Odbudowa, komasacja, likwidacja. Polityka komunistów wobec organizacji społecznych w Polsce w latach 1944–1952

Dziuba, Adam

doi:2450-8365

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Odbudowa, komasacja, likwidacja. Polityka komunistów wobec organizacji społecznych w Polsce w latach 1944–1952 Dziuba, Adam

Object structure

Odbudowa, komasacja, likwidacja. Polityka komunistów wobec organizacji społecznych w Polsce w latach 1944–1952

Polska 1944/45-1989 : studia i materiały, 22 (2024) ; Studia

Dziuba, Adam

Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk

Instytut Historii PAN

Warszawa

2024

s. 23-51 ; Streszczenie angielskie.

PPR ; PZPR ; stalinizm ; organizacje społeczne ; transmisja ideologii ; komasacja ; likwidacja ; Polska -- polityka i rządy -- 1945-1956 [KABA] ; Polska -- sytuacja społeczna -- 1945-1989 [KABA] ; Towarzystwa -- Polska -- 1945-1990 [KABA] ; Polska -- 1944-1956 (Okres stalinizmu) [KABA ; Polska Partia Robotnicza [KABA] ; Polska Zjednoczona Partia Robotnicza [KABA] ; Komunizm -- Polska -- 1945-1970 [KABA] ; Komunizm -- aspekt społeczny -- Polska -- 1945-1990 [KABA]

Organizacje społeczne, liczne w Polsce przed wojną, w czasie okupacji zaprzestały działalności. Po wojnie wznowiły aktywność, a komuniści z PPR początkowo im w tym nie przeszkadzali. Wraz z okrzepnięciem rządów PPR w 1947 r. pojawiły się tendencje do ściślejszej kontroli stowarzyszeń, czemu służyły działania Głównej Komisji Koordynacyjnej ds. Organizacji Społecznych. Po powstaniu PZPR przybrały na sile tendencje do całkowitego zawłaszczenia zrzeszeń, przekształcenia niektórych z nich w „pasy transmisyjne” partii komunistycznej i zlikwidowania pozostałych. W miejsce Głównej Komisji Koordynacyjnej zaczęła funkcjonować Komisja dla Spraw Organizacji Społecznych przy KC PZPR, której zadaniem było skomasowanie organizacji o pokrewnym profilu działania i rozwiązywanie uznanych za zbędne. Rezultatem była likwidacja 90% istniejących organizacji.

Antoszewski A., Stowarzyszenie, w: Leksykon politologii. Wraz z Aneksem o: reformie samorządowej, wyborach do sejmu, prezydenckich oraz gabinetach rządowych, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 2004, s. 429–430
Applebaum A., Za żelazną kurtyną. Ujarzmienie Europy Wschodniej 1944–1956, Warszawa 2018
Bertram Ł., Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956, Warszawa 2022
Chojnowski A., Wpływy komunistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, w: Komuniści w międzywojennej Warszawie, red. E. Kowalczyk, Warszawa 2014, s. 213–222
Dajnowicz M., Bauchrowicz-Tocka M., Zaniewska A., Miodowski A., Liga Kobiet w terenie. Działalność organizacji i realia jej funkcjonowania na szczeblu regionalnym i lokalnym w rzeczywistości Polski Ludowej (1945–1989), Warszawa 2024
Dawidejt-Jastrzębska E., Kształtowanie pamięci kulturowej Śląska Opolskiego w latach 1945–1950, w: Województwo opolskie 1950–2010, red. M. Lis, K. Szczygielski, L. Dróżdż, Opole 2011, s. 173–201
Dziuba A., Totalitaryzacja. Polska Partia Robotnicza na scenie politycznej województwa śląskiego (1945–1948), Katowice–Kraków 2016
Fitzpatrick S., Życie codzienne pod rządami Stalina. Rosja radziecka w latach trzydziestych XX wieku, Kraków 2011
Furet F., Przeszłość pewnego złudzenia. Esej o idei komunistycznej w XX w., Warszawa 1996
Gontarczyk P., Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941–1944, Warszawa 2003
Gruszczyk M., Powstanie i działalność towarzystw przyjaźni polsko-słowiańskiej w drugiej połowie lat czterdziestych XX wieku, „Pamięć i Sprawiedliwość” t. 39, 2022, nr 1, s. 562–581
Hausner W., Związek Harcerstwa Polskiego w latach 1944–1964. Pomiędzy tradycją służby Bogu, Polsce i bliźnim a komunistycznym „przechwyceniem”, w: „Jesteście naszą wielką szansą”. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944–1989, red. P. Ceranka. S. Stępień, Warszawa 2009, s. 138–160
Jarosz D., Zwrot stalinizacyjny 1948–1950 i jego wpływ na funkcjonowanie organizacji społecznych, w: Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2017, s. 27–50
„Jesteście naszą wielką szansą”. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944–1989, red. P. Ceranka. S. Stępień, Warszawa 2009
Kosiński K., O nową mentalność. Życie codzienne w szkołach 1945–1956, Warszawa 2000
Kostrzewa E.K., Nawrot S., Sojusz serc i rozumu. Z działalności Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Warszawa 1989
Kowalczyk E., Komuniści w Warszawie. Działalność Komitetu Warszawskiego KPRP/KPP (1918–1938), Warszawa 2022
Kulińska L., Narodowcy. Z dziejów Obozu Narodowego w Polsce w latach 1944–1947, Warszawa–Kraków 1999
Kwiek J., Związek Harcerstwa Polskiego w latach 1944–1950. Powstanie, rozwój, likwidacja, Toruń 1995
Lesiakowski K., Powszechna Organizacja „Służba Polsce” w systemie organizacyjnym Państwa Polskiego (1948–1955), w: „Jesteście naszą wielką szansą”. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944–1989, red. P. Ceranka. S. Stępień, Warszawa 2009, s. 30–47
Łuczyńska R., Samoorganizacja społeczeństwa polskiego. Zarys historyczny organizacji pozarządowych w Polsce i ich funkcjonowanie do końca XX wieku, „Acta Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica XIV” t. 14, 2013, folia 139, s. 298–309
Mazur M., O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009
Musielak M., Polski Związek Zachodni 1944–1950, Warszawa 1986
Osękowski C., Polski Związek Zachodni 1945–1950, „Studia Zachodnie” 1996, nr 2, s. 107–125
Osiatyński W., Rzeczpospolita obywateli, Warszawa 2004
Przewłocki J., Trzydzieści lat działalności Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w województwie katowickim, w: O braterską przyjaźń i współpracę. Z dziejów TPPR w województwie katowickim, red. J. Kantyka, Katowice 1975
Rembacka K., Polski Związek Zachodni w Szczecinie, w: Nad Odrą i Bałtykiem. Myśl zachodnia. Ludzie – koncepcje – realizacja do 1989 r., red. M. Semczyszyn, T. Sikorski, A. Wątor, Szczecin 2013, s. 679–698.
Rocznik statystyczny 1969, red. E. Krzeczkowska, A. Machnowski, L. Gradowski i in., Warszawa 1969
Rojek P., Kulturowe sprzeczności komunizmu, „Kultura i Polityka” 2008, nr 2/3, s. 170–186
Ruzikowski T., Wstęp, w: Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989. Geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2017, s. 9–24
Service R., Towarzysze. Komunizm od początku do upadku. Historia zbrodniczej ideologii, Kraków 2008
Strauchold G., Myśl zachodnia i jej realizacja w Polsce Ludowej w latach 1945–1957, Toruń 2003
Sztompka P., Socjologia, Kraków 2004
Szumiło M., Komunistyczny Związek Młodzieży w międzywojennej Warszawie, w: Komuniści w międzywojennej Warszawie, red. E. Kowalczyk, Warszawa 2014, s. 95–110
Szymoniczek J., Dwa Zarządy Główne Polskiego Czerwonego Krzyża w latach 1939–1945. Wyjątek od zasad Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, „Dzieje Najnowsze” t. 40, 2008, nr 3, s. 15–27
Szymoniczek J., Polski Czerwony Krzyż na Śląsku w latach 1945–1947, w: Rodzina na Śląsku 1939–1945. Dezintegracja, migracje, codzienność, red. A. Dawid, A. Maziarz, Opole–Warszawa 2012, s. 152–168
Świda-Ziemba H., Człowiek wewnętrznie zniewolony. Mechanizmy i konsekwencje minionej formacji – analiza psychologiczna, Warszawa 1997
Świda-Ziemba H., Młodzież PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii, Kraków 2010
Świętochowska E., Miesiące Pogłębiania Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w woj. białostockim 1949–1956, „Studia Łomżyńskie” t. 27, 2017, s. 143–151
Topol A., Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w województwie śląsko-dąbrowskim (1945–1948), „Rocznik Katowicki” 1975
Wawrzyniak J., Organizacje masowe narzędziem PZPR?, w: PZPR jako machina władzy, red. K. Rokicki, K. Persak, Warszawa 2012, s. 226–245
Wawrzyniak J., ZBoWiD i pamięć drugiej wojny światowej 1949–1969, Warszawa 2009
Wierzbicki M., PZPR a środowisko młodzieżowe, w: PZPR jako machina władzy, red. D. Stola, K. Persak, Warszawa 2012, s. 267–298
Wierzbicki M., Związek Młodzieży Polskiej i jego członkowie. Studium z dziejów funkcjonowania stalinowskiej organizacji młodzieżowej, Warszawa 2006
Winczorek P., Wstęp do nauki o państwie, Warszawa 2000
Wnuk-Lipiński E., Społeczeństwo obywatelskie a demokratyzacja, w: Zachowania polityczne, t. 2, red. R.J. Dalton, H.-D. Klingemann, Warszawa 2010, s. 278–340
Zamiatała D., Zrzeszenie Katolików „Caritas” w optyce polityki władz komunistycznych w Polsce w latach 1950–1970, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, nr 1 (37), s. 227–252
Zaporowski Z., Legalna działalność nielegalnej Komunistycznej Partii Polski w Warszawie, w: Komuniści w międzywojennej Warszawie, red. E. Kowalczyk, Warszawa 2014, s. 203–211