Jak to z kołem i obtaczaniem być mogło. Innowacje i techniki we wczesnośredniowiecznej ceramice – nieustannie aktualny problem

Zamelska-Monczak, Kinga

doi:0079-7138

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Jak to z kołem i obtaczaniem być mogło. Innowacje i techniki we wczesnośredniowiecznej ceramice – nieustannie aktualny problem Zamelska-Monczak, Kinga

Object structure

Jak to z kołem i obtaczaniem być mogło. Innowacje i techniki we wczesnośredniowiecznej ceramice – nieustannie aktualny problem

Zamelska-Monczak, Kinga

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk ; Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza

Innovation ; technological choice ; ceramic vessel ; social relations ; Early Middle Ages

The article engages with the issue of changes in the technology of producing clay vessels based on the example of early medieval pottery from Wielkopolska. The focus was on the issue of the introduction of innovations and the process of technological change from the perspective of the techniques used and their importance in a broader cultural and social context. Ecological, economic and technical factors are indicated as the main reasons for changes in the technological style, while less importance is attached to social behaviour or cultural norms. Pottery making is a social act, as it takes place in a specific community with its own tradition and past, specific preferences and cultural patterns. Pottery production techniques, more resistant to change than form or ornament, have become a good variable for identifying cultural groups and recognizing communication between communities and relationships between their members. The presented comments and interpretations indicate the research potential of the analysis of technology and innovations emerging in this process.

Arnold D.E. (1985). Ceramic Theory and Cultural Process. Cambridge: University Press.
Arthur P. (2007). Form, function and technology in pottery production from Late Antiquity to the Early Middle Ages. W: L. Lavan, E. Zanini & A. Sarantis (red.), Technology in Transition A.D. 300-650 (159-186). Leiden: Brill.
Banach B., Chrzanowska-Wawrzyniak I., Kościński B., Kurnatowski S., Urbańska-Łosińska A., Zamelska-Monczak K. (2014). Gród i podgrodzie wczesnośredniowieczne. W: S. Kurnatowski (red.), Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX – XIV. Origines Polonorum 8 (63-215). Warszawa: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej – Instytut Archeologii i Etnologii PAN-Trio.
Biermann F. (2002). Über das erste Auftreten der spätslawischen Keramik in Ostdeutschland und Polen. Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift, 43, 61-92.
Biermann F. (2019). Die Zeitstellung slawischer Keramik in Vorpommern und Ostmecklenburg nach dendrochronologischen Daten. W: H.-G. Stephan (red.), Keramik in Norddeutschland. Hallesche Beiträge zur Archäologie des Mittelalters 3 (21-36). Langenweißbach.
Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2014). Grodzisko plemienne w Chobieni gm. Rudna w świetle badań archeologicznych 2010 r. W: K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch (red.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia (269-333). Wrocław-Głogów.
Brzostowicz M. (2002). Bruszczewski zespół osadniczy. Poznań: PTPN.
Brzostowicz M. (2016). Ceramika. W: M. Brzostowicz (red.), Grodzisko wczesnośredniowieczne w Spławiu, woj. wielkopolskie. Wyniki badań archeologicznych (33-43). Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.
Buchowski M., Mamzer H., Rozwadowski A. (2012). Antropologia a archeologia. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Podstawy konceptualizacji (686-720). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Buko A. (2000). Elementy kultury materialnej jako oznaki identyfikacji grupowej: przykład ceramiki. W: S. Tabaczyński (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa (215-229). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Czerniak L., Kośko A. (1980). Zagadnienie efektywności poznawczej analizy chronologicznej ceramiki na podstawie cech technologicznych. Z problematyki badań nad „datowaniem technologicznym” ceramiki kultur neolitycznych w strefie Kujaw. Archeologia Polski, 25, 247-279.
Dąbrowski E. (1995). Chronologia najniższych warstw osadniczych Santoka na tle porównawczym wczesnośredniowiecznych materiałów archeologicznych z zachodniej Wielkopolski, Ziemi Lubuskiej i północnego obszaru Dolnego Śląska. W: D. Rymar (red.), Santok – początki grodu. Materiały z sesji historycznej (23-46). Gorzów Wlkp.
Dąbrowski E. (2001). Nowe materiały z najstarszej fazy wczesnego średniowiecza. Buków pod Sulechowem, w woj. lubuskim. Slavia Antiqua, 42, 129-158.
Dworaczyk M. (2008). Wczesnośredniowieczne garncarstwo południowego wybrzeża Bałtyku – przykład szczeciński. W: M. Bogacki et al. (red.), Kultura ludów Morza Bałtyckiego 1. Starożytność i średniowiecze (269-283). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Dymaczewska U. (1970). Ceramika wczesnośredniowieczna z Santoka pow. Gorzów Wlkp. Slavia Antiqua, 16, 145-241.
Dymaczewska U., Dymaczewski A. (1967). Wczesnośredniowieczny Santok. Wyniki badań wykopaliskowych we wnętrzu grodu w latach 1958-1961. Slavia Antiqua, 14, 185-241.
Dzieduszycki W. (1998). Żółwin, st. 8 (GAZ nr 66) – badania wykopaliskowe. W: R. Mazurowski (red.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1. Ziemia Lubuska (403-419). Poznań.
Dzieduszycki W., Makiewicz T. , Sobucki A. (1998). Nowa Wieś, st. 1 i 12, gmina Bledzew, GAZ nr 43/43a, AZP 51-12: 7 i 55. W: R. Mazurowski (red.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1. Ziemia Lubuska (117-181). Poznań.
Encyklopedia PWN – dostęp on-line z 02.02.2023 r.
Erb-Satullo N.L. (2020). Archaeomaterials, Innovation, and Technological Change. Advances in Archaeomaterials, 1, 36-50.
Gosselain O.P. (1992) Technology and style: potters and pottery among Bafia of Cameroon. MAN (New Studies), 27, 559- 86.
Górecki J. (2001). Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej. Biblioteka Studiów Lednickich 7. Poznań.
Gruszka B. (2007). Osada z najstarszej fazy wczesnego średniowiecza w Stożnem, stan. 2, pow. Zielona Góra. Wstępne wyniki badań. Archeologia Środkowego Nadodrza, 5, 299-327.
Gruszka B. (2011). Materiały ceramiczne z początków wczesnego średniowiecza z Kalska (stan. 1), woj. lubuskie w świetle nowych ustaleń chronologicznych metodą termoluminescencyjną. Slavia Antiqua, 52, 119-131.
Gruszka B., Kara M. (2013). Wybrane znaleziska ceramiki o cechach warsztatowych ze starszych faz wczesnego średniowiecza z południowo-zachodniej Wielkopolski i południowo-wschodniej części Ziemi Lubuskiej w świetle badań specjalistycznych. Slavia Antiqua, 54, 241-265.
Gruszka B., Pawlak E., Pawlak P. (2013). Zespoły ceramiczne ze starszych faz wczesnego średniowiecza na wybranych stanowiskach środkowego Nadodrza w świetle najnowszych wyników datowań przyrodniczych. Archeologia Polski, 58(1-2), 105-132.
Hensel W. (1950). Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, 1. Poznań.
Hensel W. (1956) Z badań nad polską ceramiką wczesnośredniowieczną. Sprawozdania Archeologiczne, 2, 160-167.
Hilczerówna Z. (1963). Z badań nad genezą ceramiki wczesnośredniowiecznej. Archeologia Polski, 8(2), 318-331.
Hilczerówna Z. (1967). Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku. Wrocław-Warszawa-Kraków.
Hilczer-Kurnatowska Z., Kara M. (1994). Die Keramik vom 9. bis zur Mitte des 11. Jahrshunders in Großpolen. W: Č. Staňa (red.), Slawische Keramik in Mitteleuropa vom 8. bis zum 11. Jahrhundret, Kolloquium Mikulčice, 25.–27. Mai 1993, Internationale Tagungen in Mikulčice 1 (121-141). Brno: Archäologisches Institut der Akademie der Wissenschaften der Tschechischen Republik.
Hodder I. (1982). The present past – an introduction to anthropology for archaeologists. London: B. T. Batsford.
Hodder I. (1995). Czytanie przeszłości. Współczesne podejścia do interpretacji w archeologii. Tłum. E. Wilczyńska. Poznań: Obserwator.
Hollenback K.L., Schiffer M.B. (2012). Technology and Material Life. W: M. C. Beaudry, D. Hick (red.), The Oxford Handbook of Material Culture Studies (312-332). Oxford: University Press.
Hołubowicz W. (1950). Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi. Toruń.
Hołubowicz W. (1965). Garncarstwo wczesnośredniowieczne Słowian. Wrocław.
Kabaciński J., Krause E., Szamałek K., Winiarska-Kabacińska M. (1998). Żółwin, st. 29 (GAZ nr 63) – badania wykopaliskowe. W: R. Mazurowski (red.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, 1. Ziemia Lubuska (315-359). Poznań.
Kara M. (2006). Nowe w archeologii Wielkopolski wczesnośredniowiecznej – 15 lat później. W: W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później (207-244). Toruń.
Kara M. (2009). Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kara M. (2016). Relikty osadnictwa ze starszych faz wczesnego średniowiecza oraz przełomu faz starszych i młodszych (od około VI/VII do pierwszej połowy XI w.) z obszaru obecnej tzw. małej aglomeracji miasta Poznania. Próba zarysu przemian osadniczych według nowszych ustaleń archeologii. W: M. Kara, M. Makohonienko, A. Michałowski, Przemiany osadnictwa i środowiska przyrodniczego Poznania i okolic od schyłku starożytności do lokacji miasta (71-132). Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Kara M., Wrzesiński J. (1996). Przyczynek do studiów nad wczesnośredniowiecznymi narzędziami garncarskimi z terenu Polski. W: Z. Kurnatowska (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej 2 (155-163). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kiarszys G. (2013). Upływający czas archeologii. Przegląd Archeologiczny, 61, 15-31.
Kobylińska U. (1980). Problemy, metody i implikacje amerykańskiej „socjologii ceramiki”. Archeologia Polski, 25(1), 193-203.
Kobylińska U., Kobyliński Z., Bagiński B., Bojanowski M. (2020). Early Medieval pottery of the Menkendorf–Szczecin type in the light of the laboratory ceramological research. Archaeologica Hereditas. Studies in archaeological ceramology, 17, 85-269.
Kolenda J., Zamelska-Monczak K. (2021). The North or the South? Early medieval ceramics decorated with a zoned ornament – the result of local changes or interregional contacts? Archeologické rozhledy, 73(3), 423-454.
Kostrzewski J. (1949). Kultura prapolska, wyd. II. Poznań.
Krysztofiak T. (2005). Palatium w Gieczu – archeologiczne podstawy datowania reliktów. W: J. Gadomski et al. (red.), Lapides viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana Profesor Klementynie Żurowskiej (293-309). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Krysztofiak T. (2016). Ośrodek grodowy w Gieczu w okresie przed- i wczesnopaństwowym. W: M. Kara. T. Krysztofiak, M. Wyrwa, Gród piastowski w Gieczu. Geneza-funkcja-kontekst (115-154). Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Krzyszowski A. (2006). Nowe materiały wczesnośredniowieczne z Chludowa, stan. 62, gm. Suchy Las, w woj. wielkopolskim. Fontes Archaeologici Posnanienses, 42, 145-156.
Kurnatowska Z. (1973). Główne momenty w rozwoju wczesnośredniowiecznego garncarstwa polskiego. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 21(3), 435-447.
Kurnatowska Z. (2002). Początki Polski. Mała Biblioteka 9. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kurnatowska Z. (2008). Nowe spojrzenie na genezę ceramiki wczesnośredniowiecznej. Archeologia Polski, 53(1), 73-80.
Květina P., Gomart L., Thér R., Neumannová K. (2017). Beyond the technological chain: Neolithic potters in social networks. Co je skryto za výrobním řetězcem: sociální pozadí neolitických hrnčířů. Archeologické rozhledy, 69, 163-171.
Lemonnier P. (1993/2013). Introduction. W: P. Lemmonier (red.), Technological choices: Transformation in Material Cultures since the Neolithic (1-35). London and New York: Routledge.
Loney H.L. (2000). Society and Technological Control: A Critical Review of Models of Technological Change in Ceramic Studies. American Antiquity, 65(4), 646-668.
Makiewicz T. (2005). O tak zwanej ceramice pseudośredniowiecznej. Archaeologia Historica Polona, 15(2), 169-186.
Makiewicz T., Kaczor W., Krąpiec M., Makowiecki D., Miłosz E., Polcyn M. (2008). Studnia – cmentarzysko z okresu wędrówek ludów w obrębie kompleksu osadniczego w Konarzewie (stanowisko 5), pow. Poznań ziemski. Nowy typ cmentarzyska kultury przeworskiej. W: J. Skowron, M. Olędzki (red.), Kultura przeworska. Odkrycia – Interpretacje – Hipotezy, 2 (299-355). Łódź.
Minta-Tworzowska D. (2011). Zmienność kulturowa i społeczna w ujęciu archeologii. Przegląd Archeologiczny, 59, 5-26.
Parczewski M. (1988). Początki kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce. Krytyka i datowanie źródeł archeologicznych. Wrocław.
Paternoga M., Rzeźnik P., Siemianowska S. (2017). Naczynia Solniki-Lipowiec. Lokalna grupa ceramiki całkowicie obtaczanej w północnej części Śląska. W: S. Siemianowska, P. Rzeźnik, K. Chrzan (red.), Ceramika i szkło w archeologii i konserwacji (83-105). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Pawlak E., Pawlak P. (2018). Najdawniejsze siedziby Słowian w Wielkopolsce na podstawie wybranych źródeł archeologicznych. W: H. Machajewski (red.), Archeologia dawnego osadnictwa Wielkopolski (43-79). Poznań.
Pawlak E., Pawlak P. (2019). Charakterystyka ceramiki wczesnośredniowiecznej na stanowisku 2 w Dąbrówce. W: M. Szmyt, P. Pawlak (red.), Dwa grody nad Wirynką. Dąbrówka, stanowiska 1 i 2, woj. Wielkopolskie (173-324). Bibliotheca Fontes Archaeologici Posnanienses 25. Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.
Rice P.M. (2015). Pottery Analysis. A Sourcebook. Second Edition. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Roslund M. (2007). Guests in the house: cultural transmission between Slavs and Scandinavians 900 to 1300. Northern World 33. Leiden: Brill.
Roux V. (2019). Ceramics and Society. A Technological Approach to Archaeological Assemblages. Springer.
Rzeźnik P. (2018). Koła garncarskie zachodnich Słowian w VIII–X wieku. Szkło i Ceramika, 69(4), 6-10.
Santacreu D.A. (2014). Materiality, Techniques and Society in Pottery Production. The Technological Study of Archaeological Ceramics through Paste Analysis. De Gruyter Open Poland.
Santacreu D.A. (2017). The Times They Were a-Changing: Cultural Encounters, Social Transformations and Technological Change in Iron Age Hand-made Pottery from Mallorca (Spain). Journal of Mediterranean Archaeology, 30(1), 105-131.
Shanks M., Tilley C. (1987). Social Theory and Archaeo¬logy. University of New Mexico Press.
Schuldt E. (1956). Die slawische Keramik in Mecklenburg. Berlin.
Schumpeter J.A. (1939). Business Cycles: A Theoretical, Historical, and Statistical Analysis of the Capitalist Process. New York and London: McGraw – Hill Book Company Inc.
Siemianowska S. (2010). Typ Bruszczewo i dalkowsko-obrzańska grupa form naczyń wczesnośredniowiecznych. Uwagi w kwestii zasięgu występowania, chronologii oraz genezy. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 52, 203-222.
Spataro M., Furholt M. (2020). Detecting and explaining technological innovation in prehistory – an introduction. W: M. Spataro, M. Furholt (red.), Detecting and explaining. Technological Innovation in Prehistory (11-22). Leiden: Sidestone Press.
Stoksik H., Paternoga M. (2009). Techno-stylistyczne kategorie ceramiki wczesnośredniowiecznej z północnych rejonów Śląska w świetle analiz fizykochemicznych. Szkło i Ceramika, 60(3), 34-40.
Thér R., Mangel T., Gregor M. (2017). Potter’s Wheel in the Iron Age in Central Europe: Process or Product Innovation? Journal Archaeological Method Theory, 24, 1256-1299.
Zamelska-Monczak K. (2015). Ceramika naczyniowa z faz wczesnośredniowiecznych – podsumowanie. W: S. Kurnatowski (red.), Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX – XIV. Origines Polonorum 8 (279-286). Warszawa: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej – Instytut Archeologii i Etnologii PAN-Trio.
Zamelska-Monczak K. (2017). Tradycja a nowe wzorce – przemiany w wytwórczości garncarskiej na przykładzie materiałów ceramicznych ze starszych faz wczesnośredniowiecznego grodu w Santoku. W: S. Siemianowska, P. Rzeźnik, K. Chrzan (red.), Ceramika i szkło w archeologii i konserwacji (209-238). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN i Akademia Sztuk Pięknych im. E. Gepperta.
Zamelska-Monczak K. (2019). Santok we wczesnym średniowieczu – regni custodiam et clavem. W: K. Zamelska-Monczak (red.), Santok. Strażnica i klucz królestwa polskiego. Wyniki badań z lat 1958-1965. Origines Polonorum 13 (382-389). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Żak J. (1985). O kontynuacji i dyskontynuacji społecznej i kulturowej na ziemiach nadodrzańskich i nadwiślańskich w V–V/VI w. n.e. Folia Praehistorica Posnaniensia, 1, 85-108.