Metadata language
Fragmenta Faunistica, vol. 56, no. 1 ; Nowe stanowiska w Polsce dwóch obcych gatunków jaskólców Sceliphron destillatorium (Ill.) i Sceliphron curvatum (Sm.) (Hymenoptera, Sphecidae) wraz z uwagami na temat rozszerzania się ich zasięgów ; Expansion of two alien Sceliphron species
Creator:Wiśniowski, Bogdan ; Huflejt, Tomasz ; Babik, Hanna ; Czechowski, Wojciech ; Pawlikowski, Tadeusz
Contributor:Polska Akademia Nauk. Muzeum i Instytut Zoologii
Publisher:Museum and Institute of Zoology, PAS
Place of publishing: Date issued/created: Description:Bibliogr. s. 35-36 ; S. 25-37 : il. (w tym kolor.) ; 25 cm ; Streszcz. ang. i pol. Nazwy taksonów również łac.
Type of object: Subject and Keywords:Sceliphron curvatum -- Polska -- wykazy faunistyczne [KABA] ; Gliniarz naścienny -- Polska -- wykazy faunistyczne [KABA] ; jaskólec wschodni ; szczerklina pająkówka ; jaskólec naścienny ; Sceliphron destillatorium ; Sphecidae ; grzebacze ; osy grzebiące ; grzebaczowate ; błonkówki ; błonkoskrzydłe ; Hymenoptera ; owady ; Insecta ; nowe stanowiska ; gatunki obce
Abstract:Rodzaj jaskólec Sceliphron Klug, 1801 jest reprezentowany na świecie przez 35 gatunków, z czego w Europie odnotowano dotychczas występowanie siedmiu. Trzy z nich to gatunki introdukowane z Azji i Ameryki Północnej. W Polsce stwierdzono dotychczas dwa gatunki: Sceliphron destillatorium ( Illiger, 1807) i S. curvatum ( Smith, 1870). Samice jaskólca polują na pająki, które stanowią pożywienie dla rozwijających się larw. Gniazda są budowane z gliny; znaleźć je można w różnych miejscach, przyczepione do różnych podłoży - drewnianych ścian, murów, a nawet luźnych przedmiotów. Wiele gatunków cechuje się plastycznym behawiorem; gniazda zakładają często w obrębie osad ludzkich, czasem nawet wewnątrz budynków. Jaskólec naścienny Sceliphron destillatorium zamieszkiwał pierwotnie południową Palearktykę, sięgając na wschodzie po Mongolię i Cluny. W okresie międzywojennym byl składnikiem rodzimej fauny, gdyż byl notowany w polskiej części jarowego Podola. W granicach powojennej Polski został odnotowany po raz pierwszy w latach 60-tych XX wiekuna Lubelszczyźnie i od tego czasu jest coraz częściej widywany w południowo-wschodniej Polsce. Ostatnio jego stanowiska stwierdzono na Wyżynie Małopolskiej i Podlasiu. Pojedyncza informacja o zaobserwowaniu tego gatunku na Nizinie Mazowieckiej nie jest pewna i wymaga potwierdzenia.Jaskólec wschodni Sceliphron curvatum, drugi z przedstawicieli rodzaju stwierdzony w Polsce, występował początkowo w południowej i środkowej Azji. W latach 70-tych ubiegłego wieku został zawleczony do Europy (Austrii), skąd zaczął się rozprzestrzeniać po całym kontynencie. W Polsce po raz pierwszy został znaleziony w 2003 r. we Wrocławiu. W latach następnych był notowany na rozproszonych stanowiskach w południowej części Polski, a ostatnio także w Polsce środkowej (w Warszawie). Pojawienie się dwu gatunków z rodzaju Sceliphron w Polsce to jeden z wielu przykładów ekspansji gatunków południowych (rozszerzanie zasięgów) bądź egzotycznych (świadome introdukcje lub przypadkowe zawleczenia) w ostatnich latach. Zjawisko to w odniesieniu do ciepłolubnych żądłówek (os, mrówek, pszczół) można powiązać z postępującym ocieplaniem się klimatu. Może też być wyrazem spontanicznych zmian w behawiorze (wzrost zakresu tolerancji środowiskowej gatunków). Podobne wzory zachowań znaleźć można u mrówek. Sceliphron destillatorium, podobnie jak pierwotnie śródziemnomorska mrówka Camponotus truncatus, pojawił się w granicach obecnej Polski w wyniku spontanicznego rozszerzania areału występowania i z historycznego punktu widzenia nie jest gatunkiem obcym w rodzimej faunie. Tempo ekspansji tego gatunku, odbywające się bez bezpośredniego udziału człowieka można ocenić na około 35 kilometrów na 10 lat w kierunku północno-zachodnim. Liczba znanych jego stanowisk w obrębie areału występowania jest duża. Jaskólec wschodni Sceliphron curvatum, podobnie jak mrówka anatolijska Lasius neglectus, jest gatunkiem obcym w faunie krajowej, gdyż pochodzi z odległych rejonów geograficznych, a do Europy trafił w wyniku zawleczenia. Gatunek ten wykazuje silne przywiązanie do siedlisk ludzkich, zwłaszcza do miast (Wrocław, a obecnie także Warszawa); S. curvatum znajduje tu sprzyjające warunki termiczne, które pozwalają mu przetrwać zimy. Z analizy ekspansji wnosić można, że niebagatelny udział w rozprzestrzenianiu się tego gatunku odgrywa działalność człowieka i transport przedmiotów, do których mogą być przyczepione komórki gniazdowe (pojawianie się wtórnych ośrodków ekspansji). Ekspansja tego gatunku odbywa się we wszystkich kierunkach od miejsca pierwszego stwierdzenia, a jej tempo jest nawet kilkunastokrotnie wyższe niż S. destillatorium; można je oszacować na ponad 400 km na dekadę. Nie jest wykluczone, że S. curvatum był zawlekany do Europy wielokrotnie w ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci [...].
References:
BILAŃSKI P., KOŁODZIEJ Z. & PAJĄK M. 2012. Distribution of Sceliphron destillatorium Illiger, 1807 (Hymenoptera, Sphecidae) in Poland. Fragmenta Faunistica 55: 131-137.
Biodiversity of Poland 2004. Information available from http://biodiv.m os.gov.pl/biodiv (10 September 2013).
BITSCH J. & BARBIER Y. 2006. Répartition de l'espèce invasive Sceliphron curvatum (F.Smith) en Europe et plus particulièrement en France (Hymenoptera, Sphecidae). Bulletin de la Société Entomologique de France 111: 2 2 7 -237.
BOGUSCH P., LIŠKA P., LUKÁŠ J. & DUDICH A. 2005. Spreading and summary of the knowledge of the invasivesphecid wasp Sceliphron curvatum (Smith 1870) in the Czech Republic and Slovakia (Hymenoptera: Apocrita,Sphecidae). Linzer Biologische Beitrage 37: 215-221.
BURY J., SUDOŁ D., ZIĘBA P. & ŻYŁA W. 2009. Nowe dane o występowaniu przedstawicieli rodzaju Sceliphron Klug,1801 (Hymenoptera, Sphecidae) n a terenie Polski. Acta Entomologica Silesiana 17: 11-18.
CELARY W. 1996. Remarks on the biology and distribution of Sceliphron destillatorium (Illiger) (Hymenoptera: Sphecidae) in Poland. Polskie Pismo Entomologiczne 65: 253-256.
CELARY W. 1998. Nowe i rzadkie gatunki żądłówek (Hymenoptera: Aculeata) stwierdzone w południowej Polsce.Chrońmy Przyrodę Ojczystą 54 (6): 105-110.
Commission of the European Communities. 2008. Commission staff working document. Annex to the Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions towards an EU strategy on invasive species impact assessment – executive summary. Available from: http ://ec.europa. eu/environment/nature/invasivealien/docs/1_EN_resume_impact_assesment_part 1_v3 .pdf.
ĆETKOWIĆ A., RADOVIĆ I. & DOROVIĆ L.2004. Further evidence o f the Asian mud-daubing wasps in Europe(Hymenoptera: Sphecidae). Entomological Science 7: 225-229.
CZECHOWSKI W., RADCHENKO A., CZECHOWSKA W. & VEPSÄLÄINEN, K. 2012. The ants of Poland with reference to the myrmecofauna of Europe. Museum and Institute of Zoology PAS, Natura optima dux Foundation, Warszawa, 496 pp.
DOBOSZ R. 2010. Pierwsze stanowisko Sceliphron curvatum (Smith, 1870) (Hymenoptera: Sphecidae) na Górnym Śląsku. Acta Entomologica Silesiana 18: 89.
DOROW W. H. O. & JÄGER P. 2005. Zum Nahrungsspektrum der Grabwespe Sceliphron (Hensenia) curvatum (Smith, 1870) (Hymenoptera: Sphecidae). Bembix 19: 37-10.
FOUCART A. 2006. Présence de Sceliphron curvatum (Smith, 1870) dans les Pyrénées-Orientales (Hymenoptera Sphecidae). L’Entomologiste 61: 192.
GAYUBO S. F. & IZQUIERDO I. 2006. Presencia de la especie invasora Sceliphron curvatum (F. Smith 1870) en la peninsula Iberica (Hymenoptera: Apoidea: Sphecidae). Boletin Sociedad Entomologica Aragonesa 39: 257-260.
GEPP J. 2003. Verdrängt die eingeschleppte Mauerwespe Sceliphron curvatum autochtone Hymenopteren in Südosten Österreichs? Entomologica Austriaca 8 :1 8 .
GŁOWACIŃSKI Z . & NOWACKI J. (eds). 2004 . Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Poznań, 448 pp.
GOGALA A. 1995. Two non-European species of digger wasps recorded also in Slovenia (Hymenoptera: Sphecidae).Acta Entomologica Slovenica 3: 73-75.
GONSETH Y., IMBECK P. & TUSSAC M. 2001. Sceliphron curvatum (Smith, 1870), une espèce nouvelle de la faune suisse et de la faune de France (Hymenoptera Sphecidae). Mitteilungen der Schweizerischen Entomologischen Gesellschaft 74: 99-103.
GRILLEZONI G . & PESARINI F. 19 9 8 . Due nuovi Sfecidi della fauna esotica rinvenuti a Ferrara (HymenopteraSphecidae). Annali del Museo Civico di Storia Naturale di Ferrara 1: 83-85.
JACOBI B. 2005. Unveröffentlichte und neue Fundorte von Sceliphron (Hensenia) curvatum (Smith, 1870) in Südeuropa. Bembix 19:36.
JAROSIEWICZ G. 2012. Nowe stanowisko Sceliphron destillatorium (Illiger, 1807) (Hymenoptera: Sphecidae) w Beskidzie Zachodnim. Acta Entomologica Silesiana 20: 89.
KOSIBOWICZ M. 2009. Egzotyczna osa w Krakowie. Wszechświat 110 (4—6): 78-79.
KOWALCZYK J. K., KURZĄC T. & SOSZYŃSKI B. 2009. Nowe stanowiska interesujących gatunków żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) w regionie łódzkim. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 28 (2): 127-134
KUNTZE R. & NOSKIEWICZ J. 1938. Zarys zoogeografii polskiego Podola. Prace Naukowe. Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Dział II, tom IV, Lwów, 538 pp.
MADER D. 2013. Biogeography and migration of the mud-dauber Sceliphron destillatorium (Hymenoptera: Sphecidae) in Poland and surrounding countries in Europe. Mader Verlag, Walldorf, 236 pp.
MADL M. & VlDLAR M. 2005. Melittobia acasta (Walker, 1839) (Hymenoptera: Chalcidoidea: Eulophidae), ein Parasitoid von Sceliphron curvatum (Smith, 1870). Beiträge z ur Entomofaunistik 6: 164-165.
NOBANIS 2002. European Netw ork on Invasive Alien Species. Available from (10 September 2013).
OLSZEWSKI P., WIŚNIOWSKI B., PAWLIKOWSKI T. & SZPILA K. 2013. Nowe dane o niektórych rzadkich żądłówkach w Polsce (Hymenoptera, Aculeata). Wiadomości Entomologiczne 32: 127-138.
PUŁAWSKI W. 2013. Catalog of Sphecidae sensu lato. Available from: http://www.calacademy.org/research/entomology/Entomology_Resources/Hymenoptera/sphecidae/Genera_and_s pecies PDF/introduction.htm (10 September 2013).
SCARAMOZZINO P. L. 1995. Nuovi arrivi: da Est Sceliphron (Hensenia) curvatum (Smith) (Hymenoptera: Sphecidae). HyMen 6: 9-11.
SCHMID-EGGER C. 2005. Sceliphron curvatum (F. Smith 1870) in Europa m it einem Bestimmungsschlüssel für die europäischen und mediterranen Sceliphron-Arten (Hymenoptera, Sphecidae). Bembix 19: 7-28.
SOLARZ W. 2007. Lista gatunków obcych w Polsce. Available from: http://www.iop.krakow.pl/ias/lista.asp (10September 2013).
SOSZYŃSKI B. & SOSZYŃSKI M. 1985. Sceliphron destillatorium (111.) (Hymenoptera, Sphecidae) w Polsce. Polskie Pismo Entomologiczne 55: 213-215.
VECHT J. VAN DER & BREUGEL F. M. A. VAN. 1968. Revision of the nominate subgenus Sceliphron Latreille (Hym., Sphecidae) (Studies on the Sceliphronini, part I). Tijdschrift voor Entomologie 111 (5): 185-255.
VECHT J. VAN DER. 1984. Die orientalische Mauerwespe Sceliphron curvatum (Smith, 1870) in der Steiermark, Österreich (Hymenoptera, Sphecidae). Entomofauna 5: 213-219.
WEIGLE A. 2000. Co powinniśmy wiedzieć o różnorodności biologicznej, aby móc ją zachować dla przyszłychpokoleń. Przyroda Polska 10: 3-6.
WIŚNIOWSKI B. 2000. Błonkówki (Hymenoptera) Polskich Bieszczadów ze szczególnym uwzględnieniem Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Monografie Bieszczadzkie 8: 145-187.
WIŚNIOWSKI B. 2004. Annotated checklist o f the Polish digger wasps (Hymenoptera: Sphecidae). Polskie Pismo Entomologiczne 73: 33-63.
WIŚNIOWSKI B. 2007. Dodatki do fauny błonkówek (Insecta, Hymenoptera) Ojcowskiego Parku Narodowego. Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Władysława Szafera 17: 131-148.
MiIZ PAN, sygn. patrz sygn. czas. P. 256 vol. 56 no. 1 ; MiIZ PAN, sygn. patrz sygn. czas. P. 4664 vol. 56 no. 1 ; click here to follow the link
Language: Language of abstract: Rights:Prawa zastrzeżone - dostęp nieograniczony
Terms of use: Digitizing institution:Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk
Original in:Biblioteka Muzeum i Instytutu Zoologii PAN
Projects co-financed by:Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, lata 2010-2014, Priorytet 2. Infrastruktura strefy B + R ; Unia Europejska. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Access: