Klasyfikacja funkcjonalna gmin Polski na potrzeby monitoringu planowania przestrzennego = Functional classification of Poland’s communes (gminas) for the needs of the monitoring of spatial planning

Śleszyński, Przemysław; Komornicki, Tomasz

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Klasyfikacja funkcjonalna gmin Polski na potrzeby monitoringu planowania przestrzennego = Functional classification of Poland’s communes (gminas) for the needs of the monitoring of spatial planning Śleszyński, PrzemysławKomornicki, Tomasz

Object structure

Klasyfikacja funkcjonalna gmin Polski na potrzeby monitoringu planowania przestrzennego = Functional classification of Poland’s communes (gminas) for the needs of the monitoring of spatial planning

Przegląd Geograficzny T. 88 z. 4 (2016)

Śleszyński, Przemysław ; Komornicki, Tomasz

classification ; deductive-inductive method ; functions of communes ; spatial planning ; spatial organization ; monitoring of development

This article presents a classifi cation of Poland’s administrative areas at the local level: communes (gminas) drawn up in 2013 to monitor spatial planning. This uses the deductive-inductive method, previously developed conceptually and methodological for Mazowieckie voivodship (province-region) (Śleszyński, 2012), as well as (in the identification of detailed criteria), the so-called functional typology for the monitoring of spatial planning (Śleszyński et all., 2007, Komornicki and Śleszyński, 2008). The division of Poland’s communes was based on a classification procedure with four consecutive components (Fig. 1), i.e.: 1) Selection and the establishment of a hierarchy of categories. A deductive hierarchy of factors allowing gminas to be differentiated and assigned to categories is applied, the a priori assumption being categories established at the beginning of the classification procedure are of greater rank and significance than remaining ones. Importance in this case thus relates to a determining factor where spatial organisation is concerned. 2) Selection of criteria typical for the given category. Every category is described on the basis of criteria corresponding to its specific features, e.g. as administrative, economic, etc.; 3) The assigning of gminas on the basis of detailed criteria. Gminas are included in the different categories on the basis of their meeting defined criteria. Moreover, at this stage, exclusion from more distant stages in the classification of gminas already assigned to a category takes place on the highest hierarchical level achievable. 4) Inductive internal differentiation Takes place, with categories of gmina as necessary divided into sub-categories on the basis of hallmark features associated with their individual specificity. This process of assignment to given subcategories entails a search for resemblances arising out of indicators that describe the developmental and morphological features of gminas. This part of the analysis is in the nature of a typical separate classification, entailing the possible division of categories into subcategories by reference to specific features and criteria. The result was the identification of 10 categories (types) of gmina, i.e. A – functional urban areas of voivodship capitals and B – their external zones; C – functional urban areas of subregional centres and D – their external zones; E – multifunctional urban centres; F – gminas with developed transport functions; G – gminas with other developed non-agricultural functions (tourism and large-scale functions, including mining); H – gminas with intensively developed agricultural functions; I – gminas of moderately developed agricultural functions; J – extensively developed gminas (with forests and nature protection areas). The specific use of the classification is associated with an evaluation of those phenomena and processes whose characteristic feature is diversity in terms of function. On the basis of this classification it is possible to study types of development direction in gminas, as well as intensities of demographic, social, economic and other processes ongoing in them. This may allow for the identification of regularities impossible or difficult to observe by reference to the traditional administrative divisions.

1. Bański J., 2009, Typy obszarów funkcjonalnych w Polsce, opracowanie dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, IGiPZ PAN, Warszawa, maszynopis.
2. Bański J., 2012, Delimitacja wiejskich obszarów funkcjonalnych, opracowanie dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, IGiPZ PAN, Warszawa, maszynopis.
3. Bański J., 2014, Współczesne typologie obszarów wiejskich w Polsce – przegląd podejść metodologicznych, Przegląd Geograficzny, 86, 4, s. 441-470.
https://doi.org/10.7163/PrzG.2014.4.1 -
4. Bański J., Czapiewski K., Mazur M., Śleszyński P., 2013, Wiejskie obszary funkcjonalne – szczegółowe warunki określania obszarów i ich granic, opracowanie dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, IGiPZ PAN, Warszawa, maszynopis.
5. Bański J., Mazur M., 2016, Classification of rural areas in Poland as an instrument of territorial policy, Land Use Policy, 54, s. 1-17.
https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2016.02.005 -
6. Bański J., Stola W., 2002, Przemiany struktury przestrzennej i funkcjonalnej obszarów wiejskich w Polsce, Studia Obszarów Wiejskich, 3.
7. Buciak R., Pieniążek M., 2012, Spatial classification of rural areas in Poland, Geographia Polonica, 85, 1, s. 57-66.
https://doi.org/10.7163/GPol.2012.1.5 -
8. Czapiewski K., Janc K., 2013, Edukacja jako czynnik rozwoju Mazowsza, Trendy Rozwojowe Mazowsza, 11, Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego, Warszawa.
9. Czyż T., 2011, Conceptions of an urban agglomeration and a metropolitan area in Poland, Geographia Polonica, 84, 2, s. 5-17.
https://doi.org/10.7163/GPol.2011.2.1 -
10. Depraz S., 2008, Czy powstanie międzynarodowa definicja obszaru wiejskiego w Europie?, Wieś i Rolnictwo, 139, 2, s. 26-42.
11. Dziewoński K., 1962, Zagadnienia typologii morfologicznej miast w Polsce, Czasopismo Geograficzne, 33, 1, s. 441-457.
12. Dziewoński K., 1967, Teoria regionu ekonomicznego, Przegląd Geograficzny, 39, 1, s. 33-50.
13. Dziewoński K., 1990, Koncepcje i metody badawcze z dziedziny osadnictwa, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 45, Wrocław.
14. Falkowski J., 1993, Przekształcenia funkcjonalno-strukturalne i przestrzenne obszarów wiejskich Polski; ujęcie diagnostyczno-modelowe, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
15. Falkowski J., 2014, Wielofunkcyjność i próba wyróżnienia funkcjonalno-gospodarczych typów krajobrazu wiejskiego Polski, [w:] M. Wójcik (red.), Regionalny wymiar przemian polskiej wsi – aspekty społeczne i środowiskowe, Studia Obszarów Wiejskich, 35, s. 9-27.
16. Gwiaździńska-Goraj M., Goraj S., 2011, Przekształcenia funkcjonalne obszarów wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego, Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, 20, Wrocław.
17. Gwiaździńska-Goraj M., Goraj S., Jezierska-Thöle A., 2015, Zmiany struktury funkcjonalnej gmin wiejskich w północnej części Polski (analiza porównawcza lat 1988 i 2012), Studia Obszarów Wiejskich, 37, s. 157-168.
https://doi.org/10.7163/SOW.37.9 -
18. Heffner K., Rosner A., 2005, Zróżnicowanie przestrzenne rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich w Polsce, [w:] K. Zawalińska (red.), Rozwój obszarów wiejskich. Doświadczenia krajów europejskich, seria Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa", Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, s. 229-241.
19. Heffner K., Rosner A., Stanny M., 2007, Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego gmin wiejskich a dynamika przemian, [w:] A. Rosner (red.), Zróżnicowanie poziomu społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a zróżnicowanie dynamiki przemian, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, s. 203-222.
20. Jackowski A., 1981, Typologia funkcjonalna miejscowości turystycznych (na przykładzie województwa nowosądeckiego), Rozprawy Habilitacyjne, 53, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
21. Jerczyński M., 1977, Funkcje i typy funkcjonalne polskich miast. Zagadnienia dominacji funkcjonalnej, Statystyka Polski, 85, s. 20-73.
22. Jezierska-Thöle A., 2006, Przekształcenia funkcjonalno-przestrzenne obszarów wiejskich Pomorza Nadwiślańskiego w latach 1988-2002, Wydawnictwo UMK, Toruń.
23. Komornicki T., Śleszyński P., 2008, Struktura funkcjonalna gmin a postępy w pracach planistycznych (2004-2006), Studia Regionalne i Lokalne, 33, 3, s. 53-75.
24. Komornicki T., Śleszyński P., 2009, Typologia obszarów wiejskich pod względem powiązań funkcjonalnych i relacji miasto-wieś, [w:] J. Bański (red.), Analiza zróżnicowania i perspektyw rozwoju obszarów wiejskich w Polsce do 2015 roku, Studia Obszarów Wiejskich, 16, s. 9-37.
25. Komornicki T., Wiśniewski R., Stępniak M., Siłka P., Rosik P., 2013, Rynek pracy województwa mazowieckiego – analiza przestrzenna, Trendy Rozwojowe Mazowsza, 12, Mazowieckie Biuro Rozwoju Regionalnego, Warszawa.
26. Korcelli P., 1976, Aglomeracje miejskie w systemach osadniczych. Wybrane hipotezy i perspektywy badawcze, Przegląd Geograficzny, 48, 4, s. 589-599.
27. Korcelli P., 2007, Podstawowe węzły układu osadniczego Polski na tle europejskiego systemu osadniczego (aglomeracje – metropolie), Biuletyn KPZK PAN, 233, Warszawa, s. 87-113.
28. Korcelli P., Kozubek E., 2010, Regiony miejsko-wiejskie w krajach europejskich – ujęcia typologiczne, [w:] S. Ciok, P. Migoń (red.), Przekształcenia struktur regionalnych. Aspekty społeczne, ekonomiczne i przyrodnicze, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego UWr, Wrocław, s. 109-115.
29. Korcelli P., Śleszyński P., 2008, Mapa nr 7. Delimitacja Funkcjonalnych Obszarów Miejskich (2006), [w:] P. Korcelli (koordynacja), Ekspercki projekt koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2033, IGiPZ PAN, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, mapa, s. 23; http://geoforum.pl/upload/files/file/0_KPZK_z_mapami16012009_0901221036.pdf (19.06.2016).
30. Kosiński L., 1958, Zagadnienia struktury funkcjonalnej miast polskich, Przegląd Geograficzny, 30, 4, s. 59-96.
31. Mazur M., Bański J., Czapiewski K., Śleszyński P., 2015, Wiejskie obszary funkcjonalne – próba metodyczna wyznaczenia ich obszarów i granic, Studia Obszarów Wiejskich, 37, s. 7-36.
https://doi.org/10.7163/SOW.37.1 -
32. Owsiński J.W., Śleszyński P., 2016, Modelling of the social, economic and spatial transformations in the Province of Masovia, Geographia Polonica, 89, 2, s. 251-257.
33. Rakowska J., 2013, Klasyfikacje obszarów: kryteria, definicje, metody delimitacji: studium metodyczno-statystyczne, Wydawnictwo Wieś Jutra", Warszawa.
34. Rakowska J., 2014, Codzienne dojazdy do pracy jako ekonomiczne kryterium rządowych klasyfikacji i delimitacji obszarów (na przykładzie USA i Kanady), Studia Regionalne i Lokalne, 3 (57), s. 46-59.
35. Rosner A. (red.), 1999, Typologia wiejskich obszarów problemowych, seria Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa", Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.
36. Rosner A. (red.), 2007, Zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a zróżnicowania dynamiki przemian, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.
37. Rykiel Z., 1978, Miejsce aglomeracji wielkomiejskich w przestrzeni społeczno-gospodarczej Polski, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 128, Wrocław.
38. Siemiński J., 1979, Typologia gmin i typologiczny opis wybranych przykładów (typologia funkcjonalna gmin, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.
39. Stanny M., 2013, Przestrzenne zróżnicowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.
40. Stola W., 1979, Próba klasyfikacji funkcjonalnej obszarów wiejskich w Polsce, Biuletyn KPZK PAN, 101, s. 52-79.
41. Stola W., 1987, Klasyfikacja funkcjonalna obszarów wiejskich Polski. Próba metodyczna, Prace Habilitacyjne, IGiPZ PAN, Warszawa.
42. Stola W., 1993, Struktura przestrzenna i klasyfikacja funkcjonalna obszarów wiejskich Polski, Dokumentacja Geograficzna, 3, IGiPZ PAN, Warszawa.
43. Stola W., 1995, Funkcje obszarów wiejskich, mapa w skali 1:1 500 000, plansza 67.2. [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Główny Geodeta Kraju, IGiPZ PAN, PPWK S.A., Warszawa.
44. Swianiewicz P., 1989, Społeczno-ekonomiczna typologia miast i gmin w Polsce, Rozwój Regionalny, Rozwój Lokalny, Samorząd Terytorialny, 19, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Warszawa.
45. Śleszyński P., 2008, Funkcje gospodarcze gmin (2008), Mapa nr 8 [w:] P. Korcelli (koordynacja), Ekspercki projekt koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2033, IGiPZ PAN, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 34; http://geoforum.pl/upload/fi les/fi le/0_KPZK_z_mapami16012009_0901221036.pdf (19.06.2016).
46. Śleszyński P., 2012, Klasyfikacja gmin województwa mazowieckiego, Przegląd Geograficzny, 86, 4, s. 559-576.
https://doi.org/10.7163/PrzG.2012.4.4 -
47. Śleszyński P., 2013, Delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw, Przegląd Geograficzny, 85, 2, s. 173-197.
https://doi.org/10.7163/PrzG.2013.2.2 -
48. Śleszyński P., 2014, Przemiany społeczno-demograficzne województwa mazowieckiego w latach 1990-2030, Trendy Rozwojowe Mazowsza, 15, Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego, Warszawa; http://www.trendyrozwojowemazowsza.pl/nr-152014-przemiany-spolecznodemograficzne-wojewodztwa-mazowieckiego-w-latach-1990-2030 (19.06.2016).
49. Śleszyński P., 2014, Delimitation and typology of functional urban regions in Poland based on commuting, 2006, Geographia Polonica, 87, 2, s. 317-320.
https://doi.org/10.7163/GPol.2014.20 -
50. Śleszyński P., 2015, Problemy delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych w Polsce, Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 29, s. 37-53.
51. Śleszyński P., Komornicki T., Januszewska-Stępniak M., Górczyńska M., 2007, Raport o stanie i uwarunkowaniach prac planistycznych w gminach na koniec 2006 roku, opracowanie wykonane w IGiPZ PAN dla Departamentu Ładu Przestrzennego i Architektury na zlecenie Ministerstwa Budownictwa, Warszawa, maszynopis.
52. Śleszyński P., Komornicki T., Deręgowska A., Zielińska B., 2015, Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach w 2013 roku, IGiPZ PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, maszynopis.
53. Zawalińska K., 2009, Instrumenty i efekty wsparcia Unii Europejskiej dla regionalnego rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.