A hillfort complex in Myślibórz in the Sudety Mountains

Lisowska, Ewa Anna; Rodak, Sylwia

doi:0081-3834

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

A hillfort complex in Myślibórz in the Sudety Mountains Lisowska, Ewa AnnaRodak, Sylwia

Object structure

A hillfort complex in Myślibórz in the Sudety Mountains

Sprawozdania Archeologiczne 72 nr 2 (2020)

Lisowska, Ewa Anna ; Rodak, Sylwia

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

early Middle Age ; hillforts ; mountain archaeology ; Sudetes ; blacksmith production ; landscape archaeology

The Myślibórz Gorge, located within the Kaczawy Foothills, is well-known to environmentalists and scholars studying the past. The investigations launched in the 1990s made it possible to determine the chronology of three of the archaeological sites in this area. In 2018, two hillforts – on the Kobylica and Golica hills – were investigated. Czech literature classifies such hillforts as the ostrožna-type. The excavations of these hillforts made it possible to establish to date them between the 9th and 10th centuries. The hillforts were located on hilltops with similar altitudes above the sea level, less than 200 m from each other. Such a spatial arrangement made it possible to control the gateway to the Myślibórz Gorge from the north-east. Reasons for developing a defensive system in the southern part of the gorge are obscure, as is the role that two other early medieval hillforts played in it. Was it simply a warning system, or rather part of a comprehensive network of defensive sites?

Antoniewicz W. and Wartołowska Z. 1964. Mapa grodzisk w Polsce. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych
Bachmann H. G. 1982. The identification of slags from archeological sites. London: Routledge
Baranowski Z., Haydukiewicz A., Kryza R., Lorenc S., Muszyński A. and Urbanek Z. 1998. Litologia i geneza zmetamorfizowanych skał osadowych i wulkanicznych jednostki Chełmca (Góry Kaczawskie). Geologia Sudetica 31, 33-60
Bartík J. 2015. Hradiská z mladšej a neskorej doby bronzovej v Malých Karpatoch. In P. Jenčík and V. Struhár (eds), Hradiská – svedkovia dávnych čias. Zborník odborných príspevkov o hradiskách a ich obyvateľoch. Dolná Mariková: Občianske združenie Hradiská
Bartuška M. and Pleiner R. 1968. Untersuchung der Schlackenproblem von Mühlthal. Münchner Beiträge zur- und Früchgeschichte 13, 97-101
Behla R. 1888.Die vorgeschichtlichen Rundwälle im östlichen Deutschland. Berlin: Asher
Bersu G. 1930. Der Breite Berg bei Striegau. Eine Burgwalluntersuchung. Teil I. Die Grabungen. Breslau: Schlesischer Altertumsverein
Boguszewicz A. 1994. Myślibórz, gm. Paszowice, grodzisko – stan. 1, Rataj – badania sondażowe w 1994 r. Wrocław (Archive of Voivodship Office for the Protection of Monuments in Wrocław, delegacy in Legnica)
Boguszewicz A. 1996. Fortyfikacje południowego pogranicza księstwa świdnicko-jaworskiego w XIII w. i na początku XIV wieku. Wrocław Unpublished manuscript in Archive of Voivodship Office for the Protection of Monument in Wrocław, Delegacy in Wałbrzych. Wałbrzych
Boguszewicz A. 2010. Corona Silesiae. Zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku. Wrocław: Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego
Bohren, C. F. and Fraser, A. B. 1986. At what altitude does the horizon cease to be visible? American Journal of Physics 54(3), 222-227
Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K. and Kwaśniewski A. 2009. Zamki i dwory obronne w Sudetach. Księstwo Jaworskie II. Wrocław: Wydawnictwo I-BIS
Crew P. 1996. Bloom refining and smithing slag and other residues. Historical Metallurgy Society: Archaeology Datasheet 6
Drescher R. 1866/1867. Über den gegenwärtigen Stand der Ermittelungen auf dem Gebiete des Schlesischen Heidentums. Schlesien Vorzeit in Bild und Schrift 1, 78
Fokt K. 2013. Konstrukcje obwałowań grodów wschodniego Milska. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 55, 25-64
Fokt K. 2016. Efemeryczne plemiona i „dziwna wojna” gigantów. Szkic z dziejów Słowian zamieszkałych u stóp Sudetów Zachodnich. In B. Chudzińska and M. Wojenka and M. Wołoszyn (eds), Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym. Księga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego. Kraków, Rzeszów: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 193-200
Galuška L. 1998. Die großmährische Siedlungsagglomeration Staré Mesto – Uherské Hradište und ihre Befestigungen. In J. Henning and A. T. Ruttkay (eds), Frühmittelalterlicher Burgenbau in Mittel- und Osteuropa. Bonn: Habelt, 341-348
Ginalski J., Glinianowicz M. and Kotowicz P. N. 2013 Elementy „południowe” w kulturze materialnej mieszkańców Kotliny Sanockiej w IX–X w. In J. Gancarski (ed.), Transkarpackie kontakty kulturowe w okresie lateńskim, rzymskim i wczesnym średniowieczu. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie, 381-432
Hellmich M. 1930. Schlesischen Wehranlagen. Altschlesien 3, 37-47
Hilczerówna Z. 1967. Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Jarysz R. 1997. Wstępne wyniki badań archeologicznych na grodzisku z epoki brązu i wczesnego średniowiecza w Myśliborzu, stan. 3, gm. Paszowice. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 39, 153-168
Jarysz R. and Limisiewicz A. 1998. Badania archeologiczne cmentarzyska kurhanowego z epoki brązu i wczesnego średniowiecza w Myśliborzu stan. 13, gm. Paszowice. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 40, 239-249
Jasiewicz Z. and Pelczyk A. 2002. Kuźnia jako element architektoniczny w krajobrazie wsi wielkopolskiej: od XVIII do XX wieku. Studia Lednickie 7, 265-293
Jaworski K. 2005. Grody w Sudetach (VIII-X wiek). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski
Jaworski K. 2019. Średniowieczne (?) plansze do gry w młynek z Góry Krzyżowej w Strzegomiu. In M. Cendrowska and M. Kopec and M. Mackiewicz and M. Masojć (eds), XXI Śląskie Sympozjum Archeologiczne, Śląsk i ziemie ościenne w pradziejach, średniowieczu i czasach nowożytnych. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 118-120
Jaworski K. and Pankiewicz A. 2007. Badania archeologiczne na szczycie Gromnika po II wojnie światowej. In K. Jaworski and A. Pankiewicz (eds), Gromnik. Z dziejów zasiedlenia i zagospodarowania szczytu. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 79-122
Jaworski K. and Pankiewicz A. 2008. Wczesno- i późnośredniowieczne założenie obronne na górze Gromnik na Wzgórzach Strzelińskich. Badania w 2005 roku. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 50, 209-234
Kaletynowie M., T. and Lodowski J. 1968. Grodziska wczesnośredniowieczne województwa wrocławskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Kaletyn T. 1968. Sprawozdanie z działalności konserwatora zabytków archeologicznych na terenie woj. wrocławskiego w 1966 roku. Silesia Antiqua 10, 282-299
Kampczyk A., Kusarek S. and Kustra M. 2016. Wpływ geometrii siatki GRID i TIN na dokładność NMT. Przegląd Geodezyjny 88(6), 6-14
Kaplan Jed O., Krumhardt Kristen M. and Zimmermann N. 2009. The prehistoric and preindustrial deforestation of Europe. Quaternary Science Reviews 28, 3016-3034
Knie J. G. 1845. Alphabetischstatistisch-topographische Übersicht der Dörfer, Flecken, Städte und anderer Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien. Breslau: Verlag von Graß, Barth und Comp.
Kowalenko W. 1938. Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII wieku). Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne
Kotowicz P. N. 2005. System militarny Sanoka we wczesnym średniowieczu. Acta Militaria Mediaevalia 1, 61-86
Kotowicz P. N. 2006. Zabytki archeologiczne z okolic grodziska wczesnośredniowiecznego „Horodna” w Trepczy, pow. Sanok, stan. 1. In J. Gancarski (ed.), Wczesne średniowiecze w Karpatach polskich. Krosno: Wydawnictwo Ruthenus Rafał Barski, 454-500
Kowalski B. 1978. Osady cykliczne na przedpolu kaledonidów kaczawskich a rozwój powierzchni zrównania i sudeckiego uskoku brzeżnego na odcinku ich wschodniej części. Prace Geograficzne WSP w Kielcach l, 34-50
Kouřil P. 1994. Slovanské osídlení Českého Slezska. Brno-Český Těsín: Archeologický ústav AV ČR (Brno)
Kozák V. 1969. Železnice: Monografie. Železnice: Václav Kozák
Lodowski J. 1976. Grodzisko wczesnośredniowieczne koło Wysocka. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 18, 65-67
Lodowski J. 1980. Dolny Śląsk na początku średniowiecza (VI-X wiek) Podstawy osadnicze i gospodarcze. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Łaborewicz I., Pietrzak P., Papaj M., Nejranowska-Białka S., Szkiłądź M. and Gorzkowski R. 2010. Góry i Pogórze Kaczawskie: kraina wygasłych wulkanów: przewodnik turystyczny. Jelenia Góra: Wydawnictwo Turystyczne Plan
McDonnell G. 1991. A model for the formation of smithing slags. Materiały Archeologiczne 26, 23-26
Mackiewicz M. and Myślecki B. 2014. Od archiwalnej mapy po lotnicze skanowanie laserowe. Krajobraz archeologiczny wczesnośredniowiecznego grodziska w Chrzelicach na podstawie badań nieinwazyjnych. In A. Hořínková, P. Kovacřik and S. Stuchlík (eds), Archeologický výzkum krajiny a aplikace ICT. Opava: Slezská univerzita v Opavě, 159-178
Mackiewicz M. and Myślecki B. 2015. Non-invasive research on medieval strongholds in Silesia. Case studies from Borucin (Silesian province) and Chrzelice (Opole province). Archaeologia Polona 53, 306-311
Mackiewicz M., Rodak S., Lisowska E., Myślecki B. and Samborski P. 2018. A ja to do domu w obie strony miałem pod górkę... Prospekcja magnetyczna grodzisk wczesnośredniowiecznych i ich zaplecza w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim. In M. Wiewióra and T. Herbich (eds), Metody geofizyczne w archeologii polskiej, Spotkanie V 21-23 listopada 2018. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 51-55
Mackiewicz M., Ehlert M. and Myślecki B. 2018a. Sprawozdanie z nieinwazyjnych badań magnetycznych dwóch założeń obronnych w obrębie Wąwozu Myśliborskiego (Myślibórz, gm. Paszowice, woj. dolnośląskie, stan. 2 i 4). Archive of the Institute of Archaeology University of Wrocław
Malinowski T. 1961. Obrządek pogrzebowy ludności kultury łużyckiej w Polsce, Przegląd Archeologiczny 14, 5-135
Malta-Kozłowska M. 2008. Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku): ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie
Migoń P. 1999. Morfotektonika północnej części sudeckiego uskoku brzeżnego (Pogórze Kaczawskie). Przegląd Geologiczny 47(10), 946-950
Moździoch S. 1984. Witostowice, woj. Wałbrzych. Silesia Antiqua 26, 180-188
Moździoch S. 2017. From a tribe to state. The archaeology of the early Middle Ages in the interior area between the Odra and Bug rivers – the so-called „tribal period”. In M. Trzeciecki (ed.), The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages 5: 500 AD – 1000 AD. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 123-167
Niegoda J. and Piekalski J. 1996 Zamek we Wleniu. In K. Wachowski (ed.), Kultura wczesnośredniowiecznego Śląska i Czech. Zamek. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski – Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych, 93-99
Nowakowski D. 2017. Mittelalterliche Doppelburgen in Polen. Einleitung zur Forschungsproblematik anhand ausgewählter Beispiele aus Pommern, Schlesien, Groß- und Kleinpolen. In I. Beilke-Voigt and O. Nakoinz (eds), Enge Nachbarn. Das problem von Doppelburgen und Mehrfachburgen in Bronzezeit und im Mittelalter (= Berlin Studies of the Ancient World 47). Berlin: Edition Topoi, 247-281
Olczak J. and Siuchniński K. 1976. Typologia wczesnośredniowiecznych grodzisk Pomorza Środkowego. Slavia Antiqua 23, 111-152
Orzechowski S. and Wrona A. 2015. Warsztat kowalski ludności kultury przeworskiej – problem identyfikacji archeologicznej. In: Davni maysterni ta vyrobnitstvo u Vislo-Dniprovskomu rekhioni (= Naukovi studii: Zbirnyk naukovykh pratsi 8). Vynnyky, Zheshiv, Lviv: Istoryko-kraeznavchyi muzey m. Vynnyky, Instytut arkheologiyi Zheshivskoho uniwersytetu, 253-276
Pankiewicz A. 2003. Ceramika z IX-X wieku z Grodziszcza, pow. Świdnica, na Przedgórzu Sudeckim. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 44, 175-188
Pankiewicz A. 2005. Grodziszcze. Wczesnośredniowieczne grodzisko plemienne na Przedgórzu Sudeckim (= Acta Universitatis Wratislaviensis No 2768, Studia Archeologiczne 37). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Pankiewicz A. 2012. Relacje kulturowe południowego Śląska i północnych Moraw i Czech w IX-X wieku w świetle źródeł ceramicznych (= Acta Universitatis Wratislaviensis No 3372, Studia Archeologiczne 43). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Parczewski M. 1984. Prahistoryczne i średniowieczne źródła archeologiczne z doliny Górnego Sanu. Część I: odcinek Sanok-Wara. Acta Archaeologica Carpathica 23, 175-224
Parczewski M. 1988. Sanok–Biała Góra, Woiwodschaft Krosno, Fundstelle 3 (Mehrkulturensiedlung, vorwiegend aus der Bronzezeit und frühen Mittelalter). Recherches Archeologiques de 1986, 41-47
Parczewski M. and Pohorska-Kleja E. 1995. Najdawniejsze dzieje Sanoka. In F. Kiryk (ed.), Sanok: dzieje miasta. Kraków: Wydawnictwo Secesja, 45-88
Piontek J. 2014. Ludność dorzecza Odry i Wisły od późnej starożytności do średniowiecza warunki życia i stan biologiczny (= Monografie 16). Poznań: Wydawnictwo Instytutu Antropologii
Piwko R. 1984. Osada wczesnośredniowieczna na stanowisku 3 w Żarku, woj. Legnica. Silesia Antiqua 26, 63-93
Poleski J. 2004. Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca. Kraków: Instytut Archeologii UJ, 386-387
Poleski J. 2006. Przyczynek do poznania wczesnośredniowiecznego osadnictwa w polskiej części Karpat Zachodnich – dolina Dunajca i Raby. In J. Gancarski (ed.), Wczesne średniowiecze w Karpatach Polskich. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie, 33-75
Poleski J. 2013. Małopolska w VI-X wieku. Studium archeologiczne. Kraków: Instytut Archeologii UJ
Procházka R. 1990. Charakteristika opevňovacich konstrukci předvelkomoravských a velkomoravských hradišti’ na Morave. In V. Nekuda and J. Unger and M. Čižmář (eds), Praveké a slovanské osídlení Moravy. Sbornik k 80. narozeninám Josefa Poulika. Brno: Archeologický ústav AV ČR (Brno), 287-306
Prus O. 2007 Katalog publikowanych stanowisk archeologicznych Dolnego Śląska, cz. 2. In J. Lodowski (ed.), Katalog publikowanych stanowisk archeologicznych z terenu województwa legnickiego do 1982 roku. Jelenia Góra: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
Reimer P. J, Bard E., Bayliss A., Beck J W., Blackwell P. G., Bronk Ramsey C., Buck C. E, Cheng H., Lawrence E. R, Friedrich M., Grootes P. M, Guilderson T. P, Haflidason H., Hajdas I., Hatté C., Heaton T. J, Hoffmann D. L, Hogg A. G, Hughen K. A, Kaiser K F., Kromer B., Manning S. W, Niu M., Reimer R. W, Richards D. A, Scott E M., Southon J. R, Staff R. A, Turney C. S. M. and van der Plicht J. 2013. Intcal13 and marine13 radiocarbon age calibration curves 0-50,000 years cal BP. Radiocarbon 55 (4), 1869-1887
Rodak S. 2017. Podstawy datowania grodów z końca X – początku XIII w. na Dolnym Śląsku (= In pago Silensi, Wrocławskie Studia Wczesnośredniowieczne 4). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski
Ruttkay A. 2006. Významne archeologické lokality z včasného stredoveku v oblasti Považského Inovca. In K. Pieta and A. Ruttkay and M. Ruttkay (eds), Bojná, Hospodárske a politické centrum Nitrianskeho kniežatstva (= Archeologica Slovaca Monographiae 9). Nitra: Archeologický ústav SAV – Ponitrianske muzeum
Rzeźnik P. 2006. Problem tezauryzacji mis żelaznych typu śląskiego w świetle studiów źródłoznawczych tzw. skarbów jednorodnych. Fontes Archeologici Posnanienses 42, 175-225
Sady A. 2019. Wyniki analiz archeobotanicznych. Raport projektu Rozwój gospodarki na obszarach górskich we wczesnym średniowieczu w Sudetach na tle środkowoeuropejskim. Archive of the Institute of Archaeology University of Wrocław
Schmidt A., Linford P., Linford N., David A., Gaffney C., Sarris A. and Fassbinder J. 2015. EAC Guidelines for the use of geophysics in Archaeology, questions to ask and point to consider. EAC Guidelines 2. Namur: Europae Archaeologia Consilium (EAC), Association Internationale sans But Lucratif (AISBL) (https://bradscholars.brad.ac.uk/bitstream/handle/10454/8129/eac_guidelines_2_final.pdf?sequence=1&isAllowed=y; entranc 14.06.2019)
Seger H. 1928. Die Schlesischen Silberfunde der spätslawischen Zeit. Altschlesien 2(2), 129-161
Sikora J., Kittel P. and Wroniecki P. 2015. To not see the forest for the trees. A non-invasive approach to the Góra Chełmo medieval hillfort. Archaeologia Polona 53, 506-509
Sláma J. 1986. Strédní Čechy v ranem středověku. II. Hradiště, příspěvky k jejich dějinám a významu (= Praehistorica 11). Praha: Universita Karlova
Smith C. and Cochrane E. 2011. How is visibility important for defence? A GIS analysis of sites in the western Fijian Islands. Archaeologia Oceania 46, 76-84
Stoksik H. and Paternoga M. 2009. Techno-stylistyczne kategorie ceramiki wczesnośredniowiecznej z północnych rejonów Śląska w świetle analiz fizykochemicznych. Szkło i Ceramika 60 (3), 34-40
Suliga I., Karbowniczek M., Góra M. and Orzechowski S. 2002. Studia porównawcze żużli dymarskich i miseczkowatych z Pokrzywnicy, stan. 1, gm. Pawłów, woj. świętokrzyskie. In S. Orzechowski (ed.), Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach polskich. Kielce: Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego, 183-190
Szabo P., Müllerová J., Suchánková S., and Kotačka M. 2015. Intensive woodland management in the Middle Ages: spatial modelling based on archival data. Journal of Histical Geography 48, 1-10
Szmyd P. 2017. Using Geografic Information System (GIS) tools to determine the settlement preferences in the upper Wisłoka valley and to demarcate potential archeological sites on the example of Early Medieval sites. Analecta Archaeologica Ressoviensia 12, 299-327
Schuster O. 1869. Die alten Heidenschanzen Deutschlands. Dresden: Woldemar Türk
Šalda F. 1969. Vlastivěda Jičínska (= Monografie Jičín). Pardubice: Okres pedagogickeho středisko odboru školství a kultury ONV
Tomenczuk B. 2017. Davniy Khalychna dnisterskomu Prikarpatti. Okremi pidsumky doslidzheni Khalitskoyi Arkheologichnoyi Ekspedytsii (1991-2012 rr.). In J. Garncarski (ed.), Stan i potrzeby badań archeologicznych w Karpatach. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie, 521-540
Tomková K. 1999. Ke kartografickému zobrazení českých raně středověkých hradišt’. Archeologie ve Středních Čechách 3/2, 235-257
Turek R. 1957. Die frühmittelalterliche Stämmegebiete in Böhmen. Praha: Československá společnost archeologická při Československé akademii věd v Praze
Tyszkiewicz L. 2000. Warunki polityczne włączenia Śląska do państwa Piastów. In M. Młynarska-Kaletynowa and E. Małachowicz (eds), Śląsk około roku 1000. Wrocław: Polska Akademia Nauk, 73-87
Veliačik L. 1983. Die Lausitser kultur in der Slowakei. Nitra: Archäologisches Institut der Slowakischen Akademie der Wissenschaften
Weintrit A. 2013. Marine navigation and safety of sea transportation. Navigational problems. London, New York, Leiden: CRC Press: Boca Raton
Wheatley D. 1995. Cumulative viewshed analysis: a GIS-based method for investigating intervisibility, and its archaeological application. In G. Lock and G. Stančič (eds), Archaeology And Geographic Information Systems: A European Perspective. London: Taylor&Francis Ltd., 171-186
Wheatley D. and Gillings M. 2000. Vision, perception and GIS: developing enriched approaches to the study of archaeological visibility. In G. Lock (ed.), Beyond the map. Archaeology and spatial technologies. Amsterdam, Berlin, Oxford, Tokio, Washington DC: IOS Press, 1-27
Wheatley D., Gillings M. 2002. Spatial technology and Archaeology. The archaeological applications of GIS. Boca Raton, London, New York, Singapure: Taylor&Francis Ltd.
Williams M. 2000. Dark ages and dark areas: global deforestationin the deep past. Journal of Historical Geography 26(1), 28-46
Wojenka M. 2010. Grody wczesnośredniowieczne na terenie dzisiejszej Polski, Czech i Słowacji (VII-X wiek) – wielkość i rozplanowanie. Archive of the Institute of Archaeology Jagiellonian University, Kraków
Wrocławski T. 2001. Rozpoznawcze badania archeologiczne w Jeleniej Górze-Grabarach, stan. 1. Skarbiec Ducha Gór. Pismo poświęcone ochronie środowiska naturalnego, zabytków i dorobku kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej 3(19), 14
Wiśniewski E. and Horoszko T. 2013. Park Krajobrazowy Chełmy. Myślibórz, Wrocław: Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych
Zielińska M. and Kotowicz P. N. 2016. Podgrodzia grodu na wzgórzu zamkowym w Sanoku w świetle nowszych badań. In B. Chudzińska and M. Wojenka and M. Wołoszyn (eds), Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym. Księga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego. Kraków, Rzeszów: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 569-580
Zimmermann J.1874. Berichte über die im Auftrage des Vereins für das Museum Schlesischer Alterthümer ausgeführten Untersuchungen einiger Ringwälle, Schanzen und Burgberge in Mittel- und Niederschlesien. Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift 2, 206-215
Zoll-Adamikowa H. 1975. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski 1. Warszawa: Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
Żaki A. 1958. Naszacowice – Podegrodzie – Stary Sącz. Acta Archaeologica Carpathica 1(2), 219-225
Żaki A. 1974. Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich