Ziemiańskie długi a wspólnota narodowa : spór o moratorium dla dłużników w Królestwie Polskim w latach 1815–1825

Dyskusja o moratorium na spłatę ziemiańskich długów toczyła się w Królestwie Polskim na dwóch sejmach, w 1818 i 1820 r., a także na łamach prasy. Zwolennicy moratorium przedstawiali zadłużenie majątków ziemskich jako efekt ponoszenia wielkich ofiar na cele narodowe i zniszczeń wojennych w czasach Księstwa Warszawskiego. Ofiarnym ziemianom przeciwstawiano egoistycznych posiadaczy kapitałów, chcących przejąć majątki ziemskie. Zwolennicy i przeciwnicy zawieszenia spłaty długów odwoływali się do różnych koncepcji wspólnoty narodowej i do różnych ideałów obywatelstwa, inaczej też przedstawiali polityczną rolę różnych grup społecznych.

Bojanowski J., Odezwa posła powiatu wschowskiego do współczłonków sejmu 1811go roku, [b.m.r.].
Cierpisz Szymon, „Apoteoza Aukcji Wojska”. Nieznany rysunek Franciszka Smuglewicza, „Wiek Oświecenia” 32, 2016, s. 109–126.
Czermiński Florian, O Towarzystwie Kredytowym Ziemskim w Królestwie Polskim, [s.n.], Warszawa 1866.
Czubaty Jarosław, Księstwo Warszawskie (1807–1815), Wydawnictwa UW, Warszawa 2011.
Czubaty Jarosław, Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795–1815), Neriton, Warszawa 2005.
Czy są i jakie sposoby ratowania naszych dłużników, „Rozmaitości” nr 31 (dodatek do „Gazety Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego”) 30 IX 1820, 130, s. 115–119.
Diariusz sejmu Królestwa Polskiego 1818, t. 2, nakł. N. Glücksberga, Warszawa 1818.
Dziennik posiedzeń izby poselskiej w czasie sejmu Królestwa Polskiego w roku 1820 odbytego, w Drukarni Xięży Piiarów, Warszawa 1820.
„Dziennik Praw” [Królestwa Polskiego] 3, 1817, 15.
Eisenbach Artur, Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785–1870 na tle europejskim, PIW, Warszawa 1988.
Gąsiorowska Natalia, Wolność druku w Królestwie Kongresowym 1815–1830, Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1916.
Getka-Kenig Mikołaj, Pomniki publiczne i dyskurs zasługi w dobie „wskrzeszonej” Polski lat 1807–1830, Universitas, Kraków 2017.
Grabowski Józef, Głos jaśnie wielmożnego … posła województwa podlaskiego z powiatu węgrowskiego miany na sesji sejmowej dnia 12 kwietnia 1818 roku, [b.m.r.].
Grześkowiak-Krwawicz Anna, Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pojęcia i idee, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2018.
J.K., Uwagi nad kapitalistami i szkodliwymi skutkami lichwy, „Rozmaitości Warszawskie” (dodatek do „Gazety Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego”), 11 V 1825, 19, s. 148–150.
J.K., Uwagi nad upadkiem kredytu w kraju i nad środkami zapobiegającymi niedostatkowi w nim pieniędzy, „Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” 22 V 1821, 82, s. 1038–1041.
Janion Maria, Do Europy tak, ale razem z naszymi umarłymi, Sic!, Warszawa 2000.
Janion Maria, Zygmunt Krasiński – debiut i dojrzałość, Wiedza Powszechna, Warszawa 1962.
Janowski Maciej, Rozpacz oświeconych? Przemiana polskiego języka politycznego a reakcje na upadek Rzeczypospolitej, „Wiek Oświecenia” 25, 2009, s. 29–60.
Jasiukowicz Stanisław, Zarys dziejów powstania Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, „Przegląd Narodowy” 4, 1911, 8, s. 121–156; 9, s. 250–284.
Kizwalter Tomasz, O nowoczesności narodu. Przypadek polski, Semper, Warszawa 1999.
Korespondencja w materiach obraz kraju i narodu polskiego rozjaśniających, Drukarnia Gazety Warszawskiey, Warszawa 1807.
Kosim Jan, Losy pewnej fortuny. Z dziejów burżuazji warszawskiej w latach 1807–1830, Ossolineum, Wrocław 1972.
Król Marcin, Konserwatyści a niepodległość. Studia nad polską myślą konserwatywną XIX wieku, Pax, Warszawa 1985.
Lelewel Prot, Pamiętniki i diariusz domu naszego, oprac. Irena Lelewel-Friemannowa, Ossolineum, Wrocław 1966.
Lubecki Franciszek Ksawery, Mowa jaśnie oświeconego księcia … ministra przychodów i skarbu, miana w izbie poselskiej na posiedzeniu dnia 21 maja 1825 roku przy wniesieniu projektu do prawa o Towarzystwie Kredytowym Ziemskim, [b.r.m.w.].
Łętowski Ludwik, O moratorium czyli dwa sposoby uiszczenia się wierzycielom, w Drukarni Wiktora Dąbrowskiego Sukcessorów, Warszawa 1816.
Łętowski Ludwik, Wspomnienia pamiętnikarskie, oprac. Henryk Barycz, Ossolineum, Wrocław 1952.
Mycielski Maciej, „Miasto ma mieszkańców, wieś obywateli”. Kajetana Koźmiana koncepcje wspólnoty politycznej (do 1830 roku), Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2017.
Mycielski Maciej, Między izbą a cesarzem. Marszałkowie izby poselskiej w Królestwie Polskim, „Przegląd Historyczny” 84, 1993, s. 135–150.
Mycielski Maciej, Rząd Królestwa Polskiego wobec sejmików i zgromadzeń gminnych 1815–1830, Wydawnictwa UW, Warszawa 2010.
Myśli o upadku kredytu krajowego, „Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” 4 VI 1821, 89, s. 1143–1145.
Niemcewicz Julian Ursyn, Rok 3333, czyli sen niesłychany, „Przegląd Poznański” 26, 1858, s. 346–356.
Niemojowski Wincenty, Głosy posła kaliskiego na sejmie Królestwa Polskiego 1818, Poznań [b.d.w.].
Nowy słownik, „Pszczółka Krakowska” 12 XII 1819, 18, s. 200.
O moratorium, czyli dwa sposoby uiszczenia się wierzycielom, Warszawa 1816 [rec.], „Pamiętnik Warszawski” 7, 1817, styczeń, s. 103–105.
Odpowiedź na uwagi względem upadku kredytu i onegoż polepszenia, „Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” 15 VI 1821, 95, s. 1197–1198; 16 VI 1821, 96, s. 1211–1213.
Polaczek Janusz, Sztuka i polityka w Księstwie Warszawskim. Dzieje, formy, treść i dziedzictwo, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2005.
Potocki Stanisław Kostka, Świstek krytyczny, „Pamiętnik Warszawski” 7, 1817, luty, s. 249–272.
Skowronek Jerzy, Skład społeczny i polityczny sejmów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, „Przegląd Historyczny” 52, 1961, 3, s. 466–491.
Stankiewicz Zbigniew, Szlachta-ziemianie w świetle ankiety włościańskiej 1814 r., w: Ziemiaństwo polskie 1795–1945. Zbiór prac o dziejach warstwy i ludzi, red. Janina Leskiewiczowa, PWN, Warszawa 1985, s. 85–120.
[Stawiarski Ignacy], Uwagi nad moratorium, Warszawa 1816.
Szacki Jerzy, Ojczyzna, naród, rewolucja. Problematyka narodowa w polskiej myśli szlacheckorewolucyjnej, PIW, Warszawa 1962.
Szacki Jerzy, Tradycja, Wydawnictwa UW, Warszawa 2011.
Usurski Maciej, Udział Stanisława Staszica w pracach Rady Stanu Królestwa Polskiego, „Zeszyty Staszicowskie” 2006, 5, s. 89–165.
Wierzbicki Andrzej, Spory o polską duszę. Z zagadnień charakterologii narodowej w historiografii polskiej XIX i XX w., IH PAN, Warszawa 1993.
Wodziński Maciej, Mowa jaśnie wielmożnego … posła brzeskiego na sesji sejmowej dnia 17 grudnia 1811 roku miana, [b.m.r.].
Wodziński Maciej, Mowa jaśnie wielmożnego … posła brzeskiego w senacie dnia 22 grudnia 1811 r. miana, [b.m.r.].
Wójcikiewicz Włodzimierz, Prawo hipoteczne Królestwa Polskiego, Ossolineum, Wrocław 1967.
Wybicki Józef, Listy obywatelskie do Jana Węgleńskiego ministra Król. Polsk., „Pamiętnik Warszawski” 6, 1816, październik, s. 147–167; 6, 1816, listopad, s. 267–289; 7, 1817, marzec, s. 273–290.
Zieliński Andrzej, Naród i narodowość w polskiej literaturze i publicystyce lat 1815–1831, Ossolineum, Wrocław 1969.