Wczesnośredniowieczne bursztynowe krzyżyki z terenu Pomorza na tle porównawczym. Materiały i problemy interpretacyjne

Szczepanik, Paweł

doi:0079-7138

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Wczesnośredniowieczne bursztynowe krzyżyki z terenu Pomorza na tle porównawczym. Materiały i problemy interpretacyjne Szczepanik, Paweł

Object structure

Wczesnośredniowieczne bursztynowe krzyżyki z terenu Pomorza na tle porównawczym. Materiały i problemy interpretacyjne

Szczepanik, Paweł

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk ; Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza

early medieval archaeology ; crosses ; amber ; Pomerania ; Central and North Europe ; Christianization ; magic

This paper presents early medieval amber cross pendants that display a great degree of diversity not only concerning form and morphology but also with regard to chronology and – as we assume – functionality, with the pendants examined herein sharing one common denominator: the raw material from which are made. This paper analyses amber artefacts discovered in Pomerania, shown in a broad comparative context. Thus, the research objectives undertaken are twofold: first, to present the sources of the relevant materials, which are formally, chronologically, and contextually diverse, and second, to point out the main interpretative problems relating to the possibility of deciphering their original meanings and functions.

Antoniewicz W. (1923). Pochodzenie i gatunki bursztynu w Europie. Wiadomości Archeologiczne, 8(2-4), 113-138.
Barnycz-Gupieniec R. (2005). Planigrafia materiału zabytkowego z osady podgrodowej wczesnośredniowiecznego Gdańska (stanowisko 1). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Barthes R. (2005). System mody. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Bliujiene A. (2011). Northen Gold. Amber in Lithuania (c. 100 to c. 1200). East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450 – 1450, 18. Leiden – Boston: Brill.
Bogatyriew P. (1979). Funkcja stroju ludowego na obszarze morawsko-słowackim. W: M.R. Mayenowa (red.), Semiotyka kultury ludowej (26-29). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Bojarski J. (2017). Pierścionki z inskrypcjami ze stanowiska 2 w Kałdusie – przyczynek do badań nad kulturą duchową mieszkańców wczesnośredniowiecznego Chełmna. W: A. Różański (red.), Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, cz. 2 (1111-1137). Poznań: Wydawnictwo PTPN.
Bojarski J. (2020a). Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Bojarski J. (2020b). Przedmioty kultu religijnego jako składnik wyposażenia zmarłych na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach szkieletowych w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej. Pomorania Antiqua, 29, 73-108.
Bojarski J., Chudziak W., Drozd A., Koperkiewicz A., Kozłowski T., Stawska V. (2010). Katalog źródeł. W: W. Chudziak (red.), Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4) (189-603). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Bonfante G. (1985). The Word for Amber in Baltic, Latin, Germanic, and Greek. Journal of Baltic Studies, 16/3, 316-319. DOI: 10.1080/01629778500000211
Brückner A. (1927). Słownik etymologiczny języka pol¬skiego. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
Brzezińska A.W., Tymochowicz M. (red.) (2013). Stroje ludowe jako fenomen kulturowy. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Brzozowska M. (1996). Bursztyn. W: J. Bartmiński (red.), Słownik stereotypów i symboli ludowych. Tom I. Kosmos: niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie (434-436). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Chudziak W., Bojarski J., Stawska V. (2010). Chronologia cmentarzyska. W: W. Chudziak (red.), Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4) (105-120). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Cnotliwy E. (1973). Rzemiosło rogownicze na Pomorzu wczesnośredniowiecznym. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Czachowski H., Słomska-Nowak J. (2013). O strojach ludowych inaczej... Między estetycznym a filozoficznym wymiarem wiejskiej odzieży. W: A.W. Brzezińska, M. Tymochowicz (red.), Atlas Polskich Strojów Ludowych. Stroje ludowe jako fenomen kulturowy (9-14). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
De Vries A. (2009). Elsevier’s Dictionary of Symbolism and Imagery. Leiden, Boston: Brill.
Divac G. (2013). Jantar ve sbírkách Oddělení pravěku a antického starověku Národního muzea v Praze. Praehistorica, 31, 99-277.
Drozd A. (2006a). Wyroby bursztynowe. W: W. Chudziak (red.), Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1) (66-67). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Drozd A. (2006b). Aneks 4. W: W. Chudziak (red.), Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1) (185). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Drozd E. (2013). Zabytki bursztynowe z grodu i osady pozyskane podczas badań przy ulicy Czopowej, Grodzkiej i Tartacznej w Gdańsku, w latach 2006 – 2010. W: E. Fudzińska (red.), XVII sesja Pomorzoznawcza. Vol. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych (105-113). Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku.
Filipowiak W., Gundlach H. (1993). Wolin, Vineta. Die tatsächliche Legende vom Untargang und Aufstieg der Stadt. Rostock: Hinstorff Verlag.
Fuglesang S.H. (1989). Viking and medieval amulets in Scandinavia. Fornvännen, 84, 15-27.
Gardeła L. (2014). Scandinavian Amulets in Viking Age Poland. Rzeszów: Oficyna Wydawnicza “Zimowit”.
Gardeła L. (2022). Miano bestii. Zachodniosłowiańska figurka „konika” z duńskiej wyspy Møn i jej analogie. W: M. Dzik, R. Gogosz, J. Morawiec, L. Poniewozik (red.), W świecie bogów, ludzi i zwierząt. Studia ofiarowane Profesorowi Leszkowi Pawłowi Słupeckiemu (357-384). Rzeszów: Wydawnictwo UR.
Górkiewicz E. (2017). Przeszłość odkryta. Powiat kamieński w świetle archeologii. Szczecin: Muzeum Narodowe.
Gródek-Kciuk E. (1989). Enkolpiony znalezione na terenie Polski. Próba klasyfikacji i datowania materiałów. Przegląd Archeologiczny, 36, 97-134.
Härke H. (1990). ‘Warrior graves’? The background of the Anglo-Saxon weapon burial rite. Past & Present, 126, 22-43.
Hołowińska Z. (1967). Dzielnica rzemieślnicza z XIII i XIV wieku w Gdańsku (stanowisko 2). W: J. Kamińska (red.), Gdańsk wczesnośredniowieczny, 6 (183-239). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Hupalo V. (2012). Christian devotional objects from early medieval Zvenigorod (now Zvenyhorod, Ukraine). W: M. Salamon, M. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar (red.), Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe Archaeological and Historical Evidence Volume II (591-610). Kraków – Leipzig – Rzeszów – Warszawa: IAiE PAN, Leipziger Universitätsverlag, Wydawnictwo UR.
Jagodziński M. (2010). Truso między Weonodlandem a Witlandem. Elbląg: Muzeum Archeologiczno-Historyczne.
Jaskanis D. (2008). Święck. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno wschodnim Mazowszu. Warszawa: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich; Białystok: Muzeum Podlaskie.
Jensen B. (2010). Viking Age Amulets in Scandinavia and Western Europe. BAR International Series 2169. Oxford: Archaeopress
Kahl H.-D. (2011). Heidenfrage und Slawenfrage im deu¬tschen Mittelalter. Leiden, Boston: Brill. DOI: https://doi.org/10.1163/ej.9789004167513.i-1010.45
Kajkowski K. (2016). Święty Wojciech, urbs Gyddaanyzc i problem chrystianizacji Pomorza Wschodniego. Kilka uwag na marginesie rozważań dotyczących kultury duchowej mieszkańców grodu w widłach Wisły i Motławy. Komunikaty Warmińsko-Mazurskie, 293(3), 431-455. DOI: https://doi.org/10.51974/kmw-135032
Kajkowski K., Szczepanik P. (2014). Utensylia w grobach pomorskich wczesnego średniowiecza. Dowód profesji czy działania symboliczne. W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Królowie i biskupi, rycerze i chłopi - identyfikacja zmarłych (Funeralia Lednickie 16) (411-423). Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.
Kaszewska E. (1960). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Kałdusie, pow. Chełmno (Badania w 1957 r.). Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 5, 143-177.
Kempiński A.M. (2001). Słownik mitologii ludów indoeuropejskich. Poznań: Iskry.
Kóčka-Krenz H. (1993). Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kosmowska-Ceranowicz B., Paner H. (red.) (1999). Investigations into amber. Proceedings of the International Interdisciplianry Symposium: Baltic Amber and Other Fossil Resins 997 Urbs Gyddanyzc – 1997 Gdańsk, 2-6 September 1997. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Kościński B., Paner H. (2005). Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego – stanowisko 1 (wyk. I–V). W: H. Paner, M. Fudziński (red.), XIV Sesja Pomorzoznawcza, Vol. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych (11–43). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Kowalik A. (2004). Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej danych Słowian. Kraków: Nomos.
Kowalska A.B. (2011). Życie codzienne mieszkańców wczesnośredniowiecznego Szczecina w świetle źródeł archeologicznych. W: A.B. Kowalska, M. Dworaczyk (red.), Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum (217-342). Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Kruk, Sulikowska-Gaska A., Wołoszyn M. (2006). Sacralia Ruthenica, Early Ruthenian and Related Metal and Stone Items in the National Museum in Cracow and National Museum in Warsaw. Warsaw: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.
Krumphanzlová Z. (1992). Amber - its significance in the Early Middle Ages. Zdenka Krumphanzlová. Památky archeologické, 83(2), 350-371.
Kulicka R. (1980). Bursztyn w wierzeniach i medycynie ludowej. Problemy, 1, 29-32.
Kurisoo T. (2021). Adornment, self-definition, religion: Pendants of the north-eastern Baltic Sea region, 9th-13th century. Kiel-Hamburg: Wachholtz.
Lampe W. (1991). Ein Bernsteinkreutz Und Bernsteinanhänger aus Usedem. Kr. Wolgast. Ausgrabungen und Funde, 36, 129-134.
Lepówna B. (1981). Materialne przejawy wierzeń ludności Gdańska w X – XIII w. Pomorania Antiqua, 10, 169-199.
Lepówna B. (2017). Historia i rezultaty badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 1971-1974, 1981-1982 oraz 1984-1985. W: Z. Ratajczyk, E. Trawicka (red.), Chmielno. Zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu w świetle badań dawnych oraz weryfikacyjnych (15-28). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Lisowska E., Gunia P., Sawicka J. (2023). Wyroby z kamieni jubilerskich i bursztynu. W: W. Dzieduszycki, J. Sawicka (red.), Kruszwica wczesnośredniowieczna (411-428). Warszawa: IAiE PAN.
Liwoch R. (2018), Dewocjonalia staroruskie z zachodniej Ukrainy. W: N. Vitaliy (red), Religions and beliefs of Rus’ (9th-16th centuries). Publication from the 8th International Scientific Conference, Lviv, 15th-18th November (195-224). Kraków: Wydawnictwo UJ.
Łęga W. (1930). Kultura Pomorza we wczesnem średniowieczu na podstawie wykopalisk. Toruń: Towarzystwo Naukowe Toruń.
Łuka J.L. (1973). Wierzenia pogańskie na Pomorzu Wschodnim w starożytności i we wczesnym średniowieczu. Wrocław-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Marciniak J. (1949). Tymczasowe wyniki badań wykopaliskowych na zamku w Szczecinie. Z otchłani wieków, 18(7-8), 105-111.
Misiuk Z. (2013). Wstępne wyniki badań archeologicznych pomiędzy ulicami Tartaczną i Panieńską w Gdańsku, prowadzonych przez Fundację Ochrony Zabytków w latach 2008-2010. W: H. Paner, M. Fudziński (red.), XVII sesja Pomorzoznawcza. Vol. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych (337-370). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Misiuk Z. (2016a). Wstępne wyniki badań archeologicznych prowadzonych na obszarze protomiasta gdańskiego pomiędzy dzisiejszymi ulicami Tartaczną i Panieńską w Gdańsku w latach 2008-2010. W: M. Fudziński (red.), I Pomorska sesja sprawozdawcza (115-132). Gdańsk – Łódź: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Wydawnictwo UŁ.
Misiuk Z. (2016b). Wstępne wyniki badań archeologicznych przy ulicy Czopowej i Rycerskiej w Gdańsku (obszar grodu wczesnośredniowiecznego i zamku krzyżackiego) prowadzonych przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku jesienią 2009 roku, W: M. Fudziński (red.), I Pomorska sesja sprawozdawcza (133-150). Gdańsk – Łódź: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Wydawnictwo UŁ.
Mugurēvičs E. (1974). Krustiņveida piekarni Latvijā laikā no 11. līdz 15. gs. Arheoloģija un Etnogrāfija, 11, 220-239.
Musin A. (2013). Byzantin reliquarie-crosses in the formation of medieval Christian culture in Europe. W: M. Salamon, M. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar (red.), Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe Archaeological and Historical Evidence Volume II (61-94). Kraków – Leipzig – Rzeszów – Warszawa: IAiE PAN, Leipziger Universitätsverlag, Wydawnictwo UR.
Niedziółka K., Szczepanik P., Lisowski M. (2018). A unique find of a silver cross-shaped earring from an early medieval settlement at Szemud, site 4, in Eastern Pomerania, Poland. Sprawozdania Archeologiczne, 70, 297-325. DOI: 10.23858/Sa70.2018.014.
Piekalski J., Wachowski K. (2014). „Rodzime i obce” w krajobrazie kulturowym średniowiecznych ziem polskich. Archaeologia Historica Polona, 21, 127-170. DOI: 10.12775/AHP.2013.007.
Pierce E. (2013). Jet Cross Pendants from the British Isles and Beyond: Forms, Distribution and Use. Medieval Archaeology, 57, 198-211. DOI: 10.1179/0076609713Z.00000000020
Pokorny J. (1949-1969). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Berlin, München: Francke Verlag.
Popkiewicz E. (2010). Bursztyn w wierzeniach średniowiecznych ludzi. W: M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Religia ludów Morza Bałtyckiego. Stosunki polsko-duńskie w dziejach (272-281). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Przybyła M., Rydzewska E. (2019). Amber as passage money on the journey to the afterlife: the role of Jutland amber in the Late Roman and Early Migrations periods (ca. 160-450 AD). W: R. Annaert (red.), Early medieval waterscapes Risks and opportunities for (im)material cultural exchange (153-172). Wendeburg: Uwe Krebs Verlag.
Rauhut L. (1957). Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznej osady produkcyjnej we wsi Kamionka Nadbużna, pow. Ostrów Mazowiecka, w 1956 r. Wiadomości Archeologiczne, 23, 342-352.
Raffield B., Greenlow C., Price N., Collard M. (2016). Ingroup identification, identity fusion and the formation of Viking war bands. World Archaeology, 48:1, 35-50. DOI: 10.1080/00438243.2015.1100548
Rębkowski M. (2007). Chrystianizacja Pomorza Zachodniego. Studium archeologiczne. Szczecin: IAiE PAN.
Rębkowski M. (2018). The Cultural Character and Chronology of the Cemetery on the Castle Hill in Lubin. W: M. Rębkowski (red.), Lubin. Early Medieval Stronghold at the Mouth of the Oder River (201-211). Szczecin – Warszawa: IAiE PAN.
Rębkowski M. (2020). The beginnings of Christianity in Pomerania. W: I. Kąkolewski, Ch. Lübke, P. Urbańczyk (red.), The Dawning of Christianity in Poland and across Central-Eastern Europe: History and the Politics of Memory (91-109). Berlin: Peter Lang Verlag.
Romanowicz P. (2018a). Catalogue of Graves. W: M. Rębkowski (red.), Lubin. Early Medieval Stronghold at the Mouth of the Oder River (131-159). Szczecin – Warszawa: IAiE PAN.
Romanowicz P. (2018b). Finds of Bone, Antler, Amber and Clay. W: M. Rębkowski (red.), Lubin. Early Medieval Stronghold at the Mouth of the Oder River (317-324). Szczecin – Warszawa: IAiE PAN.
Rosik S. (2010). Conversio Gentis Pomeranorum. Studium świadectwa o wydarzeniu (XII wiek). Wrocław: Wydawnictwo Chronicon.
Rosik S. (2017). Chrystianizacja Połabia i Pomorza (X–XII w.). Zarys procesu oraz strategii i praktyki misyjnej. Część I. Historia Slavorum Occidentis, 3(14), 68-88. DOI: 10.15804/hso170305
Skemer D.C. (2006). Binding Words. Textual amulets in the Middle Ages. University Park Pennsylvania.
Staecker J. (2003). The Cross Goes North. Christian Symbols and Scandinavian Women. W: M. Carver (red.), The Cross goes North. Processes of Conversion in Northern Europe, AD 300-1300 (463-482). Woodbridge: York Medieval Press.
Stawska V. (1994). Groby wczesnośredniowieczne z miejscowości Małe Czyste, gm. Stolno, woj. Toruńskie (stanowisko 20). W: J. Olczak (red.), Studia nad osadnictwem średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. Wybrane zagadnienia i materiały, 2 (153-167). Toruń: IAiE UMK.
Stawska V. (2020). Pochówki wczesnośredniowieczne. W: E. Bokiniec (red.), Małe Czyste, gmina Stolno, województwo kujawsko-pomorskie, stanowisko 20. Wielokulturowe stanowisko sepulkralne na ziemi chełmińskiej (231-252). Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Muzeum Okręgowe w Toruniu.
Sychta B. (1967). Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, tom I. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Sychta B. (1969). Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, tom III. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Szczepanik P. (2018). Słowiańskie zaświaty. Wierzenia, wizje i mity. Szczecin: Wydawnictwo Triglav.
Szczepanik P. (2020). Rzeczywistość mityczna Słowian północno-zachodnich i jej materialne wyobrażenia. Studium z zakresu etnoarcheologii religii. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Szczepanik P. (2021). Miniaturfiguren von Pferden aus den Gebieten der frühmittelalterlichen Nordwestslawen. Acta Praehistorica et Archaeologica, 53, 159-180.
Świerzowska A. (2003). Bursztyn, koral, gagat. Symbolika religijna i magiczna. Kraków: Nomos.
Tomková K. (2012). Jantar jako doklad dálkových kontaktů v raně středověké střední Evropě. W: K. Grążawski, M. Dulinicz (red.), Pogranicze kulturowe w Europie średniowiecznej. Słowianie i ich sąsiedzi (161-193). Brodnica-Warszawa-Olsztyn: Multi sp.j. B. Grzybowska – T. Siekierski & Fundacja Vetustas Przestrzeń Pogranicza.
Truiča G.I., Teodor E.D., Teodor E.S., Liţescu S.C., Radu G.L. (2012). FTIR and statistical studies on amber artefacts from three Romanian archaeological sites. Journal of Archaeological Science, 39, 3524-3533. DOI:10.1016/j.jas.2012.05.031
Tvauri A. (2010). Archaeological investigations at the courtyard of Jakobi Street 2. Arheoloogilised välitööd Eestis, 2010, 179-186.
Urbańczyk P. (2022). Trudności w chrystianizacji państwa wczesnopiastowskiego w świetle świadectw archeologicznych. Historia Slavorum Occidentis, 12(1), 13-30. DOI: 10.15804/hso220101.
Wapińska A. (1967). Materiały do wczesnośredniowiecznego bursztyniarstwa gdańskiego. W: J. Kamińska (red.), Gdańsk wczesnośredniowieczny, 6 (83-100). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Wapińska A. (1993). Ze studiów nad wczesnośredniowiecznym bursztyniarstwem gdańskim (X-XIII w.). Pomorania Antiqua, 15, 57-74.
Wawrzeniuk J. (2016). Magia ochronna Słowian we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Wilde K.A. (1940). Zum Stand der Wollin-Forschung. Nachrichtenblatt für Deutsche Vorzeit, 16(8-9), 200-215.
Winstanley D. (2004). Phaeton: Seizing the Reins of Power. W: Y. Gabriel (red.), Myths, Stories and Organizations. Premodern Narratives for Our Times (176-191). New York: Oxford Univeristy Press.
Wobst H. (1977). Stylistic Behavior and Information Exchange. W: C.E. Cleland (red.), For the Director: Research Essays in Honor of James B. Griffin (317-342). Ann Arbor, MI: University of Michigan Press.
Wojtasik J. (1957). Znaleziska bursztynowe ze stanowiska 4 w Wolinie. Materiały Zachodniopomorskie, 3, 99-160.
Wojtasik J. (2013). Bursztyniarstwo wczesnośredniowiecznego Wolina. W: B. Stanisławski, W. Filipowiak (red.), Wolin wczesnośredniowieczny. Część 1 (235-249). Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Wołoszyn M. (2001). Archeologiczne zabytki sakralne pochodzenia wschodniego w Polsce od X do połowy XIII w. (wybrane przykłady). W: T. Janiak (red.), Cerkiew – wielka tajemnica. Sztuka cerkiewna od XI wieku do 1917 roku ze zbiorów polskich (25-45). Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie.
Wołoszyn M. (2012). Die frühmittelalterlichen ortodoxen Devotionalien in Polen und die Entstehung der ältesten Ostgrenze Polens. Forschungsgeschichten und Forschungsperspektiven. W: M. Salamon, M. Wołoszyn, A. Musin, P. Špehar (red.), Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe Archaeological and Historical Evidence Volume II (225-289). Kraków – Leipzig – Rzeszów – Warszawa: IAiE PAN, Leipziger Universitätsverlag, Wydawnictwo UR.
Wróblewska V. (2018). Bajka ludowa na Mazowszu i Podlasiu. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej. Tom 1: a-e (124-139). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Wrzesińska A. (2019). Opracowanie antropologiczne szczątków ludzkich z grobów z biżuterią, cmentarzyska wczesnośredniowiecznego Dziekanowice stanowisko 22. W: J. Wrzesiński (red.), Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, tom 2 (231-325). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Wrzesiński J. (2019). Biżuteria pochowanych w grobach cmentarzyska w Dziekanowicach. W: J. Wrzesiński (red.), Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, tom 2 (13-91). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Wyrwa A.M. (2019). Sacrum i profanum śmierci w perspektywie wczesnośredniowiecznej nekropolii w Dziekanowicach (stan. 22). Przedmowa. W: J. Wrzesiński (red.), Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, tom 2 (7-10). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Zielonka B. (1974). Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Brzozie, pow. Toruń, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia IV. Nauki Humanistyczno-społeczne, 60, 235-244.
Башков А.А. (2011). Христианские древности Беларуси конца Х-ХIV вв. (предметы христианского культа индивидуального использования). Минск.
Ениосова H.B., Покровская П.В., Степанов A.M. (2017). Янтарный крест серебряными наконечниками с Троицкого раскопа XV. Новгород и Новгородская земля. История и археология, 31, 150-153.
Шаповалов Р.Г. (1998). Обработка янтаря в средневековом Новгороде. Новгород и Новгородская земля. История и археология, 12, 109-120.