Osadnictwo ludności kultury przeworskiej na równinach zalewowych w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej

Dobrzańska, Halina; Kalicki, Tomasz

doi:0003-8180

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Osadnictwo ludności kultury przeworskiej na równinach zalewowych w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej Dobrzańska, HalinaKalicki, Tomasz

Object structure

Osadnictwo ludności kultury przeworskiej na równinach zalewowych w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej

Settlement of Przeworsk Culture in the flood plains of the western Sandomierz Basin ; Archeologia Polski T. 63 (2018)

Dobrzańska, Halina ; Kalicki, Tomasz

Kopacz, Jerzy : Tł.

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

kultura przeworska ; okres rzymski ; osadnictwo ; dolina Wisły ; stożek napływowy Raby ; równiny zalewowe

W artykule zwrócono uwagę na możliwości wykorzystywania równin zalewowych zachodniej części Kotliny Sandomierskiej jako obszarów nie tylko penetrowanych przez ludność w okresie rzymskim, ale także jako miejsc jej bardziej długotrwałego pobytu. Pozwalają na to rezultaty ostatnich kilku lat badań archeologicznych prowadzonych w dolinie Wisły, na wschód od Krakowa, oraz nieco starsze odkrycia na stożku napływowym Raby. Podjęto próbę wyjaśnienia charakteru tego osadnictwa w kontekście badań paleogeograficznych, wskazując na korzyści i trudności wynikające z lokalizacji osad na równinie zalewowej

Alexandrowicz S. W. 1989, Stratigraphy and malacofauna of the Upper Vistulian and Holocene deposits of the Szklarka stream valley, Cracow Upland, „Bulletin of the Polish Academy of Sciences, Earth Sciences”, 37/3–4, s. 247–260
Alexandrowicz S. W. 1997, Malacofauna of Holocene sediments of the Prądnik and Rudawa river valleys (southern Poland), „Folia Quaternaria”, 68, s. 133–188
Bednarz Z. 1990, The influence of temperature and precipitation on ring widths of oak (Quercus robur L.) in the Niepołomice forest near Cracow, southern Poland, „Treering Bulletin”, 50, s. 1–10
Bluszcz A., Pietrzak M. 2001, Datowanie metodami OSL i TL próbek osadów pyłowych z profilu „Łazy”, „Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych”, 3, Seria Geografia, 64, Poznań, s. 59–69
Byrska-Fudali M., Przybyła M. M. 2010, Bog deposit of burnt human remains from site 2 in Modlniczka, dist. Cracow/Depozyt bagienny przepalonych szczątków ludzkich ze stanowiska 2 w Modlniczce, pow. Krakowski, „Sprawozdania Archeologiczne”, 62, s. 439–489
Byrska-Fudali M., Przybyła M. M. 2012, Badania ratownicze na stanowisku 2 w Modlniczce, gm. Wielka Wieś, [w:] Raport 2007–2008, 1, S. Kadrow red., Warszawa, s. 509–553
Dobrzańska H. 1990, Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie, II, Kraków
Dobrzańska H. 1997, Kultura przeworska w okresie rzymskim, [w:] Z archeologii Małopolski. Historia i stan badań zachodniomałopolskiej wyżyny lessowej, K. Tunia red., Kraków, s. 331–382
Dobrzańska H. 2000, Ośrodek produkcji ceramiki „siwej” z okresu rzymskiego w Zofipolu, [w:] 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie, J. Rydzewski red., Kraków, s. 37–68
Dobrzańska H. 2006, Jura Ojcowska od okresu rzymskiego do początków wczesnego średniowiecza, [w:] Jura Ojcowska w pradziejach i w początkach państwa polskiego, J. Lech, J. Partyka red., Ojców, s. 507–546
Dobrzańska H. 2013, Les ateliers de potiers de la période romaine en Pologne – projet „La vallée de la Vistule”, [w:] Numéro spécial des Annales de l’Académie Polonaise des Sciences, Centre Scientifique à Paris 8, Archéologie, B.S. Szmoniewski red., Varsovie–Paris, s. 79–116
Dobrzańska H. 2015, Ośrodki wytwórczości ceramiki kultury przeworskiej w dolinie Wisły, na wschód od Krakowa oraz nad Rabą, w kontekście geograficznym i kulturowym, [w:] Barbari superiores et Inferiores. Archeologia barbarzyńców 2015. Proces integracji środkowoeuropejskiego Barbaricum. Polska–Czechy–Morawy–Słowacja, L. Tyszler, E. Droberjar red., Łódź–Wieluń, s. 389–407
Dobrzańska H. 2018, Osadnictwo okolic Giebułtowa w okresie rzymskim, [w:] Studia Barbarica. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. rocznicę urodzin, 1, B. Niezabitowska-Wiśniewska, S. Sadowski, M. Stasiuk-Cyran, M. Erdrich red., Lublin, s. 238–251
Dobrzańska H., Kalicki T. 2003, Człowiek i środowisko w dolinie Wisły koło Krakowa w okresie od I do VII w. n.e., „Archeologia Polski”, 48/1–2, s. 26–55
Dobrzańska H., Kalicki T. 2004, Man and environment in the Vistula river valley near Cracow from the 1st to the 7th century AD, [w:] The geoarchaeology of river valleys, H. Dobrzańska, E. Jerem, T. Kalicki red., „Archaeolinqua”, Series Minor, 18, s. 105–141
Dobrzańska H., Kalicki T. [2011] 2013, Climate and man in the Kraków region (3rd century BC–7th century AD), „Archaeologia Polona”, 49, s. 135–151
Dobrzańska H., Kalicki T. 2015, Morphology and land use of floodplains in the western part of Sandomierz Basin (southern Poland, central Europe) in the Roman period, „Quaternary International”, 370, s. 100–112
Dobrzańska H., Kalicki T., Lityńska-Zając M. 2005, Czarne dęby w aluwiach Wisły w rejonie Krakowa – wskaźnik zmian klimatycznych czy działalności człowieka?, [w:] Roślinne ślady człowieka, K. Wasylikowa, M. Lityńska-Zając, A. Bieniek red., Botanical Guidebooks, 28, s. 123–137
Dobrzańska H., Kalicki T., Szmoniewski B.S. 2009, Uwarunkowania środowiskowe wytwórczości pozarolniczej w okresie rzymskim i wczesnośredniowiecznym w dolinie Wisły koło Krakowa, [w:] Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa, L. Domańska, P. Kittel, J. Forysiak red., Środowisko–Człowiek–Cywilizacja, 2, Poznań, s. 155–174
Dobrzańska H., Kalicki T., Szmoniewski B.S. 2013, Natural and human impact on land use change in the Vistula river valley downstream of Cracow in the La Tène to early Medieval period, [w:] Environment and subsistence – forty years after Janusz Kruk’s „Settlement studies”, S. Kadrow, P. Włodarczak red., Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa/Studia nad Pradziejami Europy Środkowej, 11, Rzeszów–Bonn, s. 359–380
Dzięgielewski K., Kalicki T., Szczerba R. 2004, Flood impact on the artifact distribution on the flood plain: a case study from Podłężanka (southern Poland), [w:] Abstract book 10th Annual Meeting of European Association of Archaeologists, 8–11.09.2004, Lyon, s. 138–139
Dzięgielewski K., Kalicki T., Szczerba R. 2008, Fluvial processes as factors in redistribution of archaeological artefacts on the flood plain: a case study of palaeochannel of the Podłężanka river near Cracow (Southern Poland), [w:] Man and mountains: palaeogeographical and archaeological perspectives, T. Kalicki, B.S. Szmoniewski red., Prace Instytutu Geografii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, 17, s. 85–95
Dzięgielewski K., Nalepka D., Walanus A. [2011] 2013, Dry swamp? Researching a peat bog and settlement in Podłęże near Kraków as a contribution to climate reconstruction in the early Subatlantic period, „Archaeologia Polona”, 49, s. 31–36
Gębica P. 1995, Ewolucja doliny Wisły pomiędzy Nowym Brzeskiem a Opatowcem w vistulianie i holocenie, „Dokumentacja Geograficzna”, 2, Warszawa
Gębica P. 2004, Przebieg akumulacji rzecznej w górnym vistulianie w Kotlinie Sandomierskiej, Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 193, Warszawa
Glanc-Kwaśny G., Rodak J. 2004, Materiały kultury przeworskiej z Krakowa Nowej Huty Wyciąża, stan. 6, „Materiały Archeologiczne Nowej Huty”, 24, s. 155–171
Godłowski K. 1981, Kultura przeworska. Formy i wyposażenie grobów, [w:] Prahistoria ziem polskich, W. Hensel red., V, Późny okres lateński i okres rzymski, J. Wielowiejski red., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 106–120
Godłowski K. 1995, Okres lateński i rzymski, [w:] Natura i kultura w krajobrazie Jury, IV, Pradzieje i średniowiecze, Kraków, s. 113–136
Hahulska-Ledwos R. 1966, Grób szkieletowy z okresu wpływów rzymskich odkryty koło Kopca Wandy (Kraków-Nowa Huta), „Materiały Archeologiczne”, 7, s. 151–154
Kaczanowski P., Madyda-Legutko R., Poleski J. 1984, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Górce Stogniowskiej koło Proszowic, „Sprawozdania Archeologiczne”, 36, s. 83–121
Kalicki T. 1991a, Holoceńskie generacje paleomeandrów Wisły w rejonie Krakowa, „Kwartalnik AGH, Geologia”, 17/1–2, s. 25–66
Kalicki T. 1991b, The evolution of the Vistula river valley between Cracow and Niepołomice in late Vistulian and Holocene times, [w:] Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, IV, Geographical Studies, Special Issue, 6, s. 11–37
Kalicki T. 1997, The reflection of climatic changes and human activity on sediments of small Forecarpathian tributaries of the Vistula river near Cracow, Poland, „Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica”, 31, s. 129–141
Kalicki T. 2000, Grain size of the overbank deposits as carriers of paleogeographical information, „Quaternary International”, 72, s. 107–114
Kalicki T. 2006, Zapis zmian klimatu oraz działalności człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolucji dolin środkowoeuropejskich, Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 204, Warszawa
Kalicki T. 2014, Studia geoarcheologiczne w rejonie Targowiska stan. 10, 11, pow. wielicki, w dolinie Raby, [w:] Kompleks osadniczy kultury łużyckiej w Targowisku, stan. 10–12, pow. wielicki, J. Górski red., Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków, s. 15–34
Kalicki T. 2015, Rekonstrukcja środowiska naturalnego w początkach epoki brązu na podstawie badań specjalistycznych w dolinie Raby i Podłężanki, [w:] Wielofazowe osady kultury mierzanowickiej w Targowisku i Zakrzowcu na Pogórzu Wielickim, J. Górski, P. Jarosz red., Via Archaeologica: Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków, s. 11–23
Kalicki T., Dobrzańska H., Calderoni G. 2005, Paleogeografia doliny Wisły poniżej Niepołomic w okresie rzymskim, [w:] Współczesna ewolucja rzeźby Polski, VII Zjazd Geomorfologów Polskich, 19–22.09.2005 Kraków, A. Kotarba, K. Krzemień, J. Świechowicz red., s. 171–176
Kalicki T., Górski J., Jarosz P., Lityńska-Zając M. 2015, Interakcja człowiek – środowisko w początkach epoki brązu w dolinie Raby i Podłężanki, [w:] Wielofazowe osady kultury mierzanowickiej w Targowisku i Zakrzowcu na Pogórzu Wielickim, J. Górski, P. Jarosz red., Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków, s. 225–228
Kalicki T., Krąpiec M. 1991, Black oaks and Subatlantic alluvia of the Vistula in the Branice-Stryjów near Cracow, [w:] Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, IV, L. Starkel red., Geographical Studies, Special Issue, 6, s. 39–61
Kalicki T., Krąpiec M. 1994, Problemy datowań form i aluwiów za pomocą metody dendrochronologicznej na przykładzie doliny Wisły koło Krakowa, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Matematyka-Fizyka, 71, Geochronometria, 10, s. 173–189
Kalicki T., Krąpiec M. 1995, Problems of dating alluvium using buried subfossil tree trunks: lessons from the „black oaks” of the Vistula valley, central Europe, „The Holocene”, 5/2, s. 243–250
Kalicki T., Krąpiec M. 1996, Reconstruction of phases of the „black oaks” accumulation and of flood phases, [w:] Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, VI, L. Starkel, T. Kalicki red., Geographical Studies, Special Issue, 9, s. 78–85
Kalicki T., Pietrzak M. 1999, Climate changes and human impact reflected in large and small basins in the Polish Carpathians, „Boletim Goiano de Geografia, Special Issue”, 19/1, s. 94–95
Kalicki T., Pietrzak M. 2004, Climatic and anthropogenic signals in the Subatlantic sediments of small Forecarpathians valley, [w:] Abstract book 10th Annual Meeting of European Association of Archaeologists, 8–11.09.2004, Lyon, s. 139
Kalicki T., Starkel L., Sala J., Soja R., Zernickaya V. P. 1996, Subboreal paleochannel system in the Vistula valley near Zabierzów Bocheński (Sandomierz Basin), [w:] Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, VI, L. Starkel, T. Kalicki red., Geographical Studies, Special Issue, 9, s. 129–158
Kordecki J., Okoński J. 1994, Mikroregion osadniczy na prawobrzeżu dolnego biegu Raby, [w:] Na granicach antycznego świata. Sytuacja kulturowa w południowo-wschodniej Polsce i regionach sąsiednich w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim, S. Czopek, A. Kokowski red., Rzeszów, s. 181–215
Krąpiec M. 1996, Dendrochronology of „black oaks” from river valleys in southern Poland, [w]: Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, VI, L. Starkel, T. Kalicki red., Geographical Studies, Special Issue, 9, 61–78
Krąpiec M. 1998, Oak dendrochronology of the Neoholocen in Poland, „Folia Quaternaria”, 69, s. 5-133
Kruk J., Milisauskas S., Alexandrowicz S. W., Śnieszko Z. 1996, Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Studium archeologiczne i paleogeograficzne nad neolitem w dorzeczu Nidzicy, Kraków
Lityńska-Zając M. 1997, Roślinność i gospodarka rolna w okresie rzymskim. Studium archeobotaniczne, Kraków
Masek Z. 2012, Kora népvándorlás kori települések kutatása Rákóczifalva–Bagi-földek 5.–8.– 8a. lelõhelyek területén, [w:] Hadak Útján XX. Assembly of Young Scholars on the Migration Period XX, Budapest-Szigethalom, 28th–30th October 2010, Budapest, s. 43–59
Michno A. 2004, Transformacja doliny dolnej Nidzicy w holocenie, Kraków
Okoński J. 1999–2000, Osada na stanowisku 3 w Besowie, gm. Bochnia, na tle nadrabskiego mikroregionu osadniczego, „Acta Archaeologica Carpathica”, 35, s. 113–167
Poleski J. 1995, Wczesne średniowiecze, [w:] Natura i kultura w krajobrazie Jury, IV, Pradzieje i średniowiecze, Kraków, s. 137–150
Reyman T. 1936, Problem ceramiki siwej na kole toczonej, na tle odkryć w górnym dorzeczu Wisły, „Wiadomości Archeologiczne”, 14, s. 147–175
Rodak J. 2004, Piec garncarski ze stan. 130 w Krakowie Nowej Hucie-Wadowie, [w:] Ceramika warsztatowa z późnego okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów w środkowoeuropejskim Barbaricum. Streszczenia komunikatów i referatów, Wrocław 21–22 maja 2004, Wrocław, s. 7–8
Rodak J., Rodak T. 2011, Wielokulturowe stanowisko 9 w Stanisławicach, gm. Bochnia, woj. małopolskie – wstępne sprawozdanie wyników badań za lata 2005–2006, „Raport 2005–2006”, Warszawa, s. 371–377
Rutkowski J. 1991, Holocen doliny dolnej Racławki, „Kwartalnik AGH, Geologia”, 17/1–2, s. 173–191
Rydzewski J. 1986, Przemiany stref zasiedlenia na wyżynach lessowych zachodniej Małopolski w epoce brązu i żelaza, „Archeologia Polski”, 31/1, s. 125–194
Soja R., Partyka J. 2004, Powodzie w dolinie Prądnika, [w:] Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, 1, Przyroda, J. Partyka red., Ojców, s. 131–138
Starkel L. 1984, Osady holoceńskie w żwirowni Branice-Stryjów, [w:] Holocen okolic Krakowa. Materiały sympozjum. Kraków, 18–20 czerwca 1984, L. Starkel red., Kraków, s. 51–57
Starkel L., Gębica P., Niedziałkowska E., Podgórska-Tkacz A. 1991, Evolution of both the Vistula floodplain and lateglacial-early Holocene palaeochannel systems in the Grobla Forest (Sandomierz Basin), [w:] Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years, IV, L. Starkel red., Geographical Studies, Special Issue, 6, s. 87–99
Tyczyńska M. 1968, Rozwój geomorfologiczny terytorium miasta Krakowa, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 17
Wielowiejski J. 1970, Kontakty Noricum i Pannonii z ludami północnymi, Wrocław–Warszawa–Kraków