Pomoc finansowa protestanckiego Gdańska dla współwyznawców w kraju i zagranicą w XVII i XVIII wieku

In 1557 Gdańsk officially accepted Reformation and defended its religious autonomy throughout the modern period. The Counter-Reform of the Catholic Church, lasting from the end of the sixteenth century, significantly limited the scope of Protestantism both in the entire Polish-Lithuanian Commonwealth and in various European countries. Thanks to its unique economic and political position in the seventeenth and eighteenth centuries, Gdańsk served as one of the most important centres financing or supporting Lutheran communities not only in Poland and Europe, but also in Turkey and overseas colonies. The money was raised during public collections, or possibly transferred from the city budget. The article, based on archival sources, gathers examples of aid given to fellow believers by the inhabitants of Gdańsk and analyses the ways of raising money.

Biernat C., Apogeum handlu gdańskiego w pierwszej połowie XVII wieku. (Na marginesie pracy Marii Boguckiej, Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej połowie XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970, ss. 72), „Zapiski Historyczne”, 36, 1971, 4, s. 145–159
Cieślak E., Obraz społeczeństwa gdańskiego i jego życia codziennego, w: Historia Gdańska, t. 3/1, red. E. Cieślak, Gdańsk 1993, s. 246–278
Cieślak E., W obronie tronu króla Stanisława Leszczyńskiego, Gdańsk 1986
Einem von J. A. Ch., Versuch einer vollständigen Kirchengeschichte des achtzehnten Jahrhunderts, Bd. 1, Leipzig 1782
Foltz M., Geschichte des Danziger Stadthaushalts, Danzig 1912 (Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreussens, Bd. 8)
Kizik E., Czasy nowożytne (do 1815 roku), w: Historia Pruszcza Gdańskiego do 1989 roku, red. B. Śliwiński, Pruszcz Gdański 2008, s. 70–101
Kizik E., Finanse gdańskich kościołów luterańskich w XVII–XVIII wieku, „Barok. Historia – Literatura – Sztuka”, 16, 2009, s. 149–167
Kizik E., Pamiętnik gdańszczanina Eberharda Böttichera z drugiej połowy XVI wieku, „Roczniki Historyczne”, 76, 2010, s. 141–164
Kizik E., Pomoc Gdańska dla gminy ewangelickiej w Smyrnie w 2 połowie XVIII wieku, „Gdański Rocznik Ewangelicki”, 5, 2011, s. 106–117
Kizik E., Struktura administracyjna i finansowanie gdańskiego kościoła luterańskiego w XVII wieku, w: Gdańsk w epoce Bartholomäusa Milwitza, red. E. Kizik, Gdańsk 2010 (Res Gedanenses. Studia i Materiały Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, t. 4), s. 36–49
Kizik E., Trzeci Ordynek. Z dziejów gdańskiej opozycji mieszczańskiej w drugiej połowie XVI – do końca XVIII w., w: Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo Gdańska od średniowiecza po współczesność, red. S. Bykowska, E. Kizik, P. Paluchowski, Gdańsk 2015, s. 67–80
Kizik E., Zapiski historyczne gdańszczanina Eberharda Böttichera (1554–1617). Addenda et corrigenda, „Roczniki Historyczne”, 81, 2015, s. 201–208
Kizik E., Kościelak S., Finansowanie kościoła luterańskiego w Gdańsku i wiejskim terytorium miasta w drugiej połowie XVI do początku XIX wieku, w: Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej. W 500-lecie wystąpienia Marcina Lutra, t. 1: Eseje, red. E. Kizik, S. Kościelak, Gdańsk 2017, s. 268–291
Konopczyński W., Spór o wrota morza bałtyckiego, w: idem, Mrok i świt. Studia historyczne, Warszawa 1911, s. 201–232
Kriegseisen W., Scheidenmantel, Johann Jakob, PSB, 35, 1994, s. 436–437
Kropidłowski Z., Formy opieki nad ubogimi w Gdańsku od XVI do XVIII wieku, Gdańsk 1992
Löschin G., Geschichte Danzigs, Bd. 2, Danzig 1832
Quade W., Der Durchzug der Salzburger durch Danzig 26.–29. Juli 1732, „Kultur und Leben”, 3, 1926, s. 342–347
Schmidt P. T., Geschichte der evangelischen Kirche Schönecks aktenmassig dargestellt, Schöneck Westpr. 1878
Schnaase E., Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs aktenmäßig dargestellt, Danzig 1863
Szultka Z., Dynamika rozwoju zaludnienia Prus Książęcych (Wschodnich) w XVIII wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2004, 2, s. 147–162
Zimmermann E., O tym jak gdańszczanie w Skarszewach w ciągu 24 godzin kościół zbudowali, [Pelplin 2002]