Rola opadów nawalnych w kształtowaniu stoków i koryt w Gorcach na przykładzie zlewni potoków Jaszcze i Jamne = The role of shortlived downpours in shaping slopes and valley bottoms in the Gorce Mountains (as exemplified by the Jaszcze and Jamne catchments)

Bucała, Anna

doi:0033-2143

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Rola opadów nawalnych w kształtowaniu stoków i koryt w Gorcach na przykładzie zlewni potoków Jaszcze i Jamne = The role of shortlived downpours in shaping slopes and valley bottoms in the Gorce Mountains (as exemplified by the Jaszcze and Jamne catchments) Bucała, Anna

Object structure

Przegląd Geograficzny T. 81 z. 3 (2009)

shortlived downpours ; mass movements ; valley processes ; Gorce Mountains

Heavy downpours and flash floods accelerate the denudation of slopes, as well as erosion, and hence accumulation in the bottoms of valleys (Słupik, 1981; Starkel, 1996; Gil, 1998). However, the geomorphological impact depends less on the amount and duration of falls of rain, and more on intensity and spatial extent. The intensity of mass movements and floods also depends on relief, the type and thickness of soil, the lithology and tectonic history of rocks, which together determine infiltration rates and runoff. An important role in triggering mass movements is also played by human activity (land use, terracing and the undercutting of slopes). This paper presents the role of short-duration downpours occurring in the July of 1997 and 2008 where the shaping of the Jaszcze and Jamne valleys in the Gorce Mountains is concerned. The narrow valley of the Jaszcze has very steep slopes and is covered by dense patches of forest. In contrast, the Jamne Valley with its predominantly gentle slopes has been largely deforested. At higher elevations, the Jaszcze catchment has a prevalence of meadows and pastures that contrasts with the dominant arable land lower down. The Jamne catchment in turn has meadows and pastures of its own, plus arable fields reaching altitudes of 1100 m a.s.l. (Obrębska-Starklowa, 1970). Following the rainfall of July 1997, it proved possible to register 85 new superficial landslides on air photos (55 in the Jaszcze Valley and 30 in the Jamne Valley), these covering a total area of c. 29,700 m2. Among dominant forms were slumps and mudflows of loamy-sandy regolith, created mainly on steep, grass-covered slopes (≥20°), on the edges of field terraces and on the colluvium of old landslides. A flood of 23 July 2008 was also connected with a heavy downpour, daily rainfall that day reaching 76.3 mm at the river outlet. The highest level in the Jaszcze and Jamne was noted at about 17.00. The most marked changes characterised the Jamne channel, this reflecting its more limited forest cover and the higher density of the river network. Lateral erosion prevailed over downcutting, causing the reactivation of old undercuts and the development of new ones, the height reaching 3.5 m. Boulders up to 25 cm in size were transported, and the deposition of debris followed. Older gravel bars were cut and new ones built up. Only a few small earth slumps appeared on the slopes, and these were never in forest. A map showing the potential susceptibility of the Jaszcze and Jamne catchments was prepared on the basis of field data and a statistical analysis, using the landslide index method (Van Westen, 1994). While the greatest geomorphological effects of rainfall are to be noted in stream channels, the transformation of slopes by mass movements is less remarkable. However superficial landslides are characteristic of deforested slopes covered by a thin loamy regolith over flysch sandstones and shales. GIS analysis and field observations make it clear that the geological structure deeper down does not play an important role in triggering of superficial landslides.

1. Adamczyk B., Komornicki T., 1970, Charakterystyka gleboznawcza dolin potoków Jaszcze i Jamne, Studia Naturae, Seria A, 3, s. 102–153.
2. Cebulak E., Limanówka D., Malota A., Niedbała J., Pyrc R., Starkel L., 2008, Przebieg i skutki ulewy w dorzeczu górnego Sanu w dniu 26 lipca 2005 roku, Materiały Badawcze: Seria Meteorologia, 40, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
3. Froehlich W., 1998, Transport rumowiska i erozji koryta potoków beskidzkich podczas powodzi w lipcu 1997 roku, [w:] L. Starkel, J. Grela (red.), Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku, Wydawnictwo PAN, Kraków, s. 133–144.
4. Froehlich W., Słupik J., 1986, Rola dróg w kształtowaniu spływu i erozji w karpackich zlewniach fliszowych, Przegląd Geograficzny, 58, 1–2, s. 67–87.
5. Gerlach T., 1976, Współczesny rozwój stoków w polskich Karpatach Fliszowych, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 122, s. 25–46.
6. Gerlach T., Niemirowski M., 1968, Charakterystyka geomorfologiczna dolin Jaszcze i Jamne, [w:] A. Medwecka-Kornaś (red.), Doliny potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach, Studia Naturae, Seria A, 2, s. 11–22.
7. German K., 1998, Przebieg wezbrania powodzi 9 lipca 1997 roku w okolicach Żegociny oraz ich skutki krajobrazowe, [w:] L. Starkel, J. Grela (red.), Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku, Wydawnictwo PAN, Kraków, s. 177–184.
8. Gil E., 1994, Meteorologiczne i hydrologiczne warunki ruchów osuwiskowych, Conference Papers, IGiPZ PAN, 20, s. 89–102.
9. Gil E., 1998, Spływ wody i procesy geomorfologiczne w zlewniach fliszowych podczas gwałtownej ulewy w Szymbarku w dniu 7 czerwca 1985 roku, [w:] L. Starkel (red.), Geomorfologiczny i sedymentologiczny zapis lokalnych ulew, Dokumentacja Geograficzna, 11, Warszawa, s. 85–107.
10. Gil E., Starkel L., 1979, Long-term extreme rainfalls and their role in the modelling of flysch slopes, Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 13, s. 207–220.
11. Gorczyca E., 2004, Przekształcenie stoków fliszowych przez procesy masowe podczas katastrofalnych opadów (dorzecze Łososiny), Wydawnicwo UJ, Kraków.
12. Gorczyca E., 2008, Rola płytkich ruchów osuwiskowych w kształtowaniu stoków fliszowych (na przykładzie Beskidu Wyspowego i Bieszczadów), Przegląd Geograficzny, 80, 1, s. 105–126.
13. Gorczyca E., Krzemień K., 1998, Geomorfologiczne skutki katastrofalnych opadów w lipcu 1997 r. w dolinie Łososiny (Beskid Wyspowy), [w:] K. Pękala (red.), Główne kierunki badań geomorfologicznych w Polsce, Stan aktualny i perspektywy, UMCS, Lublin, s. 117–118.
14. Govi M., Sorzana P. F., Tropeano D., 1982, Landslide mapping as evidence of extreme regional events, Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 15, s. 81–98.
15. Grela J., Słota H., Zieliński J. (red.), 1999, Dorzecze Wisły. Monografia powodzi lipiec 1997, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
16. Kotarba A., 1998, Morfogenetyczna rola opadów deszczowych w modelowaniu rzeźby Tatr podczas letniej powodzi w roku 1997, [w:] A. Kotarba (red.), Z badań fizycznogeograficznych w Tatrach – III, Dokumentacja Geograficzna, 12, Warszawa, s. 9–23.
17. Medwecka-Kornaś A., Kornaś J., 1968, Zbiorowiska roślinne dolin Jaszcze i Jamne, [w:] A. Medwecka-Kornaś (red.), Doliny potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach, Studia Naturae, Seria A, 2, s. 50–91.
18. Niemirowska J., Niemirowski M., 1968, Stosunki hydrograficzne zlewni potoków Jaszcze i Jamne, [w:] A. Medwecka-Kornaś (red.), Doliny potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach, Studia Naturae, Seria A, 2, s. 39–48.
19. Niemirowski M., 1972, Comparison of the effects of flood in two catchment basins if the Gorce Mts (Beskid Sądecki), Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 6, s. 201–203.
20. Niemirowski M., 1974, Dynamika współczesnych koryt potoków górskich (na przykładzie potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach), Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 34.
21. Obrębska-Starklowa B., 1969, Stosunki mikroklimatyczne na pograniczu pięter leśnych i pól uprawnych w Gorcach, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 23.
22. Obrębska-Starklowa B., 1970, Mezoklimat zlewni potoków Jaszcze i Jamne, Studia Naturae, Seria A, 3.
23. Patkowski B., 2002, Rola ekstremalnych wezbrań w kształtowaniu koryta Uszwicy (na przykładzie powodzi w latach 1997–1998), Prace Instytutu Geografii AŚ w Kielcach, 6, Kielce, s. 139–152.
24. Sikora W., Żytko K., 1968, Warunki geologiczne dolin Jaszcze i Jamne, [w:] A. MedweckaKornaś (red.), Doliny potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach, Studia Naturae, Seria A, 2, s. 23–38.
25. Słupik J., 1981, Rola stoku w kształtowaniu odpływu w Karpatach fliszowych, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 142.
26. Starkel L., 1976, The role extreme (catastrophic) meterological events in contemporary evolution of slopes, [w:] E. Derbyshire (red.), Geomorphology and Climate, Wiley, Chichester, s. 203–246.
27. Starkel L., 1986, Rola zjawisk ekstremalnych i procesów sekularnych w erozji gleby (na przykładzie fliszowych Karpat), Czasopismo Geograficzne, 57, 2, s. 203–213.
28. Starkel L., 1996, Geomorphic role of extreme rainfalls in the Polish Carpathians, Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 30, s. 21–39.
29. Starkel L. (red.), 1997, Rola gwałtownych ulew w ewolucji rzeźby Wyżyny Miechowskiej (na przykładzie ulewy w dniu 15 września 1995 roku), Dokumentacja Geograficzna, 8, Warszawa.
30. Starkel L., Grela J. (red.), 1998, Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku, Wydawnictwo PAN, Kraków.
31. Van Westen C. J., 1994, GIS in landslide hazard zonation: a review, with examples from the Andes Colombia, [w:] M. F. Price, D. I. Heywood (red.), Mountain Environments and Geographic Information System, International Institute for Aerospace Survey & Earth Sciences Enschede, The Netherlands, s. 132–165.
32. Ziętara T., 1968, Rola gwałtownych ulew i powodzi w modelowaniu rzeźby Beskidów, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 60, Warszawa.
33. Ziętara T., 2002, Rola gwałtownych ulew i powodzi w modelowaniu rzeźby terenu oraz niszczeniu infrastruktury osadniczej w górnej części dorzecza Wisły, [w:] Z. Górka, Jelonek A. (red.), Geomorfologiczne uwarunkowania rozwoju Małopolski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 37–54.
34. Ziętara T., 2007, Rola powodzi błyskawicznych w niszczeniu infrastruktury osadniczej w Karpatach, [w:] J. Lach, M. Borowiec, T. Rachwał (red.), Procesy transformacji społecznoekonomicznych i przyrodniczych struktur przestrzennych, Akademia Pedagogiczna, Kraków, s. 662–670.