Odbudowa i rozwój polskiej geografii fizycznej po drugiej wojnie światowej w latach 1945–1980

Starkel, Leszek

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Odbudowa i rozwój polskiej geografii fizycznej po drugiej wojnie światowej w latach 1945–1980 Starkel, Leszek

Object structure

Odbudowa i rozwój polskiej geografii fizycznej po drugiej wojnie światowej w latach 1945–1980

Przegląd Geograficzny T. 90 z. 1 (2018)

Polish geography ; 1945-1980 ; rebuilding and development

Autor omawia przebieg odbudowy i rozkwitu polskiej geografii fizycznej po drugiej wojnie w warunkach zdziesiątkowanych kadr, zniszczonych warsztatów pracy, w warunkach zmiany granic państwowych i preferowania ideologii marksistowskiej. Już w latach 1945–1946 następowała odbudowa Polskiego Towarzystwa Geograficznego, które przejęło ster przygotowań nad rozwojem geografii w ramach wydziałów spraw naukowych i spraw dydaktycznych PTG. W warunkach izolacji od współpracy międzynarodowej opracowano program badań naukowych zmierzających do wszechstronnego poznania środowiska geograficznego i zasobów gospodarczych kraju, ukierunkowując je na potrzeby gospodarcze. Przystąpiono do jego realizacji i równocześnie przedstawiono do akceptacji na pierwszym Kongresie Nauki Polskiej w 1951 r. Jesienią 1953 r. z inicjatywy S. Leszczyckiego został utworzony Instytut Geografii PAN, który przejął koordynację najważniejszych programów badawczych obejmujących cały kraj i pracujących identycznymi metodami, co po około 20 latach pozwoliło na publikację syntetycznych opracowań kartograficznych i monografii. Gdy w 1956 r., po raz pierwszy po wojnie, Polacy wzięli udział w Kongresie Międzynarodowej Unii Geograficznej, a w 1957 r. w Kongresie Międzynarodowej Asocjacji Badań Czwartorzędu INQUA, okazało się, że Polacy wypracowali w kraju oryginalne metody badań i osiągnęli ciekawe wyniki. W efekcie, w ciągu kilku lat zostali powołani na przewodniczących kilku komisji MUG i zaproszeni do zorganizowania VI Kongresu INQUA w Polsce w 1961 r. Rozpoczęła się ożywiona współpraca międzynarodowa. Równocześnie rozwinęły się badania polarne – organizacja wypraw i zakładanie stałych stacji naukowych. Polacy nie tylko zaczęli uczestniczyć w programach międzynarodowych, ale nawet niektóre z nich inicjowali i im przewodniczyli. Zaczęła też rysować się specjalizacja poszczególnych ośrodków naukowych. Rosnące w skali światowej potrzeby racjonalnej gospodarki kurczącymi się zasobami przyrody i budowania prognoz zmian klimatu, skłoniły także w Polsce różne dziedziny nauk (w tym inżynierskich, biologicznych i innych) do podejmowania tej problematyki. W tej sytuacji geografowie u schyłku lat 70. wystąpili z inicjatywą powołania na następną dekadę dwóch programów międzyresortowych, w tym jednego z zakresu geografii fizycznej (Przemiany środowiska geograficznego Polski). Miały one odnowić warsztat badawczy, dostarczyć opracowań syntetycznych, jak też zapewnić większą integrację ośrodków geograficznych w Polsce.

1. Bartkowski T., 1990, Wielkopolska i Środkowe Nadodrze, PWN, Warszawa.
2. Galon R., 1954, Rozwój geografii fizycznej, Przegląd Geograficzny, 26, 3, s. 32–52.
3. Gerlach T., 1966, Współczesny rozwój stoków w dorzeczu górnego Grajcarka (Beskid Wysoki – Karpaty Zachodnie), Prace Geograficzne IG PAN, 52, IG PAN, Warszawa.
4. Gil E., Starkel L., 1976, Complex physico-geographical investigations and their importance for economic development of flysch Carpathian area, Geographia Polonica, 34, s. 47–61.
5. Klimaszewski M., Galon R., 1972, Geomorfologia Polski, PWN, Warszawa.
6. Kondracki J., 1969, Fizyczno-geograficzna regionalizacja Polski, Prace Geograficzne IG PAN, 69, IG PAN, Warszawa.
7. Kozarski S., 1973, Osiągnięcia i ogólne założenia perspektywicznego rozwoju geografii fizycznej w Polsce, Przegląd Geograficzny, 45, 3, s. 459–472.
8. Kukliński A., Chojnicki Z., Grzeszczak J., Kozarski S., 1974, Nauki geograficzne i przestrzennego zagospodarowania kraju – osiągnięcia i perspektywy rozwoju, Przegląd Geograficzny, 46, 1, s. 3–28.
9. Leszczycki S., 1953, Stan geografii w Polsce i perspektywy jej rozwoju, Przegląd Geograficzny, 23, s. 1–54.
10. Leszczycki S., 1954, Dorobek geografii polskiej oraz drogi jej rozwoju w Polsce Ludowej, Przegląd Geograficzny, 26, 3, s. 3–31.
11. Starkel L. (red.), 1990, Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, PWN, Warszawa.
12. Starkel L., 1971, Perspektywy badań nad analizą i oceną środowiska geograficznego Polski, Przegląd Geograficzny, 43, 3.
13. Starkel L., 1973, Refleksje o perspektywach geografii, Czasopismo Geograficzne, 44, 3–4, s. 445–446.
14. Starkel L., 1999, Space and time scales in geomorphology, Zeitschrift für Geomorphologie, Suppl.-Bd., 115, s. 19–33.