Zmiany składników bilansu wodnego śródleśnych małych zbiorników wodnych w zlewni Prosny (środkowa Polska) = Changes in components of the water balance of small mid-forest bodies of water in the River Prosna catchment (central Poland)

Korytowski, Mariusz; Stasik, Rafał; Fiedler, Michał

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Zmiany składników bilansu wodnego śródleśnych małych zbiorników wodnych w zlewni Prosny (środkowa Polska) = Changes in components of the water balance of small mid-forest bodies of water in the River Prosna catchment (central Poland) Korytowski, MariuszStasik, RafałFiedler, Michał

Struktura obiektu

Przegląd Geograficzny T. 95 z. 2 (2023)

Korytowski, Mariusz : Autor ; Stasik, Rafał : Autor ; Fiedler, Michał : Autor

bilans wodny ; śródleśne oczka wodne` ; Niesób ; Pomianka ; Prosna ; Polska środkowa

Śródleśne małe zbiorniki wodne zarówno pochodzenia antropogenicznego, jak i te o charakterze wytopiskowym (glacigenicznym), odgrywają niezwykle istotną rolę w kształtowaniu gospodarki wodnej mikrozlewni leśnych. Zretencjonowana w tych zbiornikach woda pozytywnie wpływa na wody gruntowe przyległych siedlisk leśnych, zasilając je w okresach posuch. Poznanie składowych bilansu wodnego tych niewielkich najczęściej akwenów może przyczynić się do ich ochrony, w kontekście działań związanych np. z ich odtwarzaniem.Pozwala także poznać ich funkcjonowanie. Podstawowym celem prowadzonych badań była analiza składowych bilansu wodnego dwóch różniących się pod względem zasilania śródleśnych oczek wodnych zlokalizowanych w zlewniach Niesobu i Pomianki – lewobrzeżnych dopływów Prosny. Uzyskane w latach hydrologicznych 2013, 2015 i 2016 wyniki badań pozwoliły stwierdzić, że w największym stopniu o przychodach w bilansie wodnym bezodpływowego oczka nr 1 decydował opad atmosferyczny na jego powierzchnię. W półroczach zimowych omawianych lat zasilanie oczka opadem kształtowało się na poziomie od 274 m3 (2015) do 432 m3 (2016), a w półroczach letnich osiągało wartości od 155 m3 (2016) do 684 m3 (2013). Natomiast czynnikiem, który w największym stopniu decydował o rozchodach w równaniu bilansowym tego oczka, było parowanie z jego powierzchni. W półroczach zimowych osiągało ono wartości od 177 m3 (2016) do 345 m3 (2013), a w półroczach letnich kształtowało się na poziomie od 385 m3 (2016) do 496 m3 (2015). W drugim analizowanym śródleśnym oczku wodnym nr 5 czynnikami decydującymi o kształtowaniu się bilansu były te związane z poziomą wymianą wody. Po stronie przychodów w największym stopniu o bilansie decydował dopływ źródliskowy, wynoszący średnio w analizowanych latach 46 873 m3 . Natomiast największy wpływ na ubytki wody miał odpływ z tego zbiornika do pobliskiego rowu, kształtujący się w omawianych latach średnio na poziomie 69 348 m3.

Bąk, B. (2003). Warunki klimatyczne Wielkopolski i Kujaw. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie (zeszyt specjalny), 9(3), 11‑38.
Bhuiyan, J.R., & Gupta, S. (2007). A comparative hydrobiological study of a few ponds of Barak Valley, Assam and their role as sustainable water resources. Journal of Environmental Biology, 28(4), 799‑802.
Chalfen, M., & Czamara, A. (2007). Wpływ projektowanego zbiornika małej retencji na stany wód podziemnych w jego otoczeniu. Acta Sci. Pol., Formatio Circumiectus, 6(4), 3‑16.
Céréghino, R., Boix, D., Cauchie, H.M., Martens, K., & Oertli, B. (2014). The ecological role of ponds in a changing world. Hydrobiologia, 723(1), 1‑6. https://doi.org/10.1007/s10750-013-1719-y
Chmal, R., Dominiak, S., Kochanowska, J., Korona, W., Kuliński, M., Lichwierowicz, T., Lis, J., Osendowska, E., Pasieczna, A., Szałajdewicz, J., Tomassi-Morawiec, H. (2004). Objaśnienia do mapy geośrodowiskowej Polski (1:50 000), Arkusz Wieruszów (731). Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
Choiński, А. (1995). Zarys limnologii fizycznej Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Choiński, A. (2007). Limnologia fizyczna Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Dąbkowski, S., Jędryka, E., Kaca, E., Kovalenko, P.J., Calyj, B.I., & Michajlov, J.A. (1997). Urządzenia i budowle do pomiaru przepływu wody w systemach wodno-melioracyjnych. Biblioteczka Wiadomości IMUZ, 91. Falenty: IMUZ.
Downing, J.A. (2010). Emerging global role of small lakes and ponds: little things mean a lot. Limnetica, 29(1), 9‑24. https://doi.org/10.23818/limn.29.02
Drwal, I., & Lange, W. (1985). Niektóre limnologiczne odrębności oczek. Geneza i rozmieszczenie oczek. Zeszyty Naukowe Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi. Geografia, 14, 69‑83.
Euliss, N.H.J., LaBaugh, J., Fredrickison, L.H., Mushet, D.M., Laubhan, M.K., Swanson, G.A., Winter, T.C., Rosenbery, D.O., & Nelson, R.D. (1994). The wetland continuum: a conceptual framework for interpreting biological studiem. Wetlands, 24, 448‑458.
Gamrat, R., Burczyk, P., & Łysko, A. (2006). Przemiany szaty roślinnej śródpolnych oczek wodnych w rejonie Czepina. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 6(1), 115‑131.
Janiec, B. (2005). Badania fizykochemiczne wywierzysk w Zaporzu na Roztoczu i ich rola w poznaniu kierunków dopływu wód do tych Źródlisk. Przegląd Geologiczny, 53(11), 1073‑1074.
Kaca, E., Kubrak, J., Dąbkowski, L., Kubrak, E., Kiczko, A., Kozioł, A., Kałuża, T., Kubrak, M., Krukowski, M., Szymczak, T., & Kierasiński, B. (2020). Budowle i urządzenia do pomiaru przepływu wody w kanałach melioracyjnych. W: E. Kaca, J. Kubraka (red.), Budowle i urządzenia do pomiaru przepływu wody w kanałach melioracyjnych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Bogucki.
Kalettka, T., Rudat, C., & Quast, J. (2001). "Potholes" in Northeast German Agro-landscapes: Functions, Land Use Impacts, and Protection Strategies. W: J.D. Tenhunen, R. Lenz, R. Hantschel (red.), Ecosystem Approaches to Landscape Management in Central Europe. Ecological Studies, 147, 291‑298.
Karasiewicz, M.T, Hulisz, P., & Świtoniak, M. (2014). Wpływ procesów denudacji na właściwości osadów wypełniających zagłębienia między krętymi wałami z erozji wód subglacjalnych w okolicy Zbójna (Pojezierze Dobrzyńskie). Landform Analysis, 25, 29‑42. https://doi.org/10.12657/landfana.025.004
Kędziora, A. (1995). Podstawy Agrometeorologii. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Kim, B., Lee, J., & Park, J. (2022). Role of small wetlands on the regime shift of ecological network in a wetlandscape. Environmental Research Commun, 4, 1‑9. https://doi.org/10.1088/2515-7620/ac6859
Klarzyńska, A., Kryszak, A., & Kryszak, J. (2018). Wartość przyrodnicza szaty roślinnej a morfologia i jakość wody w niewielkich zbiornikach wodnych na terenach rolniczych. Woda-Środowisko‑Obszary Wiejskie. 18(2), 25‑40.
Klimaszewski, M. (1978). Geomorfologia. Warszawa: PWN.
Kochanowska, R., Pieńkowski, P., & Wołłejko, L. (1997). Śródpolne oczka wodne w krajobrazie Pomorza Szczecińskiego. Konferencja Naukowo-Techniczna "Woda jako czynnik warunkujący wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój wsi i rolnictwa", IMUZ, Falenty, 230‑235.
Kondracki, J. (2002). Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN.
Kosturkiewicz, A., & Musiał, W. (1982). Wahania stanów wód w śródpolnych oczkach wodnych na terenach zdrenowanych. Prace Komisji Nauk Rolniczych i Leśnych PTPN, 53, 159‑172.
Kosturkiewicz, A., Szafrański, C., Czopor, S., Korytowski, M., & Stasik, R. (2001). Związki stanów wód w śródleśnych oczkach wodnych ze stanami wód gruntowych w przyległych siedliskach leśnych. Konferencja Naukowa "Funkcjonowanie geoekosystemów w zróżnicowanych warunkach morfoklimatycznych - monitoring, ochrona, edukacja", Poznań, 237‑250.
Kosturkiewicz, A., Szafrański, C., Stasik, R. & Korytowski, M. (1999). Małe zbiorniki wodne i gospodarka wodna w lasach Nadleśnictwa Doświadczalnego Siemianice na tle map topograficznych z lat 1885 i 1990. Roczniki Akademii Rolniczej Poznań, 310, Melioracje i Inżynieria Środowiska, 20(1), 413‑420.
Krysztofiak, A., & Miler, A.T. (2008). Stosunki wodne na obszarach mokradłowych w Leśnym Zakładzie Doświadczalnym Siemianice w latach hydrologicznych 2005 i 2006. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 2, 179‑194.
Kucharski, L. (1996). Przyrodnicze znaczenie zagłębień bezodpływowych w rolniczym krajobrazie Pojezierza Kujawskiego. Przegląd Naukowy Wydziału Melioracji i Inżynierii Środowiska SGGW, 10, 33‑38.
Kuliński, M., & Kochanowska, J. (2004). Charakterystyka geograficzna i gospodarcza. W: Objaśnienia do mapy geośrodowiskowej Polski 1:50 000, arkusz Wieruszów (731) (s. 4‑5). Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
Major, M. (2003). Charakter i funkcjonowanie zagłębień bezodpływowych w krajobrazie strefy młodoglacjalnej (Pomorze Zachodnie, górna Parsęta). Poznań: UAM (rozprawa doktorska).
Major, M. (2008). Effect of the thicknees and duration of snow cover on the date appearance and stages of water in a basin without an outlet (the upper Parsęta catchment), W: Materiały Konferencji "International seminar of the IAG working group on small catchments". Międzyzdroje, 18.
Major, M. (2010). Możliwości zastosowania teorii funkcjonowania geoekosystemu do badań obszarów bezodpływowych. Przegląd Geograficzny, 82(1), 103‑113.
Major, M. (2012). Funkcjonowanie zagłębień bezodpływowych w zróżnicowanych warunkach morfolitologicznych (dorzecze Parsęty, Pomorze Zachodnie). Studia i Prace z Geografii i Geologii, 27. Poznań: UAM.
Major, M., Pietruszyński, Ł., & Cieśliński, R. (2021). Zróżnicowanie przestrzenne wybranych składników biogennych w śródpolnych oczkach w Polsce Północnej. Przegląd Geograficzny, 93(1), 59‑81. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.1.4
Matthew, D., Berg, C., Bradford, P.,Jay, P., Edward, C., McAlister, J.,& Fox, W. (2015). Small farm ponds: overlooked features with important impacts on watershed sediment transport. Journal of the American Water Resources Association, 52, 67‑76. https://doi.org/10.1111/1752-1688.12369
Michalak, J., Nowicki, Z., Gruszczyński, T., & Leśniak, P. (2009). Wyznaczanie zmian zasobów wód podziemnych w rejonach zbiorników małej retencji. Informator Państwowej Służby Hydrogeologicznej. Warszawa: Państwowa Służba Hydrogeologiczna.
Mikulski, Z. (1970). Kształtowanie się bilansu wodnego jezior w Polsce. Przegląd Geograficzny, 42(3), 438‑448.
Miler, A.T. (2015). Mała retencja wodna w polskich lasach nizinnych. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 4(1), 979‑992. https://doi.org/dx.medra.org/10.14597/infraeco.2015.4.1.078
Mioduszewski, W. (2008). Mała retencja w lasach elementem kształtowania i ochrony zasobów wodnych. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, 18(2), 33‑48.
Mioduszewski, W., & Pierzgalski, E. (2009). Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych. Warszawa: Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych.
Moniewski, P. (2015). Rola zbiorników wodnych w kształtowaniu cech fizykochemicznych wód rzecznych na przykładzie Ciosenki. Prace i Studia Geograficzne, 58, 7‑23.
Namura-Ochalska, A. (2008). Śródleśne jeziora oligo-humotroficzne jako naturalne zbiorniki retencyjne. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, 18(2), 125‑139.
Nicolet, P. (2010). Temporary ponds in the UK: A critical biodiversity resource for freshwater plants and animals. Freshwater Forum, 17(1), 16‑25.
Oertli, B., Biggs, J., Céréghino, R., Grillas, P., Joly, P., & La-Chavanne, J.B. (2005). Conservation and monitoring of pond biodiversity: Introduction. Aquatic Conservation. Marine and Freshwater Ecosystems, 15(6), 535‑540. https://doi.org/10.1002/aqc.752
Okoński, B. (2006). Bilans wodny małej zlewni leśnej o potencjalnie niskich zdolnościach retencyjnych. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 3(1), 57‑70.
Operat glebowo-siedliskowy i fitosocjologiczny LZD Siemianice. (1999). Poznań: Zakład Usług Ekologicznych i Urządzeniowo Leśnych.
Orzepowski, W. (2010). Kształtowanie się zasobów retencji glebowej w otoczeniu małych zbiorników wodnych. Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych, 548(2), 435‑444.
Owusu, S., Cofie, O., Mul, M., & Barron, J. (2022). The Significance of Small Reservoirs in Sustaining Agricultural Landscapes in Dry Areas of West Africa: A Review. Water, 14(9), 1409‑1440. https://doi.org/10.3390/w14091440
Parsons, D.F., Hayashi, M., & van der Kamp, G. (2004). Infiltration and solute transport under a seasonal wetland: bromide tracer experiments in Saskatoon, Canada. Hydrological Processes, 18(11), 2011‑2027. https://doi.org/10.1002/hyp.1345
Philips, P.J., & Shedlock, R.J. (1993). Hydrology and chemistry of groundwater and sesonal ponds in the Atlantic Coastal Plain in Delaware, USA. Journal of Hydrology, 141, 157‑178. https://doi.org/10.1016/0022-1694(93)90048-E
Pieńkowski, P. (1996). Przekształcenia oczek wodnych na przykładzie północnej części równiny Wełtyńskiej. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej. Rolnictwo, 63, 37‑41.
Pieńkowski, P. (2021). Wpływ użytkowania terenu na transformację krajobrazu w obrębie unikatowego kompleksu oczek wodnych na Pojezierzu Myśliborskim. Dissertations of Cultural Landscape Commission, 45(1), 51‑68.
Pływaczyk, L., Olszewska, B., Łyczko, W., & Klaus, R. (2007). Oddziaływanie stopnia wodnego na Odrze w Brzegu Dolnym na koryto rzeki i warunki wodne w dolinie. Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie, 3, 106‑114.
Polska Norma PN-R-04033. Gleby i utwory mineralne - podział na frakcje i grupy granulometryczne (1998). Warszawa: Polski Komitet Normalizacyjny.
Rushton, K.R. (2003). Groundwater Hydrology. The Atrium, Southern Gate, Chichester: John Wiley & Sons.
Rzętała, M. (2000). Bilans wodny oraz dynamika zmian wybranych zanieczyszczeń zbiornika Dzierżno Duże w warunkach silnej antropopresji. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1913.
Rzętała, M. (2008). Funkcjonowanie zbiorników wodnych oraz przebieg procesów limnicznych w warunkach zróżnicowanej antropopresji na przykładzie regionu górnośląskiego. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2643.
Schmadel, N., Harvey, J., Schwarz, G., Alexander, R., Gomez-Velez, J., Scott, D., & Ator, W. (2019). Small Ponds in Headwater Catchments Are a Dominant Influence on Regional Nutrient and Sediment Budgets. Advancing Earth and Space Science. Geophysical Research Letter, 9669‑9677. https://doi.org/10.1029/2019GL083937
Szymczyk, S., & Świtajska, I.J. (2013). Wpływ użytku ekologicznego na ograniczenie odpływu zanieczyszczeń z zagrody wiejskiej. Inżynieria Ekologiczna, 34, 214‑221.
Tarka, R. (2001). Rozbieżności w ocenie zasobów odnawialnych wód podziemnych a przepuszczalność skał strefy przypowierzchniowej. W: Współczesne Problemy Hydrogeologii X.T.1. (s. 279‑281). Wrocław: Instytut Nauk Geologicznych, Oficyna Wydawnicza Sudety.
Twaróg, J. (1998). Ogólna charakterystyka przyrodniczo-leśna Puszczy Augustowskiej. W: Materiały seminarium naukowo-technicznego w Augustowie (s. 1‑24), Augustów: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku.
Tymczuk, Z., Przybyła, C., & Sosiński, M. (2005). Priorytetowe kierunki działań w realizacji programu małej retencji wodnej w latach 2005‑2015 w województwie wielkopolskim. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Melioracje i Inżynieria Środowiska, 26, 461‑467.
Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Dziennik Ustaw 1995, nr 16, poz. 78.
Winter, T.C. (1986). Effect of ground-water recharge configuration of water table beneath sand dunes and on seepage in lakes in the sandhills of Nebraska. Journal of Hydrology, 86, 221‑237. https://doi.org/10.1016/0022-1694(86)90166-6
Wisser, D., Frolking, S., Douglas, E., Fekete, B., Schummann, A., & Vörösmarty, C. (2010). The significance of local water resources captured in small reservoirs for crop production - A global-scale analysis. Journal of Hydrology, 384, 264‑275. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2009.07.032
Wojtkowiak, R. (2020). Retencja w lasach. Gospodarka Wodna, 74(6), 36‑40.
Zieliński, A. (2008). Charakterystyka morfometryczna krasowego Jeziorka Jasnego i jeziorka bezimiennego znajdujących się w Lasach Golejowskich koło Staszowa. Dokumentacja Geograficzna, 37, 56‑61.