Mechanizmy i uwarunkowania rozwoju progów morfologicznych Gór Stołowych = Mechanisms and controls of escarpment evolution in Poland’s Stołowe Mountains

Duszyński, Filip

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Mechanizmy i uwarunkowania rozwoju progów morfologicznych Gór Stołowych = Mechanisms and controls of escarpment evolution in Poland’s Stołowe Mountains Duszyński, Filip

Object structure

Mechanizmy i uwarunkowania rozwoju progów morfologicznych Gór Stołowych = Mechanisms and controls of escarpment evolution in Poland’s Stołowe Mountains

Przegląd Geograficzny T. 90 z. 1 (2018)

Góry Stołowe ; progi morfologiczne ; procesy rzeźbotwórcze ; historia badań

W artykule omówiono dotychczasowe poglądy na temat mechanizmówi uwarunkowań rozwoju progów morfologicznych Gór Stołowych. Zagadnienie to stanowiło przedmiot zainteresowania badaczy od ponad stu lat. Do niedawna powszechnie przyjmowano koncepcję katastrofalnego rozpadu ścian skalnych poprzez destabilizację przykrawędziowych partii piaskowcowych płaskowyżów. W najnowszych pracach wykazano empiryczne świadectwa powolnego niszczenia na drodze dezintegracji in situ. Procesowi temu przypisuje się obecnie kluczową rolę. Osuwiska w środkowych partiach progów, wędrówka bloków, czy erozja liniowa mają znaczenie lokalne. Pomimo dużego postępu w badaniach ciągle nieznany jest kontekst czasowy procesów odpowiedzialnych za cofanie się progów Gór Stołowych.

1. Cacoń S., Košťák B., 1976, Displacement registration of sandstone blocks in the Stolowe Gory Mountains, Poland, Bulletin of the International Association of Engineering Geology, 13, s. 117–122.
2. Cacoń S., Košťák B., Mąkolski K., 2008, Współczesne ruchy masowe Szczelińca Wielkiego, [w:] A. Witkowski, B. M. Pokryszko, W. Ciężkowski (red.), Przyroda Parku Narodowego Gór Stołowych, Wydawnictwo Parku Narodowego Gór Stołowych, s. 114–127.
3. Chmal H., Potocki J., Traczyk A., Parzóch K., 1999, Komentarz do mapy geomorfologicznej sporządzonej dla terytorium Parku Narodowego Gór Stołowych, [w:] M. Zgorzelski (red.), Góry Stołowe, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa, s. 44–49.
4. Czeppe Z., 1952, Z morfologii Gór Stołowych, Ochrona Przyrody, 20, s. 236–254.
5. Dumanowski B., 1961, Zagadnienie rozwoju stoku na przykładzie Gór Stołowych, Czasopismo Geograficzne, 32, s. 311–324.
6. Dumanowski B., 1967, Zależność rozwoju stoku od budowy geologicznej, Acta Universitatis Wratislaviensis, Studia Geograficzne, 61, 9, s. 1–134.
7. Duszyński F., Jancewicz K., Kasprzak M., Migoń P., 2017, The role of landslides in downslope transport of caprock-derived boulders in sedimentary tablelands, Stołowe Mts, SW Poland, Geomorphology, 295, s. 84–101.
8. Duszyński F., Migoń P., 2015, Boulder aprons indicate long-term gradual and non-catastrophic evolution of cliffed escarpments, Stołowe Mts, Poland, Geomorphology, 250, s. 63–77. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2015.08.007
9. Duszyński F., Migoń P., Kasprzak M., 2016, Underground erosion and sand removal from a sandstone tableland, Stołowe Mountains, SW Poland, Catena, 147, s. 1–15. https://doi.org/10.1016/j.catena.2016.06.032
10. Duszyński F., Migoń P., Strzelecki M.C., 2015, The origin of sandstone boulder aprons along the escarpments of the Stołowe Mountains: Are they all rockfall-derived? A new insight into an old problem using the CONEFALL 1.0 software, Bulletin of Geography. Physical Geography Series, 8, s. 19–32. https://doi.org/10.1515/bgeo-2015-0002
11. Duszyński F., Parzóch K., 2016, Czy w Górach Stołowych wędrują bloki?, Przyroda Sudetów, 19, s. 189–210.
12. Jahn A., 1989, The soil creep on slopes in different altitudinal and ecological zones of Sudetes Mountains, Geografiska Annaler A. Physical Geography, 71A, s. 161–170.
13. Jerzykiewicz T., 1968, Sedymentacja górnych piaskowców ciosowych niecki śródsudeckiej (górna kreda), Geologia Sudetica, 4, s. 409–462.
14. King L.C., 1953, Canons of landscape evolution, Geological Society of America Bulletin, 64, s. 721–752. https://doi.org/10.1130/0016-7606(1953)64[721:COLE]2.0.CO;2
15. Łoziński W., 1909, O mechanicznem wietrzeniu piaskowców w umiarkowanym klimacie, Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności, Seria III, 9A, s. 1–16.
16. Migoń P., 2008, Rzeźba i rozwój geomorfologiczny Gór Stołowych, [w:] A. Witkowski, B.M. Pokryszko, W. Ciężkowski (red.), Przyroda Parku Narodowego Gór Stołowych, Wydawnictwo Parku Narodowego Gór Stołowych, s. 49–69.
17. Migoń P., Kasprzak M., 2011, Morfologiczny zapis ruchów masowych na progach morfologicznych w Górach Stołowych w świetle numerycznego modelu wysokości o dużej rozdzielczości, Przyroda Sudetów, 14, s. 115–124.
18. Migoń P., Kasprzak M., 2012, Rzeźba północnego progu Gór Stołowych w rejonie Białej Skały, Przyroda Sudetów, 15, s. 155–168.
19. Migoń P., Kasprzak M., 2015, Analiza rzeźby stoliwa Szczelińca Wielkiego w Górach Stołowych na podstawie numerycznego modelu terenu z danych LiDAR, Przegląd Geograficzny, 87, 1, s. 27–52. https://doi.org/10.7163/PrzG.2015.1.2
20. Migoń P., Kasprzak M., 2016, Pathways of geomorphic evolution of sandstone escarpment in the Góry Stołowe tablelands (SW Poland) – Insights from LiDAR-based high-resolution DEM, Geomorphology, 260, s. 51–63. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2015.08.022
21. Migoń P., Kasprzak M., Traczyk A., 2013, How high-resolution DEM based on airborne LiDAR helped to reinterpret landforms – examples from the Sudetes, SW Poland, Landform Analysis, 22, s. 89–101. https://doi.org/10.12657/landfana.022.007
22. Migoń P., Latocha A., Parzóch K., Kasprzak M., Owczarek P., Witek M., Pawlik Ł., 2011, Współczesny system morfogenetyczny Gór Stołowych, [w:] T. Chodak, C. Kabała, J. Kaszubkiewicz, P. Migoń, J. Wojewoda (red.), Geoekologiczne warunki środowiska przyrodniczego Parku Narodowego Gór Stołowych, WIND, Wrocław, s. 1–52.
23. Migoń P., Szczepanik M., 2005, Amfiteatry skalne północno-wschodniego progu Gór Stołowych, Szczeliniec, 9, s. 5–18.
24. Migoń P., Zwiernik M., 2006, Strukturalne uwarunkowania rzeźby północno-wschodniego progu Gór Stołowych, Przegląd Geograficzny, 78, 3, s. 319–338.
25. Parzóch K., Migoń P., 2015, Deciphering the origin of allochthonous sandstone boulder trains within a mudstone escarpment, Stołowe Mountains, SW Poland, Zeitschrift für Geomorphologie, 59, Suppl. 1, s. 103–122. https://doi.org/10.1127/zfg_suppl/2015/S-00176
26. Pašek J., Pulinowa M. Z., 1976, Block movements of Cretaceous sandstones in the Stolowe Gory Mts., Poland, Bulletin of the International Association of Engineering Geology, 13, s. 79–82.
27. Placek A., 2006, Młotek Schmidta w badaniach geomorfologicznych – ewaluacja i przykłady zastosowania, Czasopismo Geograficzne, 77, 3, s. 182–205.
28. Pulinowa M.Z., 1972, Procesy osuwiskowe w środowisku sztucznym i naturalnym, Dokumentacja Geograficzna, 4, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
29. Pulinowa M.Z., 1975, Badania deformacji piaskowców kredowych na obszarze Gór Stołowych, Przegląd Geologiczny, 23, 6, s. 303–304.
30. Pulinowa M.Z., 1989, Rzeźba Gór Stołowych, Prace Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1008.
31. Pulinowa M.Z., 1996, Rzeźba Gór Stołowych jako efekt relacji: struktura geologiczna – woda, Materiały Sympozjum Naukowego Środowisko Przyrodnicze Parku Narodowego Gór Stołowych, Kudowa Zdrój, 11–13 października 1996, s. 47–52.
32. Pulinowa M.Z., 2008, Geomorfologia, [w:] A. Witkowski, B. M. Pokryszko, W. Ciężkowski (red.) Przyroda Parku Narodowego Gór Stołowych, Wydawnictwo Parku Narodowego Gór Stołowych, s. 38–48.
33. Remisz J., 2007, Strukturalne uwarunkowania rzeźby południowego progu Gór Stołowych, Przyroda Sudetów, 10, s. 253–268.
34. Rogaliński J., Słowiok G., 1958, Rzeźba Gór Stołowych w świetle teorii pedyplanacji, Czasopismo Geograficzne, 29, 4, s. 473–494.
35. Synowiec G., 1999, Ocena wytrzymałości mas skalnych dla celów geomorfologicznych i jej zastosowanie dla stoków piaskowcowych Gór Stołowych, Czasopismo Geograficzne, 70, 3–4, s. 351–361.
36. Wojewoda J., 1997, Upper Cretaceous littoral-to-shelf succession in the Intrasudetic Basin and Nysa Trough, Sudety Mts., [w:] J. Wojewoda (red.), Obszary źródłowe: zapis w osadach, WIND, Wrocław, s. 81–96.
37. Wray R.A.L., Sauro F., 2017, An updated global review of solutional weathering processes and forms in quartz sandstones and quartzites, Earh-Science Reviews, 171,s. 520–557. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2017.06.008
38. Zgorzelski M., 1995, Ukształtowanie terenu PNGS, [w:] M. Zgorzelski (red.), Góry Stołowe, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa, s. 21–43.