Siedziby pańskie na Śląsku w świetle źródeł pisanych. Studium nad średniowieczną nomenklaturą

Nowakowski, Dominik

doi:0079-7138

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Siedziby pańskie na Śląsku w świetle źródeł pisanych. Studium nad średniowieczną nomenklaturą Nowakowski, Dominik

Object structure

Siedziby pańskie na Śląsku w świetle źródeł pisanych. Studium nad średniowieczną nomenklaturą

Przegląd Archeologiczny T. 69 (2021)

Nowakowski, Dominik

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk ; Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza

Śląsk ; Silesia ; history ; medieval archaeology ; castles ; manor houses

The subject of this study is the nomenclature used in medieval written sources for small feudal residences. The majority of them are private foundations of vassals to the duke, i.e., knights and citizens of Wroclaw. A few examples are seats of village administrators, as well as rural mansions of knightly orders. Also examined are smaller objects (most having special functions) built by territorial rulers – namely, Silesian dukes and bishops of Wrocław. These objects were clearly different in their scale from the stately brick castles that played the role of princely residences or were otherwise part of the country’s administrative structure. In light of the materials collected, small feudal residences were mentioned in medieval Silesian written sources as: curia/Hof, curia habitationis, curia murata/gemauerte Hof, castrum/Burg/Haus, fortalicium/Feste, propugnaculum/Bergfried, turris/Turm, Gesesse, Sitz, Rittersitz

Adamska D. (2005). Fundacje dewocyjne rycerstwa księstwa świdnicko-jaworskiego w średniowieczu. Poznań-Wrocław: Wydawnictwo Historyczne
Adamska D. (2006). O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: S. Rosik, P. Wiszewski (red.), Mundus hominis – cywilizacja, kultura, natura (515-523). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Adamska D. (2016). Siedlęcin, czyli „wieś Rudigera”. Studia nad średniowiecznym osadnictwem wokół Jeleniej Góry. W: P. Nocuń (red.), Wieża książęca w Siedlęcinie w świetle dotychczasowych badań (37-73). Siedlęcin-Pękowice-Kraków: Profil-Archeo, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
Adamska D. (2019). Wieś – miasteczko – miasto. Średniowieczne osadnictwo w dorzeczu górnej i środkowej Oławy. Łomianki: LTW
Andrzejewski T. (2007). Rechenbergowie w życiu społeczno-gospodarczym księstwa głogowskiego w XVI-XVII wieku. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego
Binding G. (1980). Bergfried. Lexikon des Mittelalters, t. I, München, 1955-1956
Błoniewski P. (2017). Zamki rycerskie w księstwie świdnickim. Wrocław (niepublikowana praca doktorska przechowywana w archiwum Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej)
Boguszewicz A. (2001). Nienawiść Rudego Smoka do Bolesława a geneza zamków romańskich na Śląsku. W: J. Wasilewski (red.), Zamek i dwór w średniowieczu od XI do XV wieku (18-23). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Boguszewicz A. (2005). Architektura siedziby możnowładczo-rycerskiej w Wierzbnej koło Świdnicy w świetle badań archeologicznych. Archaeologica Historica Polona, 15(1), 279-307
Boguszewicz A. (2010a). Corona Silesiae. Zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Boguszewicz A. (2010b). Zamki a konflikty zbrojne na Śląsku w drugiej połowie XV wieku. W: T. Ciesielski (red.), Zamki, twierdze i garnizony Opola, Śląska i dawnej Rzeczypospolitej (12-38). Zabrze: Wydawnictwo Inforteditions
Boguszewicz A. (2012). Początki zamków prywatnych w Europie Środkowowschodniej. Silesia Antiqua, 48, 109-142
Bouard, M. de (1967). Quelques données françaises et normandes concernant le problème de l’origine des mottes. Château Gaillard, 2, 19-26
Chorowska M. (2002). Zamek jako rezydencja książęca na Dolnym Śląsku w XIII wieku na tle zachodnioeuropejskim. W: M. Antoniewicz (red.), Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej (182-208). Warszawa: Wydawnictwo DiG
Chorowska M. (2003). Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
Degen K. (1965). Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Bau- und Kunstdenkmäler des deutschen Ostens, R. C: Schlesien, I, Frankfurt a. Main: Verlag Wolfgang Weidlich
Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm (http://dwb.uni-trier.de/de/)
Dobrzański S. J. (1978). Castrum. Problematyka badawcza. Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, 12, Studia i Materiały, 5, 5-21
Eistert K. (1931). Die untergegangene Burg Malgost bei Zedlitz, Kr. Ohlau. Unser Schlesien, dodatek do Ohlauer Kreis- und Stadtblatt, nr 10/25.05.1931 i 11/08.06.1931
Eistert K. (1936). Historische Burgwallforschung im Kreise Ohlau. Altschlesische Blätter, 11, 43-45
Eysymontt K. (2010). Architektura renesansowych dworów na Dolnym Śląsku. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu
Goliński M. (1991). Krzyżacy czy joannici? W sprawie rzekomej obecności joannitów pod Wrocławiem w 1273 r. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, 46(3), 341-344
Goliński M. (2005). Książę, biskup i zamki. W: E. Różycka-Rozpędowska, M. Chorowska (red.), Nie tylko zamki. Szkice ofiarowane Profesorowi Jerzemu Rozpędowskiemu w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin (41-53). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
Goliński M. (2014). Miasto, książę i zamki. W: S. Sochacka, P. Jusiak (red.), Scientia nihil est quam veritatis imago. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Szczygłowi w siedemdziesięciolecie urodzin (793-834). Lublin: Wydawnictwo UMCS
Goliński M. (2017). Zapomniany zamek monarszy w Borowie. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, 72(2), 31-48
Grundmann G. (1982). Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien, Bd. I: Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohntürme. Frankfurt a. Main: Verlag Wolfgang Weidlich
Guerquin B. (1984). Zamki w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady
Haeusler W. (1883). Geschichte des Fürstenthums Oels bis zum Austerben der Piastischen Herzogslinie. Breslau: Josef Max & Comp.
Heś R. (2007). Joannici na Śląsku w średniowieczu. Kraków: Wydawnictwo Avalon
Heyne J. (1860). Dokumentierte Geschichte des Bisthums und Hochstiftes Breslau. Aus Urkunden, Aktenstücken, älteren Chronisten und neueren Geschichtsschreibern, Bd. I. Breslau: Verlag Wilhelm Gottlieb Korn
Hinz H. (1981). Motte und Donjon. Zur Frühgeschichte der mittelalterlichen Adelsburg. Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters, Beiheft 1. Köln: Rheinland-Verlag
Historisches Ortsverzeichnis von Sachsen (https://hov.isgv.de/)
Jóźwiak S., Trupinda J. (2012). Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Jurek T. (1996). Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
Jurek T. (2012). Abstructores castrorum. Przyczynek do dziejów społecznych i politycznych Śląska w połowie XIII wieku. W: W. Bukowski, T. Jurek (red.), Narodziny Rzeczpospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, t. 2. (767-786). Kraków: Wydawnictwo Societas Vistulana
Kajzer L. (1993). Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X-XVIII wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Kajzer L. (2010). Dwory w Polsce od średniowiecza do współczesności. Warszawa: DiG
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J. (2001). Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady
Kašička F. (1985). Hospodářské zázemí drobných feudálních sídel ve středních Čechách. Archaeologia historica, 10, 57-65
Kąsinowska R. (2003). Architektura rezydencjonalna powiatu nowosolskiego. Nowa Sól: Muzeum Miejskie w Nowej Soli
Kiarszys G. (2015). Iuxta castrum Sandouel. Trzy światy średniowiecza. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego
Kratzke Ch. (2005). Vorwerk. W: W. Paravicini (red), Höfe und Residenzen im spätmittelalterlichen Reich. Bilder und Begriffe (178-179). Ostfildern: Jan Thorbecke Verlag
Kunstmann H. (1967). Mensch und Burg. Burgenkundliche Betrachtungen an ostfränkischen Wehranlagen. Würzburg: Kommissionsverlag Ferdinand Schöningh
Legut-Pintal M. (2017). Zamki księstwa nyskiego na tle przemian krajobrazu kulturowego w średniowieczu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT
Lorenz K. (1939). Urkundliches über Wehranlagen im Neisser Lande. Jahresbericht des Kunst- und Altertumsvereins Neisse, 40/42, 13-18
Marciniak A. (1991). Budownictwo obronne w Liber beneficiorum Jana Długosza a realia archeologiczne. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica, 12, 161-198
Nekuda V., Unger J. (1981). Hrádky a tvrze na Moravě. Brno: Nakladatelství Blok v Brně
Nocuń P. (2019). Zamek w Chudowie do końca XVI w. – rozwój i przekształcenia prywatnej siedziby górnośląskiej w świetle dotychczasowych badań. Architectus, 57(1), 67-78
Nowak T., Szymczak J. (1993). Obiekty obronne w Sieradzkiem i Wieluńskiem w świetle źródeł pisanych. W: T. J. Horbacz, L. Kajzer (red.), Między Północą a Południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych (81-95). Sieradz: Państwowa Służba Ochrony Zabytków, Oddział Wojewódzki w Toruniu
Nowakowski D. (2008). Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu. Wrocław: Wydawnictwo IAE PAN
Nowakowski D. (2017a). Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne. Wrocław: Wydawnictwo IAE PAN
Nowakowski D. (2017b). W sprawie identyfikacji zaginionych średniowiecznych wsi i folwarków na Śląsku z perspektywy badań nad obiektami typu motte. W: D. Adamska, K. Chrzan, A. Pankiewicz (red.), Cum gratia et amicitia. Studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-lecia działalności naukowej (221-234). Wrocław: Wydawnictwo IAE PAN, Uniwersytet Wrocławski
Pfeifer G. (1929). Das Breslauer Patriziat im Mittelalter. Darstellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte, Bd. 30. Breslau: Trewend & Granier
Plaček M. (2001). Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Praha: Nakladatelství Libri
Poliński D. (2018). Gród czy zamek? Desygnaty terminów oraz konsekwencje ich stosowania w archeologii historycznej i ochronie zabytków. Archeologia Historica Polona, 26, 41-58
Rozpędowski J. (1978). Późnogotyckie rezydencje na Śląsku. W: P. Skubiszewski (red.), Sztuka i ideologia XV wieku (493-520). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. I, II, IV, VI, red. M. Plezia, Warszawa 1953-1992
Steller G. (1940). Grund- und Gutsherren im Fürstentum Sagan /1400-1940/. Sagan: Verlag W. Daustein
Svoboda L., Úlovec J., Chotěbor P., Procházka Z., Fišera Z., Anderle J., Slavík J., Rykl M., Durdík T., Brych V. (opr.) (1998). Encyklopedie českých tvrzí, I-III. Praha: Nakladatelství ARGO
Zimmermann F.A. (1785). Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, 4. Breslau: Johann Ernst Tramp