Następstwa zaniku antropopresji na obszarach górskich – dyskusja zależności „proces a region” w ujęciu różnoskalowym = Consequences of the disappearance of human impact from mountainous areas – a discussion of “process vs. region” relationships as conceptualized on various scales

Wolski, Jacek

doi:0033-2143

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Następstwa zaniku antropopresji na obszarach górskich – dyskusja zależności „proces a region” w ujęciu różnoskalowym = Consequences of the disappearance of human impact from mountainous areas – a discussion of “process vs. region” relationships as conceptualized on various scales Wolski, Jacek

Object structure

Przegląd Geograficzny T. 81 z. 1 (2009)

zanik antropopresji ; obszary opuszczone przez ludność ; analiza różnoskalowa ; regiony górskie Polski i Europy

Przedstawiono wybrane aspekty przekształcania się obszarów górskich na skutek zaniku antropopresji rolniczej. Głównym celem było określenie, w jakim stopniu relaksacja poszczególnych komponentów dawnych krajobrazów wiejskich jest zdeterminowana przez lokalne cechy regionu, a w jakim jest od nich niezależna. Wybrane procesy i obiekty porównywano w czterech skalach przestrzennych (lokalna, regionalna, ponadregionalna, globalna). Przedyskutowano ponadto problemy metodyczne badań obszarów trwale porzuconych przez ludność.

1. Ales R.F., 1991, Effect of economic development on landscape structure and function in the Province of Seville (SW Spain) and its consequences on conservation, [w:] J. Baudry, B. Bunce (red.), Land Abandonment and Its Role in Conservation, Options Méditerranéennes, série A, Séminaires Méditerranéens, 15, s. 61–69.
2. Angelstam P., Boresjö-Bronge L., Mikusiński G., Sporrong U., Wästfelt A., 2003, Assessing village authenticity with satellite images: a method to identify intact cultural landscapes in Europe, AMBIO: A Journal of the Human Environment, 32, 8, s. 594–604.
3. Baudry J., 1991, Ecological consequences of grazing extensification and land abandonment: role of interactions between environment, society and techniques, [w:] J. Baudry, B. Bunce (red.), Land Abandonment and Its Role in Conservation, Options Méditerranéennes, série A, Séminaires Méditerranéens, 15, s. 13–19.
4. Baudry J., Bunce B., 1991, Land Abandonment and Its Role in Conservation, Options Méditerranéennes, série A, Séminaires Méditerranéens, 15.
5. Baur B., Cremene C., Groza G., Rakosy L., Schileyko A.A., Baur A., Stoll P., Erhardt A., 2006, Effects of abandonment of subalpine hay meadows on plant and invertebrate diversity in Transylvania, Romania, Biological Conservation, 132, s. 261–273.
6. Benjamin K., Domon G., Bouchard A., 2005, Vegetation composition and succession of abandoned farmland: effects of ecological, historical and spatial factors, Landscape Ecology, 20, 6, s. 627–647.
7. Bernaldez F.G., 1991, Ecological consequences of the abandonment of traditional land use systems in central Spain, [w:] J. Baudry, B. Bunce (red.), Land Abandonment and Its Role in Conservation, Options Méditerranéennes, série A, Séminaires Méditerranéens, 15, s. 23–29.
8. Brożek S., 1993, Przekształcanie górskich gleb porolnych przez olszę szarą (Alnus incana (L.) Moench), Zeszyty Naukowe AR, Rozprawy Habilitacyjne, 184, Kraków.
9. Cernusca A., Tappeiner U., Bayfield N. (red.), 1999, Land-Use Changes in European Mountain Ecosystems. ECOMONT – Concept and Results, Blackwell Wissenschafts-Verlag Berlin, Wien.
10. Chachaj J., 1978, Problem wsi zanikającej, Acta Universitatis Wratislaviensis, 324, Prace Instytutu Geograficznego, seria B, 2, s. 119–123.
11. Cherrill A., McClean C., 1997, The impact of landscape and adjacent land cover upon linear boundary features, Landscape Ecology, 12, 4, s. 255–260.
12. Conti G., Fagarazzi L., 2004, Sustainable mountain development and the key-issue of abandonment of marginal rural areas, Rivista PLANUM, 11, s. 1–20.
13. Cymerman R., Falkowski J., Hopfer A., 1992, Krajobrazy wiejskie (klasyfikacja i kształtowanie), Wydawnictwo ART, Olsztyn.
14. Czeppe Z., 1960, Zjawiska sufozyjne w glinach zboczowych górnej części dorzecza Sanu, Biuletyn Instytutu Geologicznego, 150, s. 297–332.
15. Denisiuk Z., Korzeniak J., 1999, Zbiorowiska nieleśne krainy dolin Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Monografie Bieszczadzkie, 5.
16. Drużkowski M., 1998, Współczesna dynamika, funkcjonowanie i przemiany krajobrazu Pogórza Karpackiego, Instytut Botaniki UJ, Kraków.
17. Effects on the Environment of the Abandonment of Agricultural Land, 1980, Information on Agriculture, 62, Commission of the European Communities (CEC), Brussels.
18. Farina A., 1991, Recent changes of the mosaic patterns in a montane landscape (north Italy) and consequences on vertebrate fauna, [w:] J. Baudry, B. Bunce (red.), Land Abandonment and Its Role in Conservation, Options Méditerranéennes, série A. Séminaires Méditerranéens, 15, s. 121–134.
19. Garcia-Ruiz J.M., Lasanta T., Marti C., Gonzáles C., White S., Ortigosa L., Fla-o P.R., 1995, Changes in runoff and erosion as a consequence of land-use changes in the Central Spanish Pyrenees, Physics and Chemistry of the Earth, 20, 3–4, s. 301–307.
20. Gellrich M., Zimmermann N.E., 2007, Investigating the regional-scale pattern of agricultural land abandonment in the Swiss mountains: A spatial statistical modelling approach, Landscape and Urban Planning, 79, s. 65–76.
21. Gerlach T., 1966, Współczesny rozwój stoków w dorzeczu górnego Grajcarka (Beskid Wysoki – Karpaty Zachodnie), Prace Geograficzne, IG PAN, 52, Warszawa.
22. Gerlach T., 1976, Współczesny rozwój stoków w polskich Karpatach Fliszowych, Prace Geograficzne, IG PAN, 122, Warszawa.
23. Gil E., 1986, Rola użytkowania ziemi w przebiegu spływu powierzchniowego i spłukiwania na stokach fliszowych, Przegląd Geograficzny, 58, 1–2, s. 51–64.
24. Hanoušková I., 1998, Anthropo-ecological changes of the Šumava Mts. Area, Czech Republic. Abandonment, [w:] A. Richling, E. Malinowska, J. Lechnio (red.), Landscape Transformation in Europe – Practical and Theoretical Aspects, The Problems of Landscape Ecology, 3, s. 158–163.
25. Hryncewicz Z., Borkowski J., 1961, Proces samozadarniania w świetle badań poodłogowych użytków zielonych w Sudetach, Zeszyty Naukowe WSR we Wrocławiu, Rolnictwo, 13, 38, s. 141–159.
26. Jahn A., 1968, Selektywna erozja gleb i jej znaczenie w badaniach geomorfologicznych, Przegląd Geograficzny, 40, 2, s. 419–424.
27. Janicki R., 1998, Zmiany zaludnienia i użytkowania ziemi w Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego, Acta Geographica Lodziensia, 74, s. 83–96.
28. Kardaś P., 2000, Zastosowanie telegeoinformacji w badaniach zmian pokrycia terenu Magurskiego Parku Narodowego w latach 1935–1999, Fotointerpretacja w Geografii. Problemy Telegeoinformacji, 31, s. 82–90.
29. Kaźmierczakowa R., 1990, Wpływ wypasu na biocenozy polan reglowych w Tatrach (podsumowanie), [w:] R. Kaźmierczakowa (red.), Wypas owiec a zachowanie biocenoz polan reglowych w Tatrach, Studia Naturae, seria A – Wydawnictwa Naukowe, 34, s. 163–173.
30. Khanal N.R., Watanabe T., 2006, Abandonment of Agricultural Land and Its Consequences. A Case Study in the Sikles Area, Gandaki Basin, Nepal Himalaya, Mountain Research and Development, 26, 1, s. 32–40.
31. Klementowski J., Jahn A., 1996, Degradacja pokryw stokowych w warunkach antropopresji, [w:] A. Jahn, S. Kozłowski, M. Pulina (red.), Masyw Śnieżnika. Zmiany w środowisku przyrodniczym, Polska Agencja Ekologiczna, Warszawa, s. 121–146.
32. Kostrowicki A.S., 1992, System człowiek–środowisko" w świetle teorii ocen, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 156, Warszawa.
33. Koulouri M., Giourga Ch., 2007, Land abandonment and slope gradient as key factors of soil erosion in Mediterranean terraced lands, Catena, 69, s. 274–281.
34. Kozak J., 2004, Współczesne zmiany powierzchni leśnej w górach świata, Przegląd Geograficzny, 76, 3, s. 307–326.
35. Kucharzyk S., 2004, Zmiany przebiegu górnej granicy lasu w paśmie Szerokiego Wierchu w Bieszczadzkim Parku Narodowym, Roczniki Bieszczadzkie, 12, s. 81–102.
36. Kucharzyk S., 2006, Ekologiczne znaczenie drzewostanów w strefie górnej granicy lasu w Karpatach Wschodnich i ich wrażliwość na zmiany antropogeniczne, Roczniki Bieszczadzkie, 14, s. 15–43.
37. Kuemmerle T., Hostert P., Radeloff V.C., van der Linden S., Perzanowski K., Kruhlov I., 2008, Cross-border comparison of post-socialist farmland abandonment in the Carpathians, Ecosystems, 11, s. 614–628.
38. Kukulak J., 2004, Zapis skutków osadnictwa i gospodarki rolnej w osadach rzeki górskiej na przykładzie aluwiów dorzecza górnego Sanu w Bieszczadach Wysokich, Prace Monograficzne Akademii Pedagogicznej w Krakowie, 381.
39. Kulig L., Rygiel Z., Hohenauer M., 1974, Wpływ zbiorowisk olszy szarej na glebę terenów porolnych w Karpatach, Sylwan, 118, 2, s. 52–56.
40. Lach J., 1975, Ewolucja i typologia krajobrazu Beskidu Niskiego z uwzględnieniem gospodarczej działalności człowieka, Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, 16.
41. Lach J., 1993, Geomorfologiczne skutki zmiany granicy rolno-leśnej w dorzeczu Jasiołki (Beskid Niski), Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 22, s. 181–193.
42. Land Abandonment, Biodiversity and the CAP, 2005, DLG, Government Service for Land and Water Management of the Netherlands, Utrecht.
43. Lasanta T., González-Hidalgo J.C., Vicente-Serrano S.M., Sferi E., 2006, Using landscape ecology to evaluate an alternative management scenario in abandoned Mediterranean mountain areas, Landscape and Urban Planning, 78, s. 101–114.
44. Latocha A., 2007, Przemiany środowiska przyrodniczego w Sudetach Wschodnich w warunkach antropopresji, Studia Geograficzne Uniwersytetu Wrocławskiego, 80.
45. Lesschen J.P., Kok K., Verburg P.H., Cammeraat L.H., 2007, Identification of vulnerable areas for gully erosion under different scenarios of land abandonment in Southeast Spain, Catena, 71, s. 110–121.
46. Łajczak A., 1990, Właściwości wodne i zagrożenie erozyjne gleb polan reglowych w Tatrach, [w:] Wypas owiec a zachowanie biocenoz polan reglowych w Tatrach, Studia Naturae, seria A – Wydawnictwa Naukowe, 34, s. 51–75.
47. Łajczak A., 2005, Antropopresja w górach – rozwój w czasie i zróżnicowanie w układzie wysokościowym, na przykładzie masywu Pilska w Zachodnich Beskidach, [w:] A. Łajczak (red.), Wpływ człowieka na ekosystemy gór średnich. Vol. 2, Antropopresja w górach średnich strefy umiarkowanej i skutki geomorfologiczne, na przykładzie wybranych obszarów Europy Środkowej, Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, s. 3–20.
48. MacDonald D., Crabtree J.R., Wiesinger G., Dax T., Stamou T., Fleury P., Gutierrez Lazpita J., Gibon A., 2000, Agricultural abandonment in mountain areas of Europe: Environmental consequences and policy response, Journal of Environmental Management, 59, s. 47–69.
49. Mirek Z., Skiba S., 1984, Wstępne badania nad fitocenozami Rumex alpinus i R. obtusifolius z obszaru Tatr i terenów przyległych, Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej PAN, 12, s. 301–312.
50. Molinillo M., Lasanta T., Garcia-Ruiz J.M., 1997, Managing mountainous degraded landscapes after farmland abandonment in the Central Spanish Pyrenees, Environmental Management, 21, 4, s. 587–598.
51. Moreira F., Rego F.C., Ferreira P.G., 2001, Temporal (1958–1995) pattern of change in a cultural landscape of northwestern Portugal: implications for fire occurrence, Landscape Ecology, 16, 6, s. 557–567.
52. Mouillot F., Ratte J.-P., Joffre R., Mouillot D., Rambal S., 2005, Long-term forest dynamic after land abandonment in a fire prone Mediterranean landscape (central Corsica, France), Landscape Ecology, 20, 1, s. 101–112.
53. Mróz W., 2006, Zróżnicowanie szaty roślinnej przy górnej granicy lasu w Bieszczadach Wschodnich i Zachodnich, Roczniki Bieszczadzkie, 14, s. 45–62.
54. Nesteruk J., 2001, Szata roślinna wschodniokarpackich połonin i ochrona strefy wysokogórskiej, [w:] J. Gudowski (red.), Pasterstwo na Huculszczyźnie. Gospodarka – kultura – obyczaj, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa, s. 63–78.
55. Nowak M., Kostuch R., 1974, Gospodarka łąkowa i pasterska w Bieszczadach Zachodnich, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 13, s. 5–44.
56. Olsson E.G.A., Austrheim G., Grenne S.N., 2000, Landscape change patterns in mountains, land use and environmental diversity, Mid-Norway 1960–1993, Landscape Ecology, 15, 2, s. 155–170.
57. Osbornová J., Kovárová M., Leps J., Prach K. (red.), 1990, Succession in Abandoned Fields. Studies in Central Bohemia, Czechoslovakia, Geobotany Series, 15, Kluver Academic Publishers, Dordrecht.
58. Pałczyński A., 1962, Łąki i pastwiska w Bieszczadach Zachodnich. Studia geobotanicznogospodarcze, Roczniki Nauk Rolniczych, seria D – Monografie, 99.
59. Peco B., Pablos I., Traba J., Levassor C., 2005, The effect of grazing abandonment on species composition and functional traits: the case of dehesa grasslands, Basic and Applied Ecology, 6, s. 175–183.
60. Peco B., Sánchez A.M., Azcárate F.M., 2006, Abandonment in grazing systems: Consequences for vegetation and soil, Agriculture, Ecosystems and Environment, 113, s. 284–294.
61. Poyatos R., Latron J., Llorens P., 2003, Land use and land cover change after agricultural abandonment. The case of a mediterranean mountain area (Catalan Prepyrenees), Mountain Research and Development, 23, 4, s. 362–368.
62. Prochal P., Jagła S., Kopeć S., Kostuch R., 1966, Analiza obudowy biologicznej brzegów rzek i potoków dorzecza górnego Sanu w Bieszczadach Zachodnich, Wiadomości IMUZ, 6, 3, s. 187–214.
63. Przybylska K., Zięba S., Pyzik B., 2006, Swoista postać popastwiskowej buczyny w Magurskim Parku Narodowym, Roczniki Bieszczadzkie, 14, s. 95–104.
64. Rejmánek M., Katwyk K.P., 2005, Old-field succession: a bibliographic review (1901–1991), Section of Evolution and Ecology, University of California, Davis.
65. Richling A., Solon J., 1998, Ekologia krajobrazu, PWN, Warszawa.
66. Romero-Calcerrada R., George L.W., 2004, The role of land abandonment in landscape dynamics in the SPA 'Encinares del río Alberche y Cofio, Central Spain, 1984–1999, Landscape and Urban Planning, 66, 4, s. 217–232.
67. Salwicka B., 1978, Zmiany w zaludnieniu i użytkowaniu ziemi wsi górskich Masywu Śnieżnika w strefie granicy rolno-leśnej, Acta Universitatis Wratislaviensis, 324, Prace Instytutu Geograficznego, seria B, 2, s. 71–87.
68. Schramm W., 1961, Formy osadnictwa wiejskiego w środkowych Karpatach na tle rozwoju historycznego i warunków fizjograficzno-gospodarczych, Roczniki Nauk Rolniczych, seria D – Monografie, 94.
69. Skiba S., Drewnik M., Prędki R., Szmuc R., 1998, Gleby Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Monografie Bieszczadzkie, 2.
70. Skiba S., Zawilińska L., 1990, Gleby polan pasterskich w Tatrach, [w:] R. Kaźmierczakowa (red.), Wypas owiec a zachowanie biocenoz polan reglowych w Tatrach, Studia Naturae, seria A – Wydawnictwa Naukowe, 34, s. 39–49.
71. Sluiter R., Jong S.M., 2007, Spatial patterns of Mediterranean land abandonment and related land cover transitions, Landscape Ecology, 22, s. 559–576.
72. Soja R., 2002, Hydrologiczne aspekty antropopresji w polskich Karpatach, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 186, Warszawa.
73. Somodi I., Virágh K., Aszalós R., 2004, The effect of the abandonment of grazing on the mosaic of vegetation patches in a temperate grassland area in Hungary, Ecological Complexity, 1, s. 177–189.
74. Starkel L., 1960, Rozwój rzeźby Karpat fliszowych w holocenie, Prace Geograficzne, IG PAN, 22, Warszawa.
75. Szwagrzyk J., Fraczek M., Puszczalowski T., Sojda T., 2004, Secondary forest succession on abandoned farmland of the Beskid Niski range, Folia Forestalia Polonica, seria A, 46, s. 5–20.
76. Tasser E., Mader M, Tappeiner U., 2003, Effects of land use in alpine grasslands on the probability of landslides, Basic and Applied Ecology, 4, s. 271–280.
77. Tokarz Z., 1975, Problem przebudowy drzewostanów olszy szarej w regionie bieszczadzkim, Sylwan, 119, 3.
78. Tomaszewski J., 1968, Zmiany ludnościowe w osiedlach sudeckich ze szczególnym uwzględnieniem powiatów Jelenia Góra i Bystrzyca Kłodzka, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 6, s. 163–192.
79. Troll M., Sitko I., 2006, Pasterstwo w zachodniej Czarnohorze (Karpaty Ukraińskie) w ujęciu przestrzenno-czasowym, [w:] M. Troll (red.), Czarnohora. Przyroda i człowiek, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 111–140.
80. Tuszyński M., 1990, Właściwości gleb porolnych a gospodarka leśna, Sylwan, 134, 3, s. 41–50.
81. Uziak S., 1963, Gleby brunatne górskie na przykładzie gleb Bieszczadów Zachodnich, Annales UMCS, sectio E, 18, 3, s. 37–54.
82. Wałdykowski P., 2005, Rola sieci drogowej w przekształcaniu stoków i den dolin w rejonie Turbacza (Gorczański Park Narodowy), [w:] A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz (red.), Współczesna ewolucja rzeźby Polski. VII Zjazd Geomorfologów Polskich, 19–22.09.2005 r., Kraków, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 495–500.
83. Warcholik W., 2002, Rola czynnika antropogenicznego w modelowaniu rzeźby dna doliny Białej Dunajcowej, [w:] Z. Górka, A. Jelonek (red.), Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 255–261.
84. Warcholik W., 2003, Zmiany przebiegu granicy rolno-leśnej w polskich i słowackich zlewniach Beskidu Niskiego w latach 1933–1975, [w:] J. Lach (red.), Dynamika zmian środowiska geograficznego pod wpływem antropopresji, Instytut Geografii AP, Kraków, s. 230–239.
85. Wolski J., 2003, Dawny krajobraz wiejski na przykładzie obszarów opuszczonych przez ludność – problemy metodyczne badań, [w:] M. Śmigielska, J. Słodczyk (red.), Geograficzne aspekty globalizacji i integracji europejskiej, Oddział Opolski PTG, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 437–442.
86. Wolski J., 2006, Współczesny obraz dawnych granic własnościowych i gospodarczych w Bieszczadach, [w:] J. Plit (red.), Granice w krajobrazach kulturowych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 5, s. 117–126.
87. Wolski J., 2007, Przekształcenia krajobrazu wiejskiego Bieszczadów Wysokich w ciągu ostatnich 150 lat, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 214, Warszawa.
88. Wolski J., 2008a, Przekształcenia granic lasu w Bieszczadach Wysokich (od połowy XIX w. do współczesności), Dokumentacja Geograficzna, 37, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 109–116.
89. Wolski J., 2008b, Trwałość śladów dawnej gospodarki rolnej na nieużytkowanych współcześnie stokach w Bieszczadach Wysokich, Roczniki Gleboznawcze, 59, 3/4, s. 290–297.
90. Woś B., 2005, Zmiany pokrycia terenu w wybranych gminach Beskidów w drugiej połowie XX w. na podstawie analizy zdjęć lotniczych, Teledetekcja Środowiska, 35
91. Wyżga B., 2003, Współczesne wcinanie się rzek polskich Karpat – przyczyny, przebieg i skutki, [w:] J. Lach (red.), Dynamika zmian środowiska geograficznego pod wpływem antropopresji, Instytut Geografii AP, Kraków, s. 161–167.
92. Zagożdżon A., 1980, Regiony peryferyjne a zagadnienia peryferyjnych układów osadniczych. Wybrane zagadnienia teoretyczne i badawcze, Przegląd Geograficzny, 52, 4, s. 815–825.
93. Zarzycki K., 1963, Lasy Bieszczadów Zachodnich, Acta Agraria et Silvestria, Seria Leśna, 3, s. 3–132.
94. Ziemnicki S., 1959, Znaczenie skarpy w terenie erozyjnym, Roczniki Nauk Rolniczych, seria F – Melioracji i Użytków Zielonych, 73, 4, s. 715–746.