Sytuacja mniejszości narodowych w Polsce i na Litwie – studium porównawcze = The situation of national minorities in Poland and Lithuania – a comparative study

Barwiński, Marek; Leśniewska, Katarzyna

doi:0033-2143

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Sytuacja mniejszości narodowych w Polsce i na Litwie – studium porównawcze = The situation of national minorities in Poland and Lithuania – a comparative study Barwiński, MarekLeśniewska, Katarzyna

Object structure

Sytuacja mniejszości narodowych w Polsce i na Litwie – studium porównawcze = The situation of national minorities in Poland and Lithuania – a comparative study

Przegląd Geograficzny T. 86 z. 4 (2014)

Barwiński, Marek ; Leśniewska, Katarzyna

mniejszości narodowe ; Polska ; Litwa ; studium porównawcze

W artykule podjęto próbę porównania współczesnej sytuacji mniejszości narodowych w Polsce i na Litwie, głównie pod względem demograficznym, politycznym, prawnym i instytucjonalnym. Wykorzystano m.in. wyniki badań przeprowadzonych przez autorów w środowiskach mniejszości narodowych w Polsce i na Litwie*, dane statystyczne publikowane w obu państwach oraz kwerendę aktów prawnych dotyczących kwestii narodowościowych. Oba kraje – pod względem uwarunkowań historycznych, sytuacji prawno-ustrojowej, potencjału demograficznego czy struktury narodowościowej – mają szereg cech wspólnych, ale także wyraźnie odmiennych, które niewątpliwie wpływają na rolę, znaczenie i postrzeganie mniejszości narodowych. W konsekwencji transformacji ustrojowej i zmian geopolitycznych ostatnich dekad Polska i Litwa są krajami demokratycznymi, zaangażowanymi w proces integracji kontynentu europejskiego, współpracującymi w ramach struktur UE i NATO. Na wzajemne relacje – w sensie zarówno pozytywnym, jak i negatywnym – wpływa także wielowiekowa wspólna historia, często odmiennie interpretowana w obu państwach. Na sytuację mniejszości narodowych, zwłaszcza polityczno-prawną, z pewnością ma wpływ jej całkowicie odmienny potencjał demograficzny oraz przestrzenny. Powoduje to wyraźne różnice pozycji społeczno-politycznej mniejszości narodowych i ich sytuacji prawnej w obu państwach oraz liczne konflikty i oskarżenia o działania dyskryminacyjne, zwłaszcza na Litwie.

1. Barwiński M. 2010, Changes in the Social, Political and Legal Situation of National and Ethnic Minorities in Poland after 1990, [w:] J. Kitowski (red.), 20 Years of Socio-Economic Transformations in Countries of Central and Eastern Europe – an Attempt of Accounts, Geopolitical Studies, 16, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 223-244.
2. Barwiński M., 2012, Stosunki międzypaństwowe Polski z Ukrainą, Białorusią i Litwą po 1990 roku w kontekście sytuacji mniejszości narodowych, [w:] A. Rykała (red.), Studia z Geografii Politycznej i Historycznej. Granice – mniejszości narodowe i religijne –dziedzictwo, 1, Łódź, s. 139-166.
3. Barwiński M., 2013, Geograficzno-polityczne uwarunkowania sytuacji Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów w Polsce po 1944 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
4. Barwiński M., 2014, Struktura narodowościowa Polski w świetle wyników spisu powszechnego z 2011 roku, Przegląd Geograficzny, 86, 2, s. 217-241.
5. Barwiński M., Leśniewska K., 2013, The comparison of the contemporary situation of national minorities in Poland and Lithuania, Geografijos metraštis (Annales Geographicae), 46, s. 46-61.
6. Barwiński M., Leśniewska K., 2014, The contemporary situation of Polish minority in Lithuania and Lithuanian minority in Poland from the institutional perspective, Geographia Polonica, 87, 1, s. 27-46.
7. Białek T., 2008, Międzynarodowe standardy ochrony praw mniejszości narodowych i ich realizacja na przykładzie Białorusi, Litwy i Ukrainy, Wydawnictwo Scholar, Warszawa.
8. Bobryk A., 2005, Odrodzenie narodowe Polaków w Republice Litewskiej 1987-1997, Dom Wydawniczy Duet, Toruń.
9. Budyta-Budzyńska M., 2003, Mniejszości narodowe – bogactwo czy problem? Instytucjonalizacja mniejszości narodowych w Polsce w latach 1989-2002, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
10. Budyta-Budzyńska M., 2010, Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
11. Chałupczak H., Browarek T., 1998, Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918-1995, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
12. Daugirdas V., Paltanavičiūtė G., 2008, Dynamics of the national composition of population in North-East Lithuania, [w:] R. Baubinas, D. Burneika, V. Daugirdas (red.), Problem Regions in Lithuania (Sociogeographical Aspects), Institute of Geology and Geography, Department of Human Geography, Wilno, s. 45-58.
13. Dudra S., Nitschke B. (red.), 2010, Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, Wydawnictwo Nomos, Kraków.
14. Dudra S., Nitschke B. (red.), 2013, Stowarzyszenia mniejszości narodowych, etnicznych i postulowanych w Polsce po II wojnie światowej, Wydawnictwo Nomos, Kraków.
15. Eberhardt P., 2009, Przemiany narodowościowe w państwach bałtyckich na przełomie XX i XXI wieku, Rocznik Nauk Społecznych, 1 (37), KUL, Lublin, s. 95-113.
16. Górecki D. (red.), 2013, Dziedzictwo pogranicza. Realizacja praw mniejszości polskiej na Litwie, Białorusi, Ukrainie i w Czechach oraz mniejszości białoruskiej, litewskiej, ukraińskiej i czeskiej w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
17. Janusz G., 2011, Ochrona praw mniejszości narodowych w Europie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
18. Kasatkina N., Beresnevičiūtė V., 2006, Ethnic Structure, Inequality and Governance of the Public sector in Lithuania, UNRISD, Palgrave/Macmillan, s. 31-48.
19. Kawęcki K., 2013, Polacy na Wileńszczyźnie 1990-2012, Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych, Warszawa.
20. Kowalski M., 2000, Geografia wyborcza Polski. Przestrzenne zróżnicowanie zachowań wyborczych Polaków w latach 1989-1998, Geopolitical Studies, 7, IGiPZ PAN, Warszawa.
21. Kowalski M., 2008, Wileńszczyzna jako problem geopolityczny w XX wieku, [w:] P. Eberhardt (red.), Problematyka geopolityczna ziem polskich, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 218, Warszawa, s. 267-298.
22. Kurcz Z. (red.), 1997, Mniejszości narodowe w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
23. Kurcz Z., 2005, Mniejszość polska na Wileńszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
24. Kuzborska E., 2012, Sytuacja prawna mniejszości narodowych na Litwie, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
25. Leśniewska K., 2009, Polska mniejszość we współczesnym Wilnie w kontekście polsko-litewskich stosunków międzynarodowych, maszynopis w Katedrze Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych UŁ, Łódź.
26. Leśniewska K., 2013, The socio-political situation of Poles in Vilnius after the accession of Lithuania to the European Union, [w:] K. Heffner (red.), The Eastern Dimension of the United Europe – Political and Economical Aspects of the Eastern Politics of the European Union, Region and Regionalism, 11, 2, Instytut Śląski, Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych, Łódź-Opole, s. 41-53.
27. Leśniewska K., 2014, Geograficzno-polityczne uwarunkowania sytuacji mniejszości polskiej na Litwie i Łotwie po 1990 roku, maszynopis w Katedrze Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych UŁ, Łódź.
28. Leśniewska K., Barwiński M., 2011, Vilnius Region as a historical region, [w:] K. Heffner (red.), Historical Regions in the Structures of European Union. Historical Divisions of the Territory in Central Europe and in Different States of the World, Region and Regionalism, 10, 2, Instytut Śląski, Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych, Łódź-Opole, s. 91-104.
29. Lietuvos Respublikos Seimo rinkimai; http://www3.lrs.lt/ (15.04.2014).
30. Lietuvos Respublikos Vyriausioji rinkimų komisija; http://www.vrk.lt/ (15.04.2014).
31. Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna, 2013, GUS; http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011. pdf (09.04.2013).
32. Łodziński S., 1998, Ochrona praw osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych (Ukraina, Białoruś, Litwa, Łotwa), Biuro Studiów i Ekspertyz, Warszawa.
33. Łodziński S., 2005, Równość i różnica. Mniejszości narodowe w porządku demokratycznym w Polsce po 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
34. Madajczyk P. (red.), 1998, Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów politycznych (1944-1989), Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
35. Matykowski R., 1997, Udział i zróżnicowanie poparcia mniejszości narodowych w Polsce w wyborach parlamentarnych z dn. 21.10.1997, Sprawy Narodowościowe. Nowa Seria, 6 (2), s. 261-272.
36. Matykowski R., 2008, Przestrzenne zróżnicowanie w zachowaniach wyborczych mieszkańców województwa podlaskiego, [w:] D. Świątek, M. Bednarek, P. Siłka (red.) Współczesne problemy badawcze geografii polskiej – geografia człowieka, Dokumentacja Geograficzna, 36, Warszawa, s. 28-33.
37. Oficialiosios statistikos portalas; http://db.stat.gov.lt/ (03.02.2014).
38. Rykała A., 2007, Przemiany sytuacji społeczno-politycznej mniejszości żydowskiej w Polsce po drugiej wojnie światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
39. Second Report Submitted by Lithuania Pursuant to Article 25, Paragraph 1 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities, 2012, Council of Europe, Strasbourg.
40. Sidorkiewicz K., 2011, Między demokracją a buntem. Działalność polityczna i samorządowa Polaków w Republice Litewskiej (1988-2011), Wydawnictwo PWSZ, Elbląg.
41. Sozański J., 1998, Prawa mniejszości narodowych w niepodległej Litwie, Łotwie i Estonii, Scholar, Warszawa.
42. Tautinių mažumų švietimas lietuvoje, Problemos analizę, 19 (105); http://www.smm.lt/uploads/lawacts/docs/575_28fb2ff5d603e17167d59944c7ed0c6b.pdf (2.01.2014).
43. Wyznania religijne. Stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009-2011, 2013, red. P. Cieląg, M. Haponiuk, Wydawnictwo GUS, Warszawa.
44. Żołędowski C., 2003, Białorusini i Litwini w Polsce, Polacy na Białorusi i Litwie. Uwarunkowania współczesnych stosunków między większością a mniejszościami narodowymi, Aspra JR F.H.U., Warszawa.