Nowa delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych w Polsce i jej zastosowanie w praktyce zintegrowanego podejścia terytorialnego (place based approach) = A new delimitation of Functional Urban Areas in Poland and its application in the practice of the place-based approach

Churski, Paweł; Adamiak, Czesław; Szyda, Barbara; Dubrownik, Anna; Pietrzykowski, Maciej; Śleszyński, Przemysław

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Nowa delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych w Polsce i jej zastosowanie w praktyce zintegrowanego podejścia terytorialnego (place based approach) = A new delimitation of Functional Urban Areas in Poland and its application in the practice of the place-based approach Churski, PawełAdamiak, CzesławSzyda, BarbaraDubrownik, AnnaPietrzykowski, MaciejŚleszyński, Przemysław

Struktura obiektu

Przegląd Geograficzny T. 95 z. 1 (2023)

Churski, Paweł : Autor ; Adamiak, Czesław : Autor ; Szyda, Barbara : Autor ; Dubrownik, Anna : Autor ; Pietrzykowski, Maciej : Autor ; Śleszyński, Przemysław : Autor

Geografia -- czasopisma [KABA] ; Polska -- geografia -- czasopisma [KABA]

Współcześnie obserwowany jest renesans zainteresowania regionem miejskim, w tym Miejskimi Obszarami Funkcjonalnymi (MOF), co wynika ze zmiany dominującego w planowaniu rozwoju regionalnego podejścia administracyjnego i sektorowego na funkcjonalne. W pracy zaprezentowany został przegląd pojęć odnoszonych do MOF i koncepcji pokrewnych oraz metod delimitacji obszarów powiązanych z miastem w literaturze polskiej. Następnie przedstawiona została propozycja nowej delimitacji MOF, która objęła terytorium całego kraju. MOF wyznaczone zostały jako regiony węzłowe na podstawie kryterium powiązań funkcjonalnych – dojazdów do pracy oraz wymiany migracyjnej (zameldowań i wymeldowań ludności), z zastosowaniem dodatkowego kryterium maksymalnej odległości czasowej. Efekty przygotowanego wydzielenia pokazały, że codzienne życie mieszkańców Polski jest zorganizowane w ramach relatywnie dużej liczby zróżnicowanych „mikroregionów”. Liczba sklasyfikowanych MOF (413) jest podobna do liczby powiatów (380), przy czym jednostki te charakteryzują się różną wielkością i zasięgiem przestrzennym. Praca wpisuje się w postulat myślenia kategoriami obszarów funkcjonalnych w planowaniu przestrzennym i strategicznym.

Andersen, A.K. (2002). Are commuting areas relevant for the delimitation of administrative regions in Denmark? Regional studies, 36(8), 833‑844. https://doi.org/10.1080/0034340022000012289
Andrzejewska, R., & Stryjakiewicz, T. (1986). Modele grawitacji i potencjału w procedurze delimitacji funkcjonalnego regionu miejskiego Poznania. W: T. Czyż (red.), Metody badania struktury regionalnej. Poznań: UAM.
Bański, J., Czapiewski, K., & Mazur, M. (2012). Policentryczność rozwoju Mazowsza. Mazowsze. Studia Regionalne, 10, 71‑88.
Barca, F. (2009). An agenda for a reformed Cohesion Policy. A place-based approach to meeting European Union challenges and expectations. Independent Report prepared at the request of Danuta Hübner, Commissioner for Regional Policy.
Bartosiewicz, B. (2016). Obszary funkcjonalne małych i średnich miast w Polsce - koncepcja badawcza. Studia Ekonomiczne, 279, 234‑244.
Bartosiewicz, B., & Marcińczak, S. (2020). Policentryczność regionów miejskich w Polsce. Przegląd Geograficzny, 92(4), 455‑474. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.4.1
Bartosiewicz, B., & Marcińczak, S. (2022). Urban structure in transition: evidence from Poland, 1983‑2011. Regional Studies, 56(1), 36‑47. https://doi.org/10.1080/00343404.2021.1878125
Berry, B.J.L. (1967). Functional Economic Areas and Consolidated Urban Regions of the US, Final Report of the Social Sciences Research Council Study of Metropolitan Area Classification. New York: Social Sciences Research Council.
Berry, B.J.L. (1973). Growth Centers in the American Urban System. Cambridge: Ballinger.
Bul, R., & Walaszek, M. (2015). Dojazdy do pracy i szkół jako podstawowe kryterium delimitacji obszarów funkcjonalnych miast. Rozwój regionalny i polityka regionalna, 29, 119‑138.
Chojnicki, Z., & Czyż, T. (1992). Region - regionalizacja - regionalizm. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, 54(2), 1‑18.
Chramiec, A. (1966). Dynamika rozwoju i przemiany strukturalne ludności w kształtowaniu aglomeracji miejskiej w Polsce. Warszawa: Instytut Urbanistyki i Architektury.
Churski, P. (2018). Podejście zorientowane terytorialnie (place-based policy) - teoria i praktyka polityki regionalnej. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 41, 31‑50.
Cohesion in the EU towards 2050. 8th Cohesion Report and stakeholder views. (2022). European Parliamentary Research Service.
Coombes, M. (2014). From city-region concept to boundaries for governance: The English case. Urban Studies, 51(11), 2426‑2443. https://doi.org/10.1177/0042098013493482
Coombes, M.G., Dixon, J.S., Gooddart, J.B., Openshaw, S., & Taylor, P.J. (1982). Functional Regions for the Population Census of Great Britain. W: D.T. Herbert & R.J. Johnston (red.), Geography and the Urban Environment. Progress in Research and Applications (s. 63‑112). Chichester: John Willey & Son.
Copus, A., Mantino, F., & Noguera, J. (2017). Inner Peripheries: an oxymoron or a real challenge for territorial cohesion? Italian Journal of Planning Practice, 7(1), 24‑49.
Cörvers, F., Hensen, M., & Bongaerts, D. (2009). Delimitation and coherence of functional and administrative regions. Regional studies, 43(1), 19‑31. https://doi.org/10.1080/00343400701654103
Czyż, T. (2009). Koncepcje aglomeracji miejskiej i obszaru metropolitalnego w Polsce. Przegląd Geograficzny, 81(4), 445‑459.
Dojazdy do pracy w Polsce. Terytorialna identyfikacja przepływów ludności związanych z zatrudnieniem. (2010). Poznań: GUS.
Dubownik, A., Churski, P., Adamiak, C., & Szyda, B. (2023). Cohesion Policy in the Struggle Against the Marginalization of the Inner Peripheries: Polish Experience and Recommendations. W: P.K. Pradhan, W. Leimgruber (red.), Nature, Society, and Marginality. Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-031-21325-0_18
Dziewoński, K. (1967). Teoria regionu ekonomicznego. Przegląd Geograficzny, 39(1), 33‑50.
Dziewoński, K. (1971). Baza Ekonomiczna i struktura funkcjonalna miast. Studium pojęć, metod i ich zastosowań. Prace Geograficzne, 87, 9‑109.
Dziewoński, K. (1973). W sprawie podstawowych pojęć i terminów używanych w analizie i planowaniu wielkich aglomeracji miejskich. Biuletyn KPZK PAN, 79, 91‑100.
Dziewoński, K., Gawryszewski, A., Iwanicka-Lyra, E., Jelonek, A., Jerczyński, M. & Węcławowicz, G. (1977). Rozmieszczenie i migracje ludności, a system osadniczy Polski Ludowej. Wrocław: IGiPZ PAN.
Dziewoński, K. & Kosiński, L. (1964). Rozmieszczenie ludności w Polsce w XX wieku. Przegląd Geograficzny, 36(1), 3‑36.
Eberhardt, P., Gontarski, Z. & Siemiński, J. (1973). Koncepcje delimitacji aglomeracji miejskich w Polsce. Biuletyn KPZK PAN, 79, 187‑217.
Flórez-Revuelta, F., Casado-Díaz, J.M., & Martínez-Bernabeu, L. (2008). An evolutionary approach to the delineation of functional areas based on travel-to-work flows. International Journal of Automation and Computing, 5(1), 10‑21. https://doi.org/10.1007/s11633-008-0010-6
Gerard, R. (1958). Commuting and the labour market area. Journal of Regional Science, 1, 124‑130.
Gontarski, Z. (1980). Obszary metropolitalne w Polsce: delimitacja i charakterystyka struktury przestrzennej. Biuletyn KPZK PAN, 109.
Gruchociak, H. (2012). Delimitacja lokalnych rynków pracy w Polsce. Przegląd Statystyczny, 59(numer specjalny 2), 277‑297.
Gruchociak, H. (2013). Delimitacja lokalnych rynków pracy w Polsce na podstawie danych z badania przepływów ludności związanych z zatrudnieniem. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 278, 341‑350.
Gruchociak, H. (2015). Porównanie struktury lokalnych rynków pracy wyznaczonych przy wykorzystaniu różnych metod w Polsce w latach 2006 i 2011. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 385, 111‑119. https://doi.org/10.15611/pn.2015.385.12
Hall, P., Gracey, H., Drewett, R. & Thomas, R. (1973). The Containment of Urban England. Londyn: George Allen and Unwin.
Hay, D., & Hall, P. (1977). Urban Regionalization of Great Britain. Reading: University of Reading.
Heffner, K., & Gibas, P. (2015). Polityka spójności UE a obszary funkcjonalne centrów regionalnych w Polsce. W: E. Pancer-Cybulska, E. Szostak (red.), Unia Europejska w 10 lat po największym rozszerzeniu (s. 127‑138). Wrocław: Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu.
Heffner, K., & Gibas, P. (2017). Centra regionów a spójność regionalna w Polsce. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 466, 98‑110. https://doi.org/10.15611/pn.2017.466.10
Hołowiecka, B., & Szymańska, D. (2008). New changes in the functional uran region in the new socio-economic conditions in Poland. The case of Toruń. Bulletin of Geography: Socio-Economic Series, 9, 63‑78.
Huff, D.L. (1963). Defining and estimating a trade area. Journal of Marketing, 28, 34‑38.
Ilnicki, D., & Janc, K. (2021). Obszary intensywnych powiązań funkcjonalnych miast na prawach powiatu w Polsce - autorska metoda delimitacji. Przegląd Geograficzny, 93(2), 141‑160. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.2.1
Iwanicka-Lyra, E. (1969). Delimitacja aglomeracji miejskich w Polsce. Warszawa: PWN.
Kaczmarek, T. (2017). Miejskie obszary funkcjonalne - problemy integracji zarządzania. Studia KPZK PAN, 174, 157‑167. https://doi.org/10.24425/118528
Karlsson, C., & Olsson, M. (2006). The identification of functional regions: theory, methods, and applications. The Annals of Regional Science, 40(1), 1‑18. https://doi.org/10.1007/s00168-005-0019-5
Kaufmann, V. (2002). Re-Thinking mobility. New York: Ashgate. https://doi.org/10.4324/9781315244303
Kociuba, D. (2015). Miejskie obszary funkcjonalne - wyzwania planistyczne. Studia Miejskie, 18, 39‑53. https://doi.org/10.25167/sm.2424
Kociuba, D. (2017). Delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich w realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Polsce - teoria versus praktyka. Studia Regionalne i Lokalne, 3(69), 54‑78. https://doi.org/10.7366/1509499536903
Komornicki, T. (2014). Obszary funkcjonalne zdefiniowane w KPZK 2030 jako wyzwanie dla statystyki publicznej. Przykład obszarów wymagających rozwoju nowych funkcji. Biuletyn KPZK PAN, 255, 54‑79.
Komornicki, T., Czapiewski, K., & Solon, B. (2012). Zagospodarowanie infrastrukturalne i kapitał fizyczny oraz policentryczność rozwoju Mazowsza. Warszawa: Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego.
Komornicki, T., Korcelli, P., Siłka, P., Śleszyński, P., & Świątek, D. (2013). Powiązania funkcjonalne pomiędzy polskimi metropoliami. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
Komornicki, T., Rosik, P., Stępniak, M., Śleszyński, P., Goliszek, S., Pomianowski, W., & Kowalczyk, K. (2018). Ewaluacja i monitoring zmian dostępności transportowej w Polsce z wykorzystaniem wskaźnika WMDT. Warszawa: Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju.
Komornicki, T., Śleszyński, P., Rosik, P., & Pomianowski, W. (2009). Dostępność przestrzenna jako przesłanka kształtowania polskiej polityki transportowej. Biuletyn KPZK PAN, 241, 6‑163.
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. (2011). Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
Korcelli, P. (1973). Głos w dyskusji. Biuletyn KPZK PAN, 79, 157‑159.
Korcelli, P. (1974). Teoria rozwoju struktury przestrzennej miast. Warszawa: KPZK PAN.
Korcelli, P. (1976). Aglomeracje miejskie w systemach osadniczych, Wybrane hipotezy i perspektywy badawcze. Przegląd Geograficzny, 48(4), 589‑600.
Korcelli, P. (1977). An Approach to the Analysis of Functional Urban Regions: A Case Study of Poland. IIASA Research Memorandum. Laxenburg: IIASA.
Korcelli, P. (1981). Regiony miejskie w systemie osadniczym Polski. W: K. Dziewoński, P. Korcelli (red.), Studia nad migracjami i przemianami systemu osadniczego w Polsce (s. 189‑212). Warszawa: IGiPZ PAN.
Korcelli, P., Potrykowska, A., & Bodzak, D. (1981). Układ przestrzenny i współzależności miast w Polsce. Przegląd Geograficzny, 51, 209‑233.
Kretowicz, P. (2009). Przestrzenne oddziaływanie Zakopanego i Nowego Targu na tle powiązań społeczno-gospodarczych na Podhalu. Czasopismo Geograficzne, 80(4), 241‑256.
Kudłacz, T., & Markowski, T. (2017). Miejskie obszary funkcjonalne w świetle wybranych koncepcji teoretycznych - zarys problemu. Studia KPZK PAN, 174, 17‑30. https://doi.org/10.24425/118518
Leszczycki, S., Eberhardt, P. & Heřman, S. (1971). Aglomeracje miejsko-przemysłowe w Polsce 1966‑2000. Biuletyn KPZK PAN, 67.
Ładysz, J. (2021). Delimitacja transgranicznych obszarów funkcjonalnych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego.
Marcińczak, S., & Bartosiewicz, B. (2018). Commuting patterns and urban form: Evidence from Poland. Journal of Transport Geography, 70, 31‑39. https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2018.05.019
Markowski, T. & Marszał, T. (2006). Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja. Problemy i pojęcia podstawowe. Warszawa: KPZK PAN.
McKenzie, R.D. (1933). The Metropolitan Community. New York: McGraw-Hill.
Musil, J., & Müller, J. (2008). Inner peripheries of the Czech Republic as a form of social exclusion. W: J. Musil (red.), Space and Historical Time as Dimensions of Social Change (s. 75‑92). Prague: MatfyzPress.
Nelicki, A. (2001). Kształtowanie się struktur administracji powiatowej i wojewódzkie. W: G. Gorzelak, B. Jałowiecki, M. Stec (red.), Reforma terytorialnej organizacji kraju: dwa lata doświadczeń (s. 51‑72). Warszawa: Scholar.
Nowak, A. (2018). Miejsce miejskich obszarów funkcjonalnych w procesie rozwoju regionalnego. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 41, 51‑69. https://doi.org/10.14746/rrpr.2018.41.05
Nystuen, J.D., & Dacey, M.F. (1961). A graph theory interpretation of nodal regions. Papers of the Regional Science Association, 7(1), 29‑42.
Parysek, J. (1982). Modele klasyfikacji w geografii. Poznań: UAM.
Potrykowska, A. (1989). Funkcjonalne regiony miejskie w krajowym systemie osadniczym. Prace Geograficzne, 152, 55‑76.
Przestrzenne Zagospodarowanie Kraju - perspektywa długookresowa. (2022). Warszawa: KPZK PAN.
Ravenstein, E.G. (1885). The Laws of Migration. Journal of the Royal Statistical Society, 48(2).
Rosik, P., Stępniak, M., & Wiśniewski, R. (2010). Dojazdy do pracy do Warszawy i Białegostoku- alternatywne podejścia metodologiczne. Studia Regionalne i Lokalne, 40(2), 77‑98.
Rozwijające się regiony - rozwijająca się Europa. Czwarty raport na temat spójności gospodarczej i społecznej. (2007). Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich.
Runge, J. (2007). Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej - elementy metodologii, wybrane narzędzia badawcze. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rychłowski, B. (1967). Regionalizacja ekonomiczna (zagadnienia podstawowe). Warszawa: PWN.
Rykiel, Z. (1978). Miejsce aglomeracji wielkomiejskich w przestrzeni społeczno-gospodarczej Polski. Wrocław: IGiPZ PAN.
Servillo, L., Russo, A.P. & Barbera, F. (2016). Inner Peripheries: towards an EU place-based agenda on territorial peripherality. Italian Journal of Planning Practice, 6(1), 42‑75.
Smętkowski, M. (2007). Delimitacja obszarów metropolitalnych w Polsce - nowe spojrzenie. W: G. Gorzelak, A. Tucholska (red.), Rozwój, region, przestrzeń (s. 215‑233). Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
Smętkowski, M., Jałowiecki, B., & Gorzelak, G. (2009). Obszary metropolitalne w Polsce - diagnoza i rekomendacje. Studia Regionalne i Lokalne, 1(35), 52‑73.
Statystyka układów regionalnych, (1972). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Study on Urban Functions. ESPON Project 1.4.3. Final Report. (2007). ESPON Coordination Unit, Luxembourg. Pobrane z: https://www.espon.eu/programme/projects/espon-2006/studies-andscientific-support-projects/study-urban-functions (22.10.2022).
Sudra, P. (2018). Ewolucja kryteriów delimitacji wielkomiejskich układów osadniczych w Polsce. Przegląd Geograficzny, 90(2), 181‑208. https://doi.org/10.7163/PrzG.2018.2.1
Swianiewicz, P., & Klimska, U. (2005). Społeczne i polityczne zróżnicowanie aglomeracji w Polsce - waniliowe centrum, mozaika przedmieść. Prace i Studia Geograficzne, 35, 45‑70.
Szafranek, E. (2017). Miejskie obszary funkcjonalne a kształtowanie spójności terytorialnej. Prace Naukowe UE we Wrocławiu, 4667, 113‑129.
Szmytkie, R. (2013). W kwestii metropolii i obszarów metropolitalnych. Przegląd Administracji Publicznej, 2, 35‑47.
Szromnik, A. (1985). Miasta jako centralne ośrodki rynku w Polsce południowo-wschodniej. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 47(2), 187‑203.
Śleszyński, P. (2012). Kierunki dojazdów do pracy. Wiadomości Statystyczne, 11, 59‑75.
Śleszyński, P. (2013). Delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw. Przegląd Geograficzny, 85(2), 173‑197. http://doi.org/10.7163/PrzG.2013.2.2
Śleszyński, P. (2014). Delimitation and typology of functional urban regions in Poland based on commuting, 2006. Geographia Polonica, 87(2), 317‑320. https://doi.org/10.7163/GPol.2014.20
Śleszyński, P. (2015). Problemy delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych w Polsce. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 29, 37‑53. https://doi.org/10.14746/rrpr.2015.29.04
Śleszyński, P. (2015). W sprawie optymalnego podziału terytorialnego Polski: zastosowanie analizy grawitacyjnej. Przegląd Geograficzny, 87(2), 343‑359. http://doi.org/10.7163/PrzG.2015.2.7
Śleszyński, P. (2017). Dostępność ekonomiczna miast wojewódzkich w świetle kosztów dojazdu samochodem osobowym. Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 20(1), 7‑18. https://doi.org/10.4467/2543859XPKG.17.001.6730
Śleszyński, P., Herbst, M., Komornicki, T., Wiśniewski, R., Bański, J., Biedka, W., … & Wojnar, K. (2020). Studia nad obszarami problemowymi w Polsce. Warszawa: KPZK PAN.
Śleszyński, P., & Komornicki, T. (2016). Klasyfikacja funkcjonalna gmin Polski na potrzeby monitoringu planowania przestrzennego. Przegląd Geograficzny, 88(4), 469‑488. http://doi.org/10.7163/PrzG.2016.4.3
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2015 poz. 199 z późniejszymi zmianami).
Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. 2006 Nr 227 poz. 1658 z późniejszymi zmianami).
Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o związkach metropolitalnych (Dz.U. 2015 poz. 1890 z późniejszymi zmianami).
Whittlesey, D. (1954). The regional concept and the regional method. W: P.E. James, C.F. Jones (red.), American Geography: Inventory and Prospect. Syracuse: Syracuse University Press.
Wicht, A., Kropp, P., & Schwengler, B. (2020). Are functional regions more homogeneous than administrative regions? A test using hierarchical linear models. Papers in Regional Science, 99(1), 135‑164. https://doi.org/10.1111/pirs.12471
Wiśniewski, S. (2015). Dostępność czasowa Uniejowa w kontekście indywidualnego transportu samochodowego. Biuletyn Uniejowski, 4, 167‑179.
Zaborowski, Ł. (2016). Próba przebudowy układu województw z wykorzystaniem sieci ośrodków regionalnych. Przegląd Geograficzny, 88(2). 159‑182. https://doi.org/10.7163/PrzG.2016.2.2
Zaucha, J., Brodzicki, T., Ciołek, D., Komornicki, T., Mogiła, Z., Szlachta, J. & Zaleski, J. (2015). Terytorialny wymiar wzrostu i rozwoju. Warszawa: Difin.
Zgliński, W. (1994). Kształtowanie się strefy żywicielskiej aglomeracji warszawskiej. Warszawa: IGiPZ PAN.