Difficult Unions: Marital Cases Before the Consistorial Court of Poznań at the Beginning of the Fifteenth Century

The utilization of consistorial sources is a research postulate that has been voiced repeatedly over the years. These materials comprise a compact volume of data that are both organized serially and mass-produced, while the fact that they touch upon a wealth of topics and thus have considerable cognitive value for interdisciplinary studies cannot be overestimated. Magdalena Biniaś-Szkopek’s book is a pioneering study and, at the same time, a successful attempt at making comprehensive use of the nine oldest registers of the consistorial court of Poznań. The ledgers cover the years 1404–26 and contain entries devoted to ‘marital issues’ in the broadest meaning of the term, with particular consideration being given to the complex position of women who took part in proceedings before mediaeval ecclesiastical courts.

Abraham, Władysław, Dziewosłęb: Studyum z dziejów pierwotnego prawa małżeńskiego w Polsce, Lwów: Towarzystwo Naukowe we Lwowie, 1922, Studya nad historyą prawa polskiego, vol. 8, booklet 2.
Abraham, Władysław, Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskim, Lwów: Towarzystwo Naukowe we Lwowie, 1925.
Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, 11 vols, ed. Zenon Sobierajski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1979– 2005, vol. 7: Kultura społeczna, folklor obrzędowy i muzyczno-taneczny, 2 parts, 1992.
d’Avray, David L., Medieval Marriage Sermons: Mass Communication in a Culture without Print, Oxford and New York: Oxford University Press, 2001.
d’Avray, David L., Medieval Marriage: Symbolism and Society, New York: Oxford University Press, 2005.
d’Avray, David L., ‘The Gospel of the Marriage Feast of Cana and Marriage Preaching in France’, in Modern Questions About Medieval Sermons: Essays on Marriage, Death, History and Sanctity, ed. Nicole Bériou and David L. d’Avray, Spoleto: Centro italiano di studi sull’Alto medioevo, 1994, pp. 135–53, Società Internazionale per lo studio del Medioevo Latino. Biblioteca de Medioevo Latino, vol. 11.
d’Avray, David L., and Martin Tausche, ‘Marriage Sermons in “Ad Status” Collections of the Central Middle Ages’, in Modern Questions About Medieval Sermons, pp. 77–134.
Bast, J. Robert, ‘From Two Kingdoms to Two Tables: The Ten Commandments and the Christian Magistrate’, Archiv für Reformationsgeschichte, 89, 1998, pp. 79–95.
Bast, J. Robert, Honor Your Fathers: Catechisms and the Emergence of a Patriarchal Ideology in Germany, c. 1400–1600, Leiden, 1997, Studies in Medieval and Reformation Thought, vol. 71.
Bast, J. Robert, ‘The Ten Commandments and Pastoral Care in Late-Medieval and Early Modern Europe: An Inquiry into Expectations and Outcomes’, in The Ten Commandments in Medieval and Early Modern Culture, ed. Yuri Desplenter, Jürgen Pieters and Walter Melion, Leiden and Boston, MA: Brill, 2017, pp. 90–112, Intersections: Interdisciplinary Studies in Early Modern Culture, vol. 52.
Bériou, Nicole, and David L. d’Avray, ‘Henry of Provins O.P.’s Comparison of the Dominican and Franciscan Orders with the “Order” of Matrimony’, in Modern Questions About Medieval Sermons: Essays on Marriage, Death, History and Sanctity, ed. Nicole Bériou and David L. d’Avray, Spoleto: Centro italiano di studi sull’Alto medioevo, 1994, pp. 71–75, Società Internazionale per lo studio del Medioevo Latino. Biblioteca de Medioevo Latino, vol. 11.
Bériou, Nicole, and David L. d’Avray, ‘The Image of the Ideal Husband in Thirteenth Century France’, in Modern Questions About Medieval Sermons, pp. 31–69.
Biniaś-Szkopek, Magdalena, Małżonkowie przed sądem biskupiego oficjała poznańskiego w pierwszej ćwierci XV wieku, Poznań: Wydawnictwo Wydziału Historii UAM, 2019, Publikacje Instytutu Historii, vol. 179.
Blamires, Alcuin, ‘Women and Preaching in Medieval Orthodoxy, Heresy and Saints’ Lives’, Viator, 26, 1995, pp. 135–52.
Bloomfield, Morton W., et al., Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices, 1100– 1500 A.D., Cambridge, MA: Mediaeval Academy of America, 1979.
Bloomfield, Morton W., ‘The Origin of the Concept of the Seven Cardinal Sins’, Harvard Theological Review, 34, 1941, pp. 121–28.
Bloomfield, Morton W., The Seven Deadly Sins: An Introduction to the History of Religious Concept, Michigan, MI: State College Press, Michigan, 1952.
Boyle, Leonard E., Pastoral Care, Clerical Education and Canon Law, 1200–1400, London: Variorum Reprints, 1981.
Bracha, Krzysztof, ‘Commentaries on the Decalogue in the late Middle Ages: Between Method and Catechesis: Poland in the European Context: Research State and Perspectives’, in Glossae – Scholia – Commentarii: Studies on Commenting Texts in Antiquity and Middle Ages, ed. Mieczysław Mejor, Katarzyna Jażdżewska and Anna Zajchowska, Peter Lang Academic Research: Frankfurt am Main, 2014, pp. 177–94, Warsaw Studies in Classical Literature and Culture, vol. 2.
Bracha, Krzysztof, ‘Kazanie na I Niedzielę Adwentu jako wprowadzenie do Postylli Super evangelia dominicalia Łukasza z Wielkiego Koźmina’, in Kaznodziejstwo średniowieczne: Polska na tle Europy: Teksty – atrybucje – audytorium, ed. Krzysztof Bracha with the co-operation of Andrzej Dąbrówka, Warsaw: DiG, 2014, pp. 33–48, Colloquia Mediaevalia Praedicatoria, vol. 1.
Bracha, Krzysztof, Nauczanie kaznodziejskie w Polsce późnego średniowiecza: ‘Sermones dominicales et festivales’ z tzw. kolekcji Piotra z Miłosławia, Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego, 2007.
Bracha, Krzysztof, and Mariusz Leńczuk, Słowo – pismo – sacrum: Cztery studia z dziejów kultury religijnej w Polsce późnego średniowiecza, Warsaw: Instytut Badań Literackich PAN, 2020, (Studia Staropolskie. Series Nova, vol. 49.
Bracha, Krzysztof, ‘The Ten Commandments in Preaching in Late Medieval Poland: “Sermo de praeceptis” from Ms. 3022 at the National Library in Warsaw’, in The Ten Commandments in Medieval and Early Modern Culture, ed. Youri Desplenter, Jürgen Pieters and Walter Melion, Leiden and Boston, MA: Brill, 2017, pp. 173–95, Intersections: Interdisciplinary Studies in Early Modern Culture, vol. 52.
Bracha, Krzysztof, ‘Żywy odbiór kazań w Polsce późnego średniowiecza: Kilka przykładów źródłowych’, in Historia. Memoria. Scriptum: Księga pamiątkowa z okazji osiemdziesięciolecia urodzin Profesora Edwarda Potkowskiego, ed. Jacek Krochmal, Warsaw: Archiwum Główne Akt Dawnych, 2016, pp. 199–210.
Bracha, Krzysztof, and Leszek Dziedzic, ‘Katalog’, in Średniowieczne skarby Kielc: Rękopiśmienne księgi dawnej Biblioteki kolegiaty kieleckiej, Kielce: Muzeum Historii Kielc, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, 2019, pp. 31–75.
Bujo, Bénézet, Moralautonomie und Normenfindung bei Thomas von Aquin: Unter Einbeziehung der neutestamentlichen Kommentare, Paderborn: Schöningh, 1979, pp. 163–72, Veröffentlichungen des Grabmann-Institutes zur Erforschung der mittelalterlichen Theologie und Philosophie, Neue Folge, 1979, vol. 29.
Casagrande, Carla, ‘La moltiplicazione dei peccati: I cataloghi dei peccati nella letteratura pastorale dei secoli XIII–XV’, in La peste nera: dati di una realtà ed elementi di una interpretazione: Atti del XXX Convegno storico internazionale, Todi 10–13 ottobre 1993, Spoleto: Centro italiano di studi sull’alto Medioevo, 1994, pp. 253–84.
Casagrande, Carla, and Silvana Vecchio, Histoire des péchés capitaux au Moyen Âge, Paris: Aubier, 2009.
Dąbkowski, Przemysław R., Litkup: Studium z prawa polskiego, Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej, 1906, Archiwum Naukowe, section 1, vol. 3, booklet 2.
Dictionnaire raisonné de l’Occident médiéval, ed. Jacques Le Goff and Jean-Claude Schmitt, Paris: Fayard, 1999.
Dobrowolski, T. Paweł, ‘Society and Family in the Mirror of Late Medieval Preaching: The Case of Vincent Ferrer’, Studia Mediewistyczne, 27, 1990, 2, pp. 75–93.
Domańska, Ewa, Mikrohistorie, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005.
Fijałek, Jan, ‘Zaręczyny i głoszenie zapowiedzi w Polsce średniowiecznej. (Ze studiów nad średniowiecznym ustawodawstwem synodalnym biskupów polskich)’, Gazeta Kościelna, 1, 1893, nos. 31–32, pp. 268–69, 286–88.
Frank, Wilhelm Isnard, ‘Femina est mas occasionatus: Deutung und Folgerung bei Thomas von Aquin’, in Der Hexenhammer: Entstehung und Umfeld des Malleus maleficarum von 1487, ed. Peter Segl, Cologne and Vienna: Böhlau, 1988, pp. 151–75.
Franz, Adolph, Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter, 2 vols, Freiburg im Breisgau: Herder, 1909.
van Gennep, Rene, Obrzędy przejścia, transl. into Polish by Beata Biały, Warsaw: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006.
Ginzburg, Carlo, Hexensabbat: Entzifferung einer nächtlichen Geschichte, transl. into German Martina Kempter, Berlin: Verlag Klaus Wagenbach, 1990.
Ginzburg, Carlo, ‘The Inquisitor as Anthropologist’, in idem, Clues, Myths, and the Historical Method, Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press, 1989, pp. 141–48.
Ginzburg, Carlo, Ser i robaki, transl. into Polish by Radosław Kłos, Warsaw: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989.
Ginzburg, Carlo, ‘Witchcraft and Popular Piety: Notes on a Modenese Trial of 1519’, in Clues, Myths, and the Historical Method, pp. 1–15.
Goering, Joseph, ‘The Internal Forum and the Literature of Penance and Confession’, in The History of Medieval Canon Law in the Classical Period, 1140–1234: from Gratian to the Decretals of Pope Gregory IX, ed. Wilfried Hartmann and Kenneth Pennington, Washington, DC: The Catholic University of America Press, 2008, pp. 379–428.
Goering, Joseph, ‘Leonard E. Boyle and the Invention of Pastoralia’, in A Companion to Pastoral Care in the Late Middle Ages (1200–1500), ed. Ronald James Stansbury, Leiden and Boston, MA: Brill, 2010, pp. 7–20, Brill’s Companions to the Christian Tradition, vol. 22.
Goering, Joseph, ‘Pastoralia: The Popular Literature of the Care of Souls’, in Medieval Latin: An Introduction and Bibliographical Guide, ed. Frank Anthony C. Mantello and Arthur George Rigg, Washington, DC: The Catholic University of America Press, 1999, pp. 670–77.
Grollová, Jana, and Daniela Rywiková, Militia est vita hominis: Sedm smrtelných hříchu a sedm skutků milosrdenství v literárních a vizuálních pramenach českého středověku, Ostrava: Veduta, 2013.
Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, 10 vols, ed. Hanns Bächtold-Stäubli, Berlin and Leipzig: Walter de Gruyter, 1927–42; repr. Berlin and New York: Walter de Gruyter, 1987– , vol. 1, 1987.
Heinsohn, Gunnar, and Otto Steiger, Die Vernichtung der weisen Frauen: Beiträge zur Theorie und Geschichte von Bevölkerung und Kindheit, Herebestein: März, 1985.
Izbicki, Thomas M., ‘Pyres of Vanities: Mendicant Preaching on the Vanity of Women and Its Lay Audience’, in De Ore Domini: Preacher and Word in the Middle Ages, ed. Thomas L. Amos, Eugene A. Green and Beverly M. Kienzle, Kalamazoo, MI: Western Michigan University, 1989, pp. 211–34.
Kaczor, Ewelina, ‘Peccata matrimoniales: Wykroczenia przeciw moralności małżeńskiej w świetle “Noty penitencjalnej” z rękopisu Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach z XV w.’, Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, 30, 2015, pp. 104–13.
Kejř, Jiří, Summae confessorum a jiná díla pro foro interno v rukopisech českých a moravských knihoven, Prague: Archiv Akademie věd České republiky, 2003, Studie o rukopisech. Monographia, vol. 8, Středověké kanonické právo v rukopisech České republiky, vol. 1.
Kinzelbach, Annemarie, ‘Konstruktion und Konkretes Handeln: Heilkundige Frauen im oberdeutschen Raum, 1450–1700’, Historische Antropologie, 7, 1999, 2, pp. 165–90.
Klapisch-Zuber, Christine, ‘Kobieta i rodzina’, in Człowiek średniowiecza, ed. Jacques Le Goff, in Polish translation by Maria Radożycka-Paoletti, Warsaw: Volumen; Gdańsk: Marabut, 1996, pp. 353–87.
Kooper, Erik, ‘Loving the Unequal Equal: Medieval Theologians and Marital Affection’, in The Olde Daunce: Love, Friendships, Sex and Marriage in the Medieval World, ed. Robert R. Edwards and Stephen Spector, Albany, NY: State University of New York Press, 1991, pp. 44–56.
Kozak, Adam, ‘Kilka scen z życia późnośredniowiecznego miasta: Pleszewianie przed sądem konsystorza kaliskiego w latach 1480–1486’, Rocznik Pleszewski, 14, 2014, pp. 243–55.
Kozak, Adam, and Jakub Łukaszewski, ‘Dokumentacja konsystorska z XV i początku XVI wieku odkryta w katedrze gnieźnieńskiej’, RH, 83, 2017, pp. 203–27.
Kozak, Adam, and Jakub Łukaszewski, ‘Osieczna i jej mieszkańcy w świetle najstarszych ksiąg konsystorza poznańskiego (1404–1425)’, Rocznik Leszczyński, 15, 2015, pp. 65–67.
Krawiec, Adam, Seksualność w średniowiecznej Polsce, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2000.
Kultura ludowa Wielkopolski, 3 vols, ed. Józef Burszta, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1960–67, vol. 3, 1967.
Lecouteux, Claude, ‘Hagazussa – Striga – Hexe’, Etudes germaniques, 38, 1983, pp. 161–78.
Leksykon liturgii, ed. Bogusław Nadolski, Poznań: Pallottinum, 2006.
Lexikon des Mittelalters, ed. Robert Auty et al., 9 vols, Munich and Zürich: Artemis Verlag, 1980–98, vol. 3, 1986.
Lüdtke, Willy, ‘Ordines ad facienda sponsalia: Eine textkritische Untersuchung’, in Festgabe für Prof. D. Dr. Richard Haupt, Provinzialkonservator der Provinz Schleswig-Holstein, Geh. Regierungsrat: zu seinem 75. Geburtstage 6. Oktober 1921 dargebracht von seinen Freunden, ed. [Harry Schmidt], Kiel: W.G. Mühlau, 1922, pp. 95–128.
Maj, Małgorzata, Ludowe obrzędy weselne w Polsce: Materiały bibliograficzne, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1980.
Mitterer, Albert, ‘Mann und Weib nach dem biologischen Weltbild des hl. Thomas und dem der Gegenwart’, Zeitschrift für katholische Theologie, 57, 1933, pp. 491–556.
Newhauser, Richard, A Catalogue of Latin Texts with Material on the Vices and Virtues in Manuscripts in Hungary, Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag, 1996, Gratia: Bamberger Schriften zur Renaissanceforschung, vol. 29.
Newhauser, Richard, The Treatise on Vices and Virtues in Latin and the Vernacular, Turnhout: Brepols, 1993, Typologie des sources du Moyen Âge occidental, ed. Léopold Genicot, vol. 68.
Newhauser, Richard, and István P. Bejczy, A Supplement to Morton W. Bloomfield et al. Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices, 1100–1500 A.D., Turnhout: Brepols, 2008, Instrvmenta patristica et mediaevalia, vol. 50.
Nowak, Piotr, ‘Dialog i monolog w strategii prowadzenia badań’, Res Historica, 2, 1998, pp. 25–39.
Reeves, Andrew, ‘“The Care of Souls is the Art of Arts”: Preaching, Confession and Catechesis in the Middle Ages’, Religion Compass, 7, 2013, 9, pp. 372–84.
Reeves, Andrew, ‘Education and religious instruction’, in The Routledge History of Medieval Christianity 1050–1500, ed. Robert N. Swanson, New York: Routledge, 2015, pp. 103–15.
Reeves, Andrew, ‘Teaching the Creed and Articles of Faith in England: 1215– 1281’, in A Companion to Pastoral Care in the Late Middle Ages (1200–1500), ed. Ronald James Stansbury, Leiden and Boston, MA: Brill, 2010, pp. 41–72, Brill’s Companions to the Christian Tradition, vol. 22.
Die Religion in Geschichte und Gegenwart: Handwörterbuch für Theologie und Religionswissenschaft, 7 vols, ed. Kurt Galling, Tübingen: Mohr Siebec, 1957–65, vol. 2, 1958.
Rider, Catherine, Magic and Impotence in the Middle Ages, New York: Oxford University Press, 2006, pp. 186–205.
Schenk, Wacław, Liturgia sakramentów świętych, 2 vols, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1962–64, vol. 2, 1964.
Schneyer, B. Johannes, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1350–1500, nach der Vorarbeit von Johannes B. Schneyer, ed. Ludwig Hödl and Wendelin Knoch, Münster: Aschendorff Verlag, 2001 (CD-Rom).
Schüppert, Helga, ‘Frauenbild und Frauenaltag in der Predigtliteratur’, in Frau und spätmittelalterlicher Alltag, Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1986, pp. 103–56, Sitzungsberichte der philosophisch-historische Klasse, vol. 473.
Sczaniecki, Paweł, Służba Boża w dawnej Polsce: Studia o mszy św. (Seria 1), Poznań and Lublin: Księgarnia św. Wojciecha, 1962.
Serra, Aristide, Le nozze di Cana (Gv 2,1–12): Incidenze cristologico-mariane del primo ‘segno’ di Gesù, Padua: Edizioni Messagero Padova, 2009, Bibliotheca Berica. In Domina nostra, vol. 11.
Simonides, Dorota, Od kolebki do grobu: Śląskie wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne w XIX wieku, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, 1988.
Skierska, Izabela, ‘Źródła do badań praktyk religijnych w średniowiecznej Polsce: akta sądów kościelnych i kapituł’, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 87, 2007, pp. 175–95.
Skwierczyński, Krzysztof, ‘Vademecum historii średniowiecznej seksualności’, PH, 98, 2007, 3, pp. 437–43.
Smith, Lesley, The Ten Commandments: Interpreting the Bible in the Medieval World, Leiden: Brill, 2014, Studies in the History of Christian Traditions, vol. 175.
Taylor, Larissa, Soldiers of Christ: Preaching in Late Medieval and Reformation France, New York and Oxford: Oxford University Press, 1992.
Ulanowski, Bolesław, Praktyka w sprawach małżeńskich w sądach duchownych dyjecezyi krakowskiej w wieku XV, Cracow: Akademia Umiejętności, 1888, Archiwum Komisji Historycznej, vol. 5.
Wolny, Jerzy, ‘Z dziejów katechezy’, in Dzieje teologii katolickiej w Polsce, ed. Marian Rechowicz, 3 vols, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1974–77, vol. 1: Średniowiecze, 1974, pp. 203–04.
Women and Gender in Medieval Europe: An Encyclopedia, ed. Margaret Schaus, New York: Routledge, 2006.
Ziegler, G. Josef, Die Ehelehre der Pönitentialsummen von 1200–1350: Eine Untersuchung zur Geschichte der Moralund Pastoraltheologie, Regensburg: Verlag Friedrich Pustet, 1956.