Poglądy antropogeograficzne i geopolityczne Friedricha Ratzla = Friedrich Ratzel’s views on human geography and geopolitics

Eberhardt, Piotr (1935–2020)

doi:0033-2143

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Poglądy antropogeograficzne i geopolityczne Friedricha Ratzla = Friedrich Ratzel’s views on human geography and geopolitics Eberhardt, Piotr (1935–2020)

Object structure

Poglądy antropogeograficzne i geopolityczne Friedricha Ratzla = Friedrich Ratzel’s views on human geography and geopolitics

Przegląd Geograficzny T. 87 z. 2 (2015)

Eberhardt, Piotr (1935–2020)

Friedrich Ratzel ; anthropogeography ; geopolitics

This paper presents the creative achievements of Friedrich Ratzel – an outstanding German geographer commonly considered the world pioneer of political geography and geopolitics. Ratzel’s life and scientific achievements are presented first, and it is noted how his scientific work extend to several dozen books, devoted mainly to regional geography perceived on different territorial scales. It is recalled that Ratzel was the follower and heir to such great German geographers as J. Herder, K. Ritter and M. Wagner. His scientific worldview was also strongly infl uenced by the concepts of Ch. Darwin, H. Spencer, A. Comte and E. A. Haeckel. The remainder of the paper comprises two parts – a consideration of Ratzel’s views in matters of human geography, and then an assessment of his contribution to matters of political geography, which turned into geopolitics, under the intellectual inspiration of Ratzel. As achievements in the domain of human geography are presented, attention is also paid to Ratzel’s injection into explanations of the relations characterising human communities of both biological principles and deterministic factors. In his opinion, the development of human societies resembled nature in that a struggle for life took place, generating a form of natural selection that ensured the elimination of weaker organisms less adapted to the geographical, social and political environment. Another explanatory concept, which played an important cognitive role, was the Wagnerian theory of migrations, adopted by Ratzel. The analysis of the views of Ratzel on human geography seeks to emphasise the interdisciplinary nature of those views, with their connections to biology, sociology, ethnography, demography and statistics. The second part of the paper is then devoted to the scientific contribution made by Ratzel to the appearance of the new scientific discipline that geopolitics became. The basis for his reasoning was the proposition that the state and the nation, like a living organism, undergoes successive phases of development, from simple forms towards more complex ones. This development takes place in the framework of confrontations and military struggles for domination and living space (Lebensraum). Starting from these conceptual prerequisites, Ratzel considered his contemporary international situation and construed the image of future, probable political processes in the world. The presentation of Ratzel’s views stresses how use was later made of these in the formulation of German imperial plans and territorial annexation programs. However, as this phase characterised a period after Ratzel’s death, he cannot be held responsible for the extreme uses to which his ideas were put. Nevertheless, even with an overall positive assessment of the scientific achievements of Ratzel, substantive analysis and evaluation of this controversial issue could not be avoided.

1. Adler E., 1965, Johann Gottfried Herder i oświecenie niemieckie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
2. Babicz J., 1962, Nauka o ludach Fryderyka Ratzla, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław.
3. Baczwarow M., Suliborski A., 2003, Kompendium wiedzy o geografii politycznej i geopolityce. Terminologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
4. Dickinson R.E., 1969, The Makers of Modern Geography, Friedrich A. Praeger, New York.
5. Eberhardt P., 2005, Geneza niemieckiej koncepcji Mitteleuropy", Przegląd Geograficzny, 77, 4, s. 453-484.
6. Eberhardt P., 2008, Geneza i rozwój niemieckiej doktryny Lebensraumu, Przegląd Geograficzny, 80, 2, s. 175-196, Warszawa.
7. Eberhardt P., 2011, Prekursorzy niemieckiej geopolityki, Przegląd Geograficzny, 83, 4, s. 453-482.
8. Macała J., 2011, Raumsinn jako kategoria w klasycznej polityce niemieckiej, [w:] Więzi i dylematy egzystencjalne, red. E. Bartkowiak, A. Dobrychłop, P. Prufer, Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 241-251.
9. Maciejewski M., 1985, Ruch i ideologia narodowych socjalistów w Republice Weimarskiej. O źródłach i początkach nazizmu 1919-1924, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Wrocław.
10. Moczulski L., 1999, Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Bellona, Warszawa.
11. Nowakowski S., 1934-1936, Geografia jako nauka i dzieje odkryć geograficznych, Nakładem Trzaski, Everta i Michalskiego Sp. Akc., Warszawa.
12. Olszewski H., 1980, Volk" w ideologii nazizmu, [w:] Pojęcie "Volk" i "Nation" w historii Niemiec, red. A. Czubiński, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań
13. Otok S., 2003, Geografia polityczna. Geopolityka – państwo – ekopolityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
14. Pojęcie "Volk" i "Nation" w historii Niemiec, 1980, red. A. Czubiński, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań.
15. Potulski J., 2010, Wprowadzenie do geopolityki, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
16. Przestrzeń i polityka. Z dziejów niemieckiej myśli politycznej, 2000, Wybór i opracowanie, A. Wolff-Powęska, E. Schultz, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
17. Ratzel F., 1869, Sein und Werden der organischen Welt. Eine populäre Schöpfungsgeschichte, Gebhardt und Reisland, Leipzig.
18. Ratzel F., 1873-1874, Wandertage eines Naturforschers, T. 1. Zoologische Briefe vom Mittelmeer. Briefe aus Süditalien; T. 2. Schilderungen aus Siebenbürgen und den Alpen, F.A. Brockhaus, Leipzig.
19. Ratzel F., 1874, Die Vorgeschichte des europäischen Menchen, R. Oldenbourg, Munich.
20. Ratzel F., 1876a, Die chineische Auswanderung. Ein Beitrag zur Kultur – und Handelsgeographie, J.U. Kerns Verlag, Breslau.
21. Ratzel F., 1876b, Städte und Kulturbilder aus Nordamerika, F. Brockahus, Leipzig.
22. Ratzel F., 1878, 1880, Die Vereinigten Staaten von Nordamerika, T. 1. Physikalische Geographie und Naturcharakter, T. 2. Kulturgeographie der Vereinigten Staaten von Nordamerika, R. Oldenbourg, Munich.
23. Ratzel F., 1878, Aus Mexiko. Reiseskizzen aus den Jahren 1874 und 1875, J.U. Kerns Verlag, Breslau.
24. Ratzel F., 1881, Die Erde, in 24 gemeinverständlichen Vorträgen über allgemeine Erdkunde. Ein geographisches Lesebuch, J. Engelhorn, Stuttgart.
25. Ratzel F., 1882, Anthropo- Geographie oder Grundzüge der Anwendung der Erdkunde auf die Geschichte, J. Engelhorn, Stuttgart.
26. Ratzel F., 1885, 1886, 1888, Völkerkunde, T. 1. Die Naturvölker Afrikas, T. 2. Die Naturvölker Ozeaniens, Amerikas und Asiens, T. 3. Die Kulturvölker der Alten und Neuen Welt, Bibliographisches Institut, Leipzig.
27. Ratzel F., 1891, Anthropogeographie. 2. Teil, Die geographische Verbreitung des Menschen, J. Engelborn, Stuttgart.
28. Ratzel F., 1893, Die Vereinigten Staaten von Amerika, Bd. II, Politische Geographie der Vereinigten Staaten von Amerika unter besonders Berücksichtigung der natürlichen Bedingungen und wirtschaftlichen Verhältnisse, R. Oldenbourg, Munich.
29. Ratzel F., 1896, Die Gesetze des raumlichen Wachtums des Staaten: ein Beitrag zur wissenschaftlischen politischen, Petermanns Geographische Mitteilungen, 42, Gotha, s. 97-107.
30. Ratzel F., 1897, Politische Geographie, R. Oldenbourg, Munich und Leipzig.
31. Ratzel F., 1898, Deutschland. Einführung in die Heimatkunde, F.W. Grunow, Leipzig.
32. Ratzel F., 1899, Anthropogeographie, t. 1: Grundzüge der Anwendung der Erdkunde auf die Geschichte, J. Engelhorn, Sttutgart.
33. Ratzel F., 1899, Beiträge zur Geographie des mittleren Deutschlands, Duncker and Humbold, Leipzig.
34. Ratzel F., 1901-1902, Die Erde und das Leben. Eine vergleichende Erdkunde, Bibliographisches Institut, Leipzig.
35. Ratzel F., 1903, Politische Geographie oder die Geographie der Staaten, des Verkehrs und des Kriges, R. Oldenbourg, Munich und Berlin.
36. Ratzel F., 1904, Nationalitäten und Rassen, Türmer – Jahrbuch, Stuttgart, s. 43-77.
37. Ratzel F., 1906, Ziemlja i żizn', T. I, T. II, Izdanije Akcjonnoe Obščestvo Brokgauz Efron, Sankt Peterburg.
38. Ratzel F., 2000, Geografia polityczna, [w:] Przestrzeń i polityka z dziejów niemieckiej myśli politycznej, Wybór i opracowanie: A. Wolff-Powęska, E. Schulz, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 227-251.
39. Rykiel Z., 2006, Podstawy geografii politycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
40. Schulz H.D., 2000, Die deutsche Geographie im 19. Jahrhundert und Lahore Friedrich Ratzel, [w:] Geopolityk, Grenzgange im Zeitgerst. 1.1: 1890 bis 1945, I.Diekmann, P. Kruger, J.H. Schoeps, Potsdam, s. 39-84.
41. Sykulski L., 2009, Geopolityka. Słownik terminologiczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
42. Sykulski L., 2011, Geopolityka, czyli pochwała realizmu, Szkice. Teorie poznawcze, Warszawska Firma Wydawnicza, Warszawa.
43. Wanklyn H., 1961, Friedrich Ratzel. A Biographical Memoir and Bibliography, At the University Press, Cambridge.
44. Wolff-Powęska A., 1979, Doktryna geopolityki w Niemczech, Instytut Zachodni, Poznań.