Wyznaczenie i typologia miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze = Determination and typology of medium-size cities losing their socio-economic functions

Śleszyński, Przemysław

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Wyznaczenie i typologia miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze = Determination and typology of medium-size cities losing their socio-economic functions Śleszyński, Przemysław

Object structure

Wyznaczenie i typologia miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze = Determination and typology of medium-size cities losing their socio-economic functions

Przegląd Geograficzny T. 89 z. 4 (2017)

Śleszyński, Przemysław

multi-criterion analysis ; typology ; cities ; socio-economic development ; Strategy for Responsible Development

Podstawą opracowania jest ekspertyza wykonana w roku 2016 przez autora na potrzeby Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (Śleszyński, 2016a). W stosunku do oryginału znacznie rozbudowano część metodyczną oraz opis wyników badawczych, a także zmieniono część terminologii. Impulsem do przygotowania tej ekspertyzy było wskazanie w rządowym dokumencie na potrzebę wzmocnienia roli średnich miast w systemie osadniczym, w celu równoważenia rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Dlatego cele artykułu są utylitarne. Do typologii wykorzystano delimitację obszarów problemowych (Śleszyński i inni, 2017a, b; wykonaną również na potrzeby programowo-strategiczne w związku z realizacją zapisów Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030) oraz opisaną szczegółowo w artykule analizę wielokryterialną na podstawie 7 wskaźników tracenia funkcji społeczno-gospodarczych. Końcowym efektem było wyłonienie 122 miast średnich, które zaleca się wesprzeć poprzez stosowną politykę rozwoju. Sklasyfikowano je w 4 kategoriach: miasta kryzysowe, obniżającego się potencjału, stagnujące i zagrożone marginalizacją.

1. Adams N., Cotella G., Nunes R. (red.), 2011, Territorial Development, Cohesion and Spatial Planning. Knowledge and policy development in an enlarged EU, Routledge, London.
2. Bagdziński S.L., Maik W., Potoczek A. (red.), 1995, Polityka rozwoju regionalnego i lokalnego w okresie transformacji systemowej, Wydawnictwo UMK, Toruń.
3. Domański R., 1980, Dostępność, efektywność i przestrzenna organizacja, Przegląd Geograficzny, 52, 1, s. 3-39.
4. Dziemianowicz W., Szlachta J., Szmigiel-Rawska K. (red.), 2011, Subregionalne bieguny wzrostu, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa.
5. Dziewoński K., Iwanicka-Lyrowa E. (red.), 1971, Studia z geografii średnich miast w Polsce. Problematyka Tarnowa, Prace Geograficzne, 82, Instytut Geografii PAN, Warszawa.
6. Dziewoński K., Malisz B., 1978, Przekształcenia przestrzenno-gospodarczej struktury kraju, Studia KPZK PAN, 62, Warszawa.
7. Eberhardt P., 1986, Krajowy system osadniczy, Czasopismo Geograficzne, 57, 1, s. 21-46.
8. Grochowski M., 2014, Best Metropolises – Best development conditions in European metropolises: Paris, Berlin and Warsaw, Geographia Polonica, 87, 1, s. 169-172.
9. Gruchociak H., 2012, Delimitacja lokalnych rynków pracy w Polsce, Przegląd Statystyczny, 2, s. 277-297 .
10. GUS, 2012, Prognoza ludności na lata 2014-2050, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
11. Heffner K., 2009, Aglomeracje średniej wielkości jako bieguny wzrostu i obszary strategicznej interwencji w regionach międzymetropolitalnych, [w:] Z. Makieła (red.), Potencjalne metropolie ze szczególnym uwzględnieniem Polski Wschodniej, Studia KPZK PAN, 125, s. 10-17.
12. Jończy R., 2010, Migracje zagraniczne z obszarów wiejskich województwa opolskiego po akcesji Polski do Unii Europejskiej: wybrane aspekty ekonomiczne i demograficzne, Instytut Śląski, Opole.
13. Kaczmarek T., 2008, Zmiany struktury funkcjonalnej średnich miast w Polsce, Biuletyn KPZK PAN, Warszawa, 182, s. 177-196.
14. Kamińska W., Mularczyk M., 2007, Rozwój mikrofirm średnich miast w Polsce w latach transformacji gospodarki narodowej, [w:] J. Lach, M. Borowiec, T. Rachwał (red.), Procesy transformacji społeczno-ekonomicznych i przyrodniczych struktur przestrzennych, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s. 190-198.
15. Komornicki T., Korcelli P., Siłka P., Śleszyński P., Świątek D., 2014, Powiązania funkcjonalne pomiędzy polskimi metropoliami, IGiPZ PAN, Wydawnictwo Akademickie Sedno, Warszawa.
16. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, 2012, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa (dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r.).
17. Korcelli P., 1999, Warszawa i aglomeracja warszawska: tendencje, perspektywy, zagrożenia rozwoju, [w:] P. Korcelli (red.), Aglomeracje miejskie w procesie transformacji, cz. III, Zeszyty IGiPZ PAN, 43, Warszawa, s. 5-18.
18. Korcelli P., 2008, System osadniczy Polski – tendencje i uwarunkowania przemian, [w:] T. Markowski (red.), Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju a wizje i perspektywy rozwoju przestrzennego Europy, Studia KPZK PAN, 122, s. 30-42.
19. Korcelli-Olejniczak E., 2004, Funkcje metropolitalne Warszawy i Berlina w latach 1990-2002, Prace Geograficzne, 198, IGiPZ PAN, Warszawa.
20. Korcelli-Olejniczak E., 2012, Region metropolitalny – pojęcie, struktura przestrzenna, dynamika, Prace Geograficzne, 235, IGiPZ PAN, Warszawa.
21. Korcelli-Olejniczak E., Korcelli P., 2015, On European metropolisation scenarios and the future course of metropolitan development in Poland, Geographia Polonica, 88, 1, s. 107-121.
https://doi.org/10.7163/GPol.0008 -
22. Kowalewski A., Mordasewicz J., Osiatyński J., Regulski J., Stępień J., Śleszyński P., 2014, Ekonomiczne straty i społeczne koszty niekontrolowanej urbanizacji w Polsce – wybrane fragmenty raportu, Samorząd Terytorialny, 25, 4 (280), s. 5-21.
23. Kunzmann K.R., 2010, Medium-sized towns, strategic planning and creative governance in the South Baltic Arc, [w:] M. Cerreta, G. Conzilio, V. Monno (red.), Making Strategies in Spatial Planning. Knowledge and Values, Urban and Landscape Perspectives, 9, s. 27-45.
24. Lijewski T., 2003, Koncentracja ośrodków aktywności gospodarczej w Polsce w świetle list 500 firm, Przegląd Geograficzny, 75, 3, s. 433-447.
25. Liszewski S., 1994, O hipotezach przekształceń systemu osadniczego w Polsce w warunkach transformacji, Biuletyn KPZK PAN, 167, Warszawa, s. 97-101.
26. Owsiński J.W., Śleszyński P., 2016, Modelling of the social, economic and spatial transformations in the Province of Masovia, Geographia Polonica, 89, 2, s. 251-257.
27. Panecka-Niepsuj M., 2012, Miejsce miast średnich w systemie osadniczym Polski, [w:] A. Zborowski (red.), Człowiek, społeczeństwo, przestrzeń. Tom 2, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Centrum Kultury Ekumenicznej, Myczkowce-Kraków, s. 85-106.
28. Panecka-Niepsuj M., 2013, Dostępność przestrzenna miast średniej wielkości w Polsce, [w:] S. Siwek (red.), Stare i nowe problemy badawcze w geografii społeczno-ekonomicznej. Tom 5, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Sosnowiec, s. 173-189.
29. Panecka-Niepsuj M., 2015, Przestrzenne zróżnicowanie miast średniej wielkości w Polsce wg dojazdów do pracy, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, 193, Studia Geographica, 9, s. 83-95.
30. Parysek J., 2004, Trajektorie rozwoju miast polskich w latach 1992-2002, [w:] J. Parysek (red.), Rozwój regionalny i lokalny w Polsce w latach 1989-2002, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UAM, Poznań, s. 117-132.
31. Płaziak M., 2005, Wybrane aspekty sytuacji demograficzno-społecznej średnich miast Polski w porównaniach regionalnych, [w:] I. Jażdżewska (red.), Współczesne procesy urbanizacji i ich skutki. XVIII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo UŁ, s. 257-268.
32. Rachwał T., 2015, Structural changes in Polish industry after 1989, Geographia Polonica, 88, 4, s. 575-606.
https://doi.org/10.7163/GPol.0035 -
33. Rogacki H., 2006, Large industrial enterprises in Poland: changes in the regional pattern, Quaestiones Geographicae, 25, s. 53-59.
34. Rosik P., Stępniak M., 2015, Monitoring of changes in road potential accessibility at municipality level in Poland, 1995-2015, Geographia Polonica, 88, 4, s. 607-620.
https://doi.org/10.7163/GPol.0036 -
35. Rosner A., 2001, Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania przemian strukturalnych w rolnictwie, [w:] I. Bukraba-Rylska, A. Rosner (red.), Wieś i rolnictwo na przełomie wieków, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, s. 47-62.
36. Runge A., 2012, Metodologiczne problemy badania miast średnich w Polsce, Prace Geograficzne, 129, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 83-101.
37. Runge A., 2013, Rola miast średnich w kształtowaniu systemu osadniczego Polski, Wydawnictwo UŚ, Katowice.
38. Runge A., Sitek S., 2008, Struktura budżetów miast średnich w Polsce jako determinanta ich rozwoju, [w:] J. Słodczyk, D. Rajchel (red.), Przekształcenia strukturalne miast i zrównoważony rozwój gospodarki miejskiej, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 43-52.
39. Smętkowski M., 2007, Delimitacja obszarów metropolitalnych – nowe spojrzenie, [w:] G. Gorzelak, A. Tucholska (red.), Rozwój, region, przestrzeń, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, EUROREG, Warszawa, s. 215-233.
40. Smętkowski M., 2015, Spatial patterns of regional economic development in Central and Eastern European countries, Geographia Polonica, 88, 4, s. 539-556.
https://doi.org/10.7163/GPol.0033 -
41. Sokołowski D., 2014, Niektóre uwarunkowania korekty podziału Polski na województwa, Przegląd Geograficzny, 86, 4, s. 567-590.
https://doi.org/10.7163/PrzG.2014.4.6 -
42. Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, 2017, dokument przyjęty 14 lutego przez Radę Ministrów, Ministerstwo Rozwoju, Warszawa.
43. Stryjakiewicz T. (red.), 2014, Kurczenie się miast w Europie Środkowo-Wschodniej, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
44. Suliborski A., 1983, Niektóre problemy badań funkcji miast w świetle podstawowych założeń koncepcji systemowej, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica, 2, s. 3-16.
45. Szafrańska E., 2015, Transformations of large housing estates in post-socialist city: The case of Łódź, Poland, Geographia Polonica, 87, 1, s. 77-94.
https://doi.org/10.7163/GPol.2014.5 -
46. Szejgiec B., Komornicki T., 2015, Spatial differentiation of Polish export linkages, Geographia Polonica, 88, 1, s. 173-178.
https://doi.org/10.7163/GPol.0011 -
47. Szmytkowska M., 2017, Kreacje współczesnego miasta. Uwarunkowania i trajektorie rozwojowe polskich miast średnich, Wydawnictwo UG, Gdańsk.
48. Szymańska W., 2009, Warunki życia ludności średnich miast w Polsce, [w:] I. Jażewicz (red.), Współczesne problemy przemian strukturalnych przestrzeni geograficznej, Akademia Pomorska, Słupsk, s. 300-319.
49. Śleszyński P., 2007, Gospodarcze funkcje kontrolne w przestrzeni Polski, Prace Geograficzne, 213, IGiPZ PAN, Warszawa.
50. Śleszyński P., 2008, Ocena powiązań gospodarczych i kapitałowych miedzy miastami, [w:] K. Saganowski, M. Zagrzejewska-Fiedorowicz, P. Żuber (red.), Ekspertyzy do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033. Tom I, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 335-391.
51. Śleszyński P., 2009, Dostępność metropolii jako warunek konkurencyjności polskiej przestrzeni, Mazowsze. Studia Regionalne, 2, s. 53-71.
52. Śleszyński P., 2011, Oszacowanie rzeczywistej liczby ludności gmin województwa mazowieckiego z wykorzystaniem danych ZUS, Studia Demograficzne, 2(160), s. 35-57.
53. Śleszyński P., 2013, Prawidłowości zróżnicowań przestrzennych emigracji zagranicznej z Polski po 1989 r., Studia Migracyjne-Przegląd Polonijny, 39, 3, s. 37-62.
54. Śleszyński P., 2014, Delimitation and typology of functional urban regions in Poland based on commuting, 2006, Geographia Polonica, 87, 2, s. 317-320.
https://doi.org/10.7163/GPol.2014.20 -
55. Śleszyński P., 2014, Transport- and settlement-related time efficiency of road journeys taken in Poland, Geographia Polonica, 87, 1, s. 157-160.
https://doi.org/10.7163/GPol.2014.10 -
56. Śleszyński P., 2014, W sprawie prognozy demograficznej i jej niektórych skutków, [w:] Z. Strzelecki, E. Kowalczyk (red.), Przemiany ludności w Polsce. Przyszłość demograficzna, Konferencja Jubileuszowa Rządowej Rady Ludnościowej, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa, s. 152-156.
57. Śleszyński P., 2015, W sprawie optymalnego podziału terytorialnego Polski: zastosowanie analizy grawitacyjnej, Przegląd Geograficzny, 87, 2, s. 343-359.
https://doi.org/10.7163/PrzG.2015.2.7 -
58. Śleszyński P., 2015, Economic control functions in Poland in 2013, Geographia Polonica,88, 4, s. 701-708.
https://doi.org/10.7163/GPol.0041 -
59. Śleszyński P., 2016, Delimitacja miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze, ekspertyza wykonana dla Ministerstwa Rozwoju na potrzeby Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, maszynopis https://www.mr.gov.pl/media/36353/Delimitacja_miasta_srednie_Sleszynski_SOR_listopad.pdf
60. Śleszyński P., 2016, Współczesne i prognozowane uwarunkowania demograficzno-migracyjne w rozwoju miejskiego systemu osadniczego Polski. XXIX Konwersatorium Wiedzy o Mieście, 1, s. 97-106.
61. Śleszyński P., 2016, A synthetic index of the spatio-temporal accessibility of communes in Poland, Geographia Polonica, 89, 4, s. 567-574.
https://doi.org/10.7163/GPol.0074 -
62. Śleszyński P., Bański J., Degórski M., Komornicki T., 2017, Delimitacja obszarów strategicznej interwencji państwa: obszarów wzrostu i obszarów problemowych, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 260, Warszawa.
63. Śleszyński P., Bański J., Degórski M., Komornicki T., 2017, Delimitation of problem areas in Poland, Geographia Polonica, 90, 2, s. 131-138.
https://doi.org/10.7163/GPol.0088 -
64. Taylor Z., Ciechański A., 2015, Control functions within large cities and foreign direct investment in the transport sector: Empirical evidence from Poland, Geographia Polonica, 88, 4, s. 557-573.
https://doi.org/10.7163/GPol.0034 -
65. Węcławowicz G., 2008, Geopolityczne wymiary w kształtowaniu koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, [w]: P. Eberhardt (red.), Problematyka geopolityczna ziem polskich, Prace Geograficzne, 218, Warszawa, PAN IGiPZ, s. 319-332.
66. Węcławowicz G., Bański J., Degórski M., Komornicki T., Korcelli P., Śleszyński P., 2006, Przestrzenne zagospodarowanie Polski na początku XXI wieku, Monografie, 6, IGiPZ PAN, Warszawa.
67. Werwicki A., 1973, Struktura przestrzenna średnich miast ośrodków wojewódzkich w Polsce, Prace Geograficzne, 101, IG PAN, Warszawa.
68. Więckowski M., Michniak D., Bednarek-Szczepańska M., Chrenka B., Ira V., Komornicki T., Rosik P., Stępniak M., Szekely V., Śleszyński P., Świątek D., Wiśniewski R., 2014, Road accessibility to tourist destinations of the Polish-Slovak borderland: 2010-2030 prediction and planning, Geographia Polonica, 87, 1, s. 5-26.
https://doi.org/10.7163/GPol.2014.1 -
69. Wiśniewski R., Szejgiec-Kolenda B., Śleszyński P., 2016, Population changes and population ageing in Poland between 1960 and 2011, Geographia Polonica, 89, 2, s. 259-265. -
https://doi.org/10.7163/GPol.0056 -
70. Wójcik M., 2016, Selected problems of contemporary socio-spatial changes in peri-urban areas of the city of Łódź (Poland), Geographia Polonica, 89, 2, s. 169-186.
https://doi.org/10.7163/GPol.0052 -
71. Wyżnikiewicz B., 1997, Regionalne zróżnicowanie siły ekonomicznej (na podstawie "Listy 500" największych przedsiębiorstw Gazety Bankowej), [w:] G. Gorzelak (red.), Przemiany polskiej przestrzeni, Studia Regionalne i Lokalne, 19 (52), Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego UW, Warszawa, s. 205-228.
72. Zaborowski Ł., 2014, Sieć ośrodków regionalnych w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Próba uporządkowania według czynników wielkości i odległości, Przegląd Geograficzny, 86, 4, s. 591-620.
https://doi.org/10.7163/PrzG.2014.4.7 -