Eneolithic metal objects hoard from Kałdus, Chełmno commune, kujawsko-pomorskie voivodeship

Adamczak, Kamil; Kowalski, Łukasz; Bojarski, Jacek; Weinkauf, Marcin; Garbacz-Klempka, Aldona

doi:0081-3834

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Eneolithic metal objects hoard from Kałdus, Chełmno commune, kujawsko-pomorskie voivodeship Adamczak, KamilKowalski, ŁukaszBojarski, JacekWeinkauf, MarcinGarbacz-Klempka, Aldona

Object structure

Eneolithic metal objects hoard from Kałdus, Chełmno commune, kujawsko-pomorskie voivodeship

Sprawozdania Archeologiczne 67 (2015)

Adamczak, Kamil ; Kowalski, Łukasz ; Bojarski, Jacek ; Weinkauf, Marcin ; Garbacz-Klempka, Aldona

Instytut Archeolgoii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

eneolit ; pucharów lejkowatych kultura ; skarb ; ozdoba spiralna ; sztylet ; siekieromłot ; miedź arsenowa ; analiza rentgenofluorescencyjna (XRF)

The paper presents the results of archaeological and metallurgical research performed on a hoard of three metal objects: a double spiral ornament, a dagger and a hammer-axe. The artefacts were discovered at site 2 in Kałdus, Chełmno commune, kujawsko-pomorskie voivodeship. The objects were discovered within the Wiórek phase of a Funnel Beaker culture context. They were probably deposited into a votive pit. Typological analyses have been carried out. The relative chronology of the objects was determined by the results of typological analyses. The dagger is of Usatovo type and the typological classification of the other objects causes difficulties. The hoard is dated to the second half of the 4th millennium cal. BC. The artefacts’ chemical composition and macrostructure analyses were also performed. It has been concluded that all the objects from the hoard were made of arsenic copper with the dagger also enriched with arsenic minerals. The manufacture technique and objects’ usage traces have been recognized. Using the results of typological and chemical analyses the provenance of the hoard from Kałdus is discussed.

Bednarek R., Jankowski M., Kwiatkowska A., Markiewicz M. and Świtoniak M. 2004. Rekonstrukcja dawnej pokrywy glebowej oraz jej przekształceń na terenie zespołu osadniczego w Kałdusie. In W. Chudziak (ed.), Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne (= Mons Sancti Laurentii 2). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 185–197.
Blajer W. and Szpunar A. 1981. O możliwościach wydzielania horyzontów skarbów brązowych na obszarze Polski. Archeologia Polski 26(2), 295–320.
Błędowski P., Chudziak W. and Weinkauf M. 2007. Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa i cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie, gm. Chełmno, stanowisko 2 (badania 2004–2005). In G. Nawrolska (ed.), XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada – 2 grudnia 2005. Elbląg: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, 249–261.
Bojarski J., Chudziak W. and Stawska V. 2010. Stratygrafia kulturowa . In W. Chudziak (ed.), Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4) (= Mons Sancti Laurentii 5). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 31–39.
Bojarski J., Chudziak W. and Weinkauf M. 2006. Z badań nad wczesnośredniowiecznym zespołem osadniczym w Kałdusie na Pomorzu Nadwiślańskim (lata 2000–2003). In W. Chudziak and S. Moździoch (eds.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce — 15 lat później. Toruń — Wrocław — Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UMK, 369–382.
Bojarski J., Chudziak W. and Weinkauf M. in press. Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa (stanowisko 2) w Kałdusie, woj. kujawsko-pomorskie. Badania w latach 2012–2013. In Acta Archaeologica Pomoranica, Szczecin.
Bojarski J. and Weinkauf M. 2011. Wczesnośredniowieczna osada w Kałdusie, woj. kujawsko-pomorskie, (stanowisko 2). Wstępne wyniki badań prowadzonych w latach 2007–2009. In M. Fudziński and H. Paner (eds.), XVII Sesja Pomorzoznawcza. Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza 1. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 499–512.
Bolewski A. and Manecki A. 1993. Mineralogia szczegółowa. Warszawa: Wydawnictwo PAE.
Bugoi R., Constantinescu B., Popescu A.D. and Munnik F. 2013. Archaeometallurgical studies of Bronze Age objects from the Romanian cultural heritage. Romanian Reports in Physics 65(4), 1234–1245.
Charles J.A. 1967. Early Arsenical Bronzes — A Metallurgical View. Amercian Journal of Archaeology 71(1), 21–26.
http://www.jstor.org/stable/501586?origin=crossref&seq=1#page_scan_tab_contents -
Chudziak W. 2003. Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Clumine na Pomorzu Nadwiślańskim (= Mons Sancti Laurentii 1). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Chudziak W. (ed.) 2006. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1) (= Mons Sancti Laurentii 3). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Chudziak W. (ed.) 2010. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), (= Mons Sancti Laurentii 5). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Chudziak W., Noryśkiewicz A.M. and Noryśkiewicz B. 2004. Zasiedlenie okolic Góry św. Wawrzyńca w ostatnich trzech tysiącach lat w świetle historii roślinności. In W. Chudziak (ed.), Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne (= Mons Sancti Laurentii 2). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 209–229.
Chudziak W. and Weinkauf M. 2009. Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa w Kałdusie (województwo kujawsko-pomorskie), stanowisko 2 (badania w latach 2005–2007). In A. Janowski, K. Kowalski and S. Sowiński (eds.), XVI Sesja Pomorzoznawcza. Szczecin 22–24 listopada 2007 r., część 1. Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego (= Acta Archaeologica Pomoranica 3). Szczecin: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich O/Szczecin; Muzeum Narodowe w Szczecinie; Muzeum w Stargardzie, 281–291.
Cook S.R.B. and Aschenbrenner S. 1975. The Occurence of Metallic Iron in Ancient Copper. Journal of Field Archaeology 2(3), 251–266.
Gedl M. 2004. Die Beile in Polen IV (Metalläxte, Eisenbeile, Hammer, Ambosse, Meißel, Pfrieme) (= Prähistorische Bronzefunde IX: 21). Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Gedl M. 2004. Die Fibeln in Polen (= Prähistorische Bronzefunde XIV: 10). Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Goffer Z. 2007. Archeological Chemistry. Second Edition. Hoboken: John Wiley & Sons.
Govedarica B. 2001. Zur Typologie und Chronologie der Hammeräxte vom Typ Pločnik. In R.M. Boehmer and J. Maran (eds.), Lux Orientis. Archäologie zwischen Asien und Europa. Festschrift für Harald Hauptmann zum 65. Geburtstag (= International Archäologie, Studia honoraria 12). Rahden (West.): Leidorf, 153–164.
Hauptmann A. 2007. The Archeometallurgy of Copper. Evidence from Faynan, Jordan. Berlin —New York: Springer.
Heflik W. and Natkaniec-Nowak L. 1999. Minerals of Poland. Kraków: Wydawnictwo Publishing House Antykwa.
Kadar M. 2002. Chemical composition of prehistoric copper artefacts from Transylvania, Romania. Institute of Archaeo-Metallurgical Studies 22, 11–14.
Kasiński W. 1936. Skarb miedziany z Przeuszyna w pow. Opatowskim. Z Otchłani Wieków 11, 141.
Kaszewski Z. 1979. Materiały starożytne z Kałdusa, woj. Toruńskie. Pomorania Antiqua 8, 155–227.
Kienlin T.L. 2008. Tradition and Innovation in Copper Age metallurgy: results of a metallographic examination of flat axes from eastern central Europe and the Carpathian Basin. Proceedings of the Prehistoric Society 74, 79–107.
Kienlin T.L. 2014. Aspects of Metalworking and Society from the Black Sea to the Baltic Sea from the Fifth to the Second Millennium BC. In. B.W. Roberts and C.P. Thornton (eds.), Archaeometallurgy in Global Perspective. New York: Springer, 447–472.
https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-1-4614-9017-3_17 -
Koehler K. 1900. Album zabytków przedhistorycznych Wielkiego Księstwa Poznańskiego zebranych w Muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu 2. Poznań: Wydawnictwo Przyjaciół Nauk.
Kostrzewski J. 1962. Skarby i luźne znaleziska metalowe od eneolitu do wczesnego okresu żelaza z górnego i środkowego dorzecza Wisły i górnego dorzecza Warty. Przegląd Archeologiczny 15, 5–133.
Kośko A. 2006. Ceramika kultury pucharów lejkowatych. In A. Kośko and M. Szmyt (eds.), Opatowice — Wzgórze Prokopiaka 1. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 139–194.
Kośko A. and Przybył A. 2004. Kultura pucharów lejkowatych. In J. Bednarczyk and A. Kośko (eds.), Od długiego domu najstarszych rolników do dworu staropolskiego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 235–315.
Kowalewska-Marszałek H., Duday H. and Pyżuk M. 2006. Kichary Nowe: „Megalityczne” konstrukcje grobowe w świetle badań archeologicznych i antropologicznych. In J. Libera and K. Tunia (eds.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Lublin, Kraków: Instytut Archeologii UMCS, Instytut Archeologii i Etnologii PAN O/Kraków, 341–360.
Kukawka S. 1991. Kultura pucharów lejkowatych na ziemi chełmińskiej w świetle źródeł ceramicznych (= Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Prace Archeologiczne 8). Toruń: TNT.
Kukawka S. 1997. Na rubieży środkowoeuropejskiego świata wczesnorolniczego. Społeczności ziemi chełmińskiej w IV tys. p.n.e. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Kukawka S. 2010. Subneolit północno-wschodnioeuropejski na Niżu Polskim. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Luc M. and Szmańda J.B. 2004. Krajobraz chełmińskiego mezoregionu osadniczego. In W. Chudziak (ed.), Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne (= Mons Sancti Laurentii 2). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 31–42.
Łęczycki S. 1982. Kietrz, woj. Opole, stanowisko D. Silesia Antiqua 24, 213–217.
Łęczycki S. 2005. Massive Kupferartefakte aus dem Äneolithikum im Gebiet des heutigen Mittelschlesiens. Sprawozdania Archeologiczne 57, 53–86.
Łęczycki S. 2010. Początki metalurgii oraz górnictwa od Anatolii po Europę Centralną. In P.P. Zagożdżon and M. Madziarz (eds.), Dzieje górnictwa — element europejskiego dziedzictwa kultury 3. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 205–240.
Matuschik I. 1996. Brillen- und Hackenspiralen der frühen Metallzeit Europas. Germania 74, 1–43.
Matuschik I. 1998. Kupferfunde und Metallurgie-Belege zugleich ein Beitrag zur Geschichte der kupferzeitlichen Dolche Mittel- und Südosteuropas. In M. Mainberger (ed.), Das Moordorf von Reute. Archäologische Untersuchungen in der jungneolithischen Siedlung Reute-Schorrenried. Staufen: Teraqua CAP, 207–261.
Mazerski J. 2009. Chemometria praktyczna. Zinterpretuj wyniki swoich pomiarów, Warszawa: Wydawnictwo Malamut.
Novotná M. 1955. Medené nástroje a problém najstaršej fažby medi na Slovensku. Slovenská Archeológia 3, 70–100.
Novotná M. 1970. Die Äxte und Beile in der Slowakei (= Prähistorische Bronzefunde IX: 3), München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
Novotná M. 1977. Neznáme nálezy medenej industrie zo Slovenska. Archeologické Rozhledy 29, 622–633.
Patay P. 1984. Kupferzeitliche Meißel, Beile und Äxte in Ungarn (= Prähistorische Bronzefunde IX:15). München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
Pavúk J. 2010. Neure Äneolitische Kupferfunde aus der Westslowakei. Slovenská Archeológia 58, 229–242.
Pernicka E., Begemann F., Schmitt-Strecker S., Todorova H. and Kuleff I. 1997. Prehistoric copper in Bulgaria. Eurasia Antiqua 3, 41–180.
Przybył A. 2009. Społeczności późnoneolitycznej kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Problem wpływów z kręgu kultury badeńskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Raczky P. 1995. New data on the absolute chronology of the Copper Age in the Carpathian Basin. In T. Kovács (ed.), Neure Daten zur Siedlungsgeschichte und Chronologie der Kupferziet des Karpatenbeckens (= Inventaria Praehistorica Hungariae 7). Budapest: Magyar Nemzeti Múzeum, 51–60.
Schubert F. 1965. Zu den südosteuropäischen Kupferäxten. Germania 43, 274—295.
Stanisz A. 2006. Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA PL na przykładach z medycyny. Tom 3: Analizy wielowymiarowe. Kraków: Wydawnictwo StatSoft.
Struhár V., Soják M. and Kučerová M. 2010. An Aeneolithic copper yoked-ox statuette from the Lisková cave (northern Slovakia). In. P. Kalábková, B. Kovár, P. Pavúk and J. Šuteková (eds.), PANTA RHEI. Studies in Chronology and Cultural Development of the South-Eastern and Central Europe in Earlier Prehistory Presented to Juraj Pavúk on the Occasion of his 75. Birthday (= Studia Archaeologica et Mediaevalia 9). Bratislava: Univerzita Komenského, 449–467.
Ştefan B.E. 2008. Some observations on the Vidra type axes. The social significance of copper in the Chalcolithic. Studii de Preistorie 5, 79–88.
Szmańda J.B., Lankauf K.R. and Luc M. 2004. Próba rekonstrukcji zmian rzeźby Góry św. Wawrzyńca i fazy jej rozwoju. In W. Chudziak (ed.), Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne (= Mons Sancti Laurentii 2). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 177–183.
Szpunar A. 1987. Die Beile in Polen I (Flachbeile, Randleistebeile, Randleistemeißel) (= Prähistorische Bronzefunde IX: 16). München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
Todorova H. 1981. Die kupferzeitlichen Äxte und Beile in Bulgarien (= Prähistorische Bronzefunde IX: 14). München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
Vajsov I. 1993. Die frühesten Metalldolche Südost- und Mitteleuropas, Prähistorische Zeitschrift, 68(1), 103–145.
https://www.degruyter.com/view/j/prhz.1993.68.issue-1/prhz.1993.68.1.103/prhz.1993.68.1.103.xml -
Vulpe A. 1975. Die Äxte und Beile in Rumänien II (= Prähistorische Bronzefunde IX: 5). München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
Weinkauf M. 2005. Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa w Kałdusie, gm. Chełmno, stanowisko 2 (badania 2002–2003). In H. Paner and M. Fudziński (eds.), XIV Sesja Pomorzoznawcza. Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych 2. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 119–134.