm M., Liehm A.J., The most important art. Eastern European film after 1945, Berkeley – Los Angeles – London 1977.
Lukeš J., Diagnózy času. Český a slovenský poválečný film (1945–2012), Praha 2013.
Lukeš J., Jak nastupovala v českém filmu normalizace, „Iluminace” (1997), č. 1, s. 113–155.
MacKinnon K., Love, tears, and the male spectator, Madison–London 2002.
Macura V., Šťastný věk. Symboly, emblémy a mýty 1948–1989, Praha 1992.
Mazierska E., Masculinities in Polish, Czech and Slovak cinema. Black Peters and men of marble, New York – Oxford 2010.
Michaud Y., Wizualizacje. Ciało i sztuki wizualne, w: Historia ciała, t. 3: Różne spojrzenia. Wiek XX, red. J.-J. Courtine, przeł. K. Belaid, T. Stróżyński, Gdańsk 2014, s. 391–410.
Mulvey L., Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne, przeł. J. Mach, w: Panorama współczesnej myśli filmowej, red. A. Helman, Kraków 1992, s. 95–107.
Naplánovaná kinematografie. Český filmový průmysl 1945 až 1960, ed. P. Skopal, Praha 2013. Neale S., Masculinity as spectacle. Reflections on men and mainstream cinema, „Screen” (1983), issue 6, s. 2–17.
Nozar L., Literát, divadelník a trestanec. Životní osudy Václava Kršky, „Dějiny a současnost” (2007), č. 12, http://dejinyasoucasnost.cz/archiv/2007/12/literat-divadelnik-a-trestanec-/.
Nozar L., Momenty života a díla Václava Kršky do roku 1945, w: Homosexualita w dějinách české kultury, ed. M.C. Putna a kol., Praha 2013, s. 395–431.
Panorama českého filmu, sestavil L. Ptáček, Olomouc 2000.
Pinkas J., Reprezentace každodennosti tzv. normalizacje v didaktické praxi, w: Film a dějiny 4. Normalizace, ed. P. Kopal, Praha 2014, s. 585–604.
Piotrowski G., Podwójny świat. Uwagi o narracji i tożsamości w tekstach homoseksualnych Jarosława Iwaszkiewicza, w: idem, Pre-teksty. Myśli czytelnika i widza, Toruń 2007, s. 7–24.
Přádná S., Balancování na hraně možného. Tvorba Věry Chytilové v období normalizace, w: Film a dějiny 4. Normalizace, ed. P. Kopal, Praha 2014, s. 41–71.
Přádná S., Poetika postav, typů, (ne)herců, w: S. Přádná, Z. Škapová, J. Cieslar, Démanty všednosti. Český a slovenský film 60. let. Kapitoly o nové vlně, Praha 2002, s. 149–298.
Przylipiak M., Kino stylu zerowego. Z zagadnień estetyki filmu fabularnego, Gdańsk 1994.
Putna M.C., Od Kršky do Trošky. Homosexualita a český film, w: Homosexualita w dějinách české kultury, ed. M.C. Putna a kol., Praha 2013, s. 448–468.
Rawski J., Seksowny faszyzm jako egzemplifikacja relacji płci i władzy, „Teksty Drugie” (2015), nr 2, s. 234–255.
Ritz G., Literatura w labiryncie pożądania. Homoseksualność a literatura polska, tłum.A. Kopacki, w: Lektury inności. Antologia, red. M. Dąbrowski, R. Pruszczyński, Warszawa 2007, s. 193–200.
Ritz G., Nić w labiryncie pożądania. Gender i płeć w literaturze polskiej od romantyzmu do modernizmu, przeł. B. Drąg, A. Kopacki, M. Łukasiewicz, Warszawa 2002.
Roubal P., Československé spartakiady, Praha 2016.
Roubal P., Jak ochutnat komunistický ráj. Dvojí tvář československých spartakiad, „Dějiny a současnost” (2006), č. 6, http://dejinyasoucasnost.cz/archiv/2006/6/jak-ochutnat-komu- nisticky-raj-/.
Roubal P., Krása a síla – genderový aspekt československých spartakiad, „Gender, rovné příležitosti, výzkum” (2005), č. 2, s. 10–14.
Roubal P., Politics of gymnastics. Mass gymnastic displays under communism in Central and Eastern Europe, „Body & Society” (2003), no. 2, s. 1–25.
Roubal P., The body of the nation. The Czechoslovak Spartakiades from a gender perspective, w:The politics of gender culture under state socialism. An expropriated voice, ed. H. Havelková, L. Oates-Indruchová, London – New York 2014, https://books.google.pl/books?id=TU3 IAgAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=The+Politics+of+Gender+Culture+under+State+ Socialism:+An+Expropriated+Voice&hl=pl&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=The%20 Politics%20of%20Gender%20Culture%20under%20State%20Socialism%3A%20An%20 Expropriated%20Voice&f=false.
Shembel D., The spectacle of masculinity in sports and dance. Grigorii Alexandrov’s „The circus” and Abram Room’s „A stern young man” – a paradigm and a pariah, „Blok” (2004), nr 3, s. 71–88.
Shen Q., The politics of magic. DEFA fairy-tale films, Chicago 2015.
Šimanová H., Spartakiáda z aktérské perspektivy (diplomová prace), Plzeň 2013, https://otik. uk.zcu.cz/bitstream/handle/11025/8532/DP%20Simanova%20Hana.pdf?sequence=1.
Škapová Z., Cesty k moderní filmové poetice, w: S. Přádná, Z. Škapová, J. Cieslar, Démanty všednosti. Český a slovenský film 60. let. Kapitoly o nové vlně, Praha 2002, s. 11–147.
Skopal P., Filmová kultura severního trojúhelníku. Filmy, kina a diváci českých zemí, NDR a Polska 1945–1970, Brno 2014.
Skupa L., Všechno je krásné (mezi námi kluky). Queer aspekty filmů Václava Kršky, „Cinepur” (2010), č. 71, s. 19–21.
Škvorecký J., All the bright young men and women. A personal history of the Czech cinema, transl. M. Schonberg, Toronto–Montreal 1975.
Skwara A., Film socrealistyczny – ciało ekranowe jako inskrypcja ideologii?, w: Socrealizm. Fabuły – komunikaty – ikony, red. K. Stępnik, M. Piechota, Lublin 2006, s. 315–323.
Smolińska H., Mój brat ma fajnego brata, „Filmowy Serwis Prasowy” (1976), nr 16, s. 16–17.
Sontag S., Notatki o kampie, tłum. W. Wertenstein, „Literatura na Świecie” (1979), nr 9, s. 306–323.
Stuchlý J., Milujem to, co ztrácíme…, http://25fps.cz/2011/ohnive-leto/.
Švankmajer J., Dimensions of dialogue / Between film and fine art, concept and text F. Dryje, B. Schmitt, Praha 2012.
Szymański K., Film czechosłowacki odnaleziony, „Kwartalnik Filmowy” (2011), nr 75–76, s. 323–331.
Świdziński W., Co było grane? Film zagraniczny w Polsce w latach 1918–1929 na przykładzie Warszawy, Warszawa 2015.
Taussig P., Filmový lyrik Václav Krška, „Film a Video”, http://www.filmavideo.cz/index.php/ osobnosti/236-vaclav-krska.
Thorne V., Těla v pohybu. Masovà gymnastika jako kolektivní sociàlní představení, „Sociàlní Studia” (2011), č. 1, s. 99–117.
Tousey B., The hidden mythos of „Police academy”, „PopMatters”, http://www.popmatters.com/ feature/143871-the-hidden-mythos-of-police-academy/.
Vincendeau G., Od proletariusza do „ojca chrzestnego”. Jean Gabin i „paradygmat” francuskiej męskości, tłum. A. Piskorz, w: Gender w kinie europejskim i mediach, red. E. Ostrowska, Kraków 2001, s. 187–200.
Weeks J., Discourse, desire and sexual deviance. Some problems in a history of homosexuality, w: Culture, society and sexuality. A reader, eds. R. Parker and P. Aggleton, London – New York 2014, s. 119–142.
Williams L., „Hard core”. Władza, przyjemność i „szaleństwo widzialności”, przeł. J. Burzyńska, I. Hansz, M. Wojtyna, Gdańsk 2010.
Zannier I., L’archeologica, casta fotografia di von Gloeden, w: Wilhelm von Gloeden. Fotografie. Nudi – paesaggi – scene di genere, a cura di I. Zannier, Firenze 2008, s. 9–19.
Žalman J. [A. Novák], Umlčený film, Praha 2008.