Stanisław Lisowski and the Restitution of Incunabula of Monastic Provenance under the Treaty of Riga (1921)

The Treaty of Riga is considered one of the most important documents of the first half of the twentieth century for Eastern Europe. Few studies, however, address the question of the restitution of library and archive collections. The restitution of Polish cultural heritage was included in the Riga peace negotiations as one of the most important issues to be settled. The reconstruction of the restitution processes is important for the history of the collections of Polish libraries and archives as well as their contemporary holdings. Official documentation on the process of restitution burned down in 1944 during the Warsaw Rising. Therefore, unpublished archival material is an important source for reconstructing restitution processes. The papers of those who participated in the works of the Mixed Special Commission are an example of this type of material. The article draws on the papers of Stanisław Lisowski and his notes on the restitution of incunabula of monastic provenance (above all the libraries of Sieciechów and Czerwińsk).

Andrysiak, Ewa, Towarzystwo Bibliofilów Polskich w Wilnie 1929–1939, Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2007.
Borowski, Franciszek Tadeusz, ‘Dekret kasacyjny z roku 1819 i jego wykonanie w stosunku do zakonów diecezji sandomierskiej’, Studia Sandomierskie, 18, 2011, 1, pp. 7–162.
Borzęcki, Jerzy, The Soviet-Polish Peace of 1921 and the Creation of Interwar Europe, New Haven, CT: Yale University Press, 2008.
Catalogue of Incunabula in the National Library of Poland, 2 vols, ed. Maria Brynda, Michał Spandowski and Sławomir Szyller, Warsaw: National Library of Poland, 2020–23.
Delcorno, Pietro, ‘Hidden in a European Bestseller: The Quadragesimale of Gritsch / Grütsch and the Reception of Dante’s Commedia in Sermons’, Medieval Sermon Studies, 65, 2021, 1, pp. 34–61.
Dokumenty dotyczące akcji delegacji polskich w Mieszanych Komisjach Reewakuacyjnej i Specjalnej w Moskwie, 9 vols, Warsaw: [n. pub.], 1922–24.
Gacki, Józef, Benedyktyński klasztor w Sieciechowie według pism i podań miejscowych, Radom: [n. pub.], 1872.
Gawarecki, Wincenty Hipolit, Opis topograficzno-historyczny ziemi wyszogrodzkiej na teraz w obwodzie i województwie płockim położonym, Warsaw: Drukarnia Zawadzkiego i Węckiego, 1823.
Gębarowicz, Mieczysław, Jan Andrzej Próchnicki (1553–1633): Mecenas i bibliofil – szkic z dziejów kultury w epoce kontrreformacji, Cracow: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 1981.
Gesamtkatalog der Wiegendrucke, ed. Kommission für den Gesamtkatalog der Wiegendrucke and Deutsche Staatsbibliothek zu Berlin – Preussischer Kulturbesitz, Leipzig and Stuttgart: Hiersemann; Berlin: Akademie-Verlag, 1925– .
Hain, Ludwig, Repertorium bibliographicum, in quo libri omnes ab arte typographica inventa usque ad annum MD. typis expressi ordine alphabetico vel simpliciter enumerantur vel adcuratius recensentur, 4 parts in 2 vols, Stuttgart: J. G. Cotta; Paris: J. Renouard, 1826–38.
Hübner, Mateusz, ‘Traktat ryski a kwestia rewindykacji polskich dóbr kultury i nauki z Rosji sowieckiej’, in Zwycięski pokój czy rozejm na pokolenie? Traktat ryski z perspektywy 100 lat, ed. Zbigniew Girzyński and Jarosław Kłaczkow, Warsaw: Instytut De Republica, 2022, pp. 295–325.
Inkunabuły w bibliotekach polskich / Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur, ed. Alodia Kawecka-Gryczowa, 2 vols, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970–93; vol. 1, ed. Maria Bohonos et Eliza Szandorowska, 1970; vol. 2: Uzupełnienia, indeksy / Addenda, indices, ed. Maria Bohonos, Michał Spandowski et Eliza Szandorowska, 1993.
Janowska, Beata, ‘Ewangeliarz Anastazji’, in Dzieje klasztoru w Czerwińsku, ed. Edward Olbromski, Lublin: Lubelska Oficyna Wydawnicza, 1997, pp. 49–53.
Jarzębowski, Leonard, ‘Lisowski Stanisław’, in Słownik pracowników książki polskiej, ed. Irena Treichel, Warsaw and Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, p. 521.
Juszczakowska, Halina, ‘Z badań nad załuscianami w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego’, Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi, 2, 1976, pp. 35–76.
Kaliszuk, Jerzy, Codices deperditi: Średniowieczne rękopisy łacińskie Biblioteki Narodowej utracone w czasie II wojny światowej, 3 vols, Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, 2016, vol. 1: Dzieje i charakterystyka kolekcji.
Kolankowski, Zygmunt, ‘Granice spuścizny archiwalnej’, Archeion, 57, 1972, pp. 53–73.
Kulecka, Alicja, ‘Spuścizny w archiwach, bibliotekach i muzeach w Polsce’, Archeion, 100, 1999, pp. 70–96.
Kumaniecki, Jerzy, Pokój polsko-radziecki 1921: Geneza, rokowania, traktat, komisje mieszane, Warsaw: Instytut Krajów Socjalistycznych PAN, 1985.
Łaskarzewska, Hanna, ‘Starania o zwroty polskich zbiorów bibliotecznych z Kijowa i Petersburga w świetle niepublikowanych dokumentów dotyczących realizacji ustaleń traktatu ryskiego – ze spuścizny Stanisława Lisowskiego’, Rocznik Biblioteki Narodowej, 25, 2003, pp. 39–66.
Łaskarzewska, Hanna, Tam gdzie przeszła burza…: Losy polskiego dziedzictwa kulturowego w latach 1914–1920, Warsaw: Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2019.
Lelewel, Joachim, Bibliograficznych ksiąg dwoje, w których rozebrane i pomnożone zostały dwa dzieła Jerzego Samuela Bandtke: ‘Historia drukarń krakowskich’ tudzież ‘Historia biblioteki Uniw. Jagiell. w Krakowie‘, a przydany katalog inkunabułów polskich, 2 vols, Vilnius: J. Zawadzki, 1823–26, vol. 2, 1826.
Lisowski, Stanisław, ‘Do dziejów biblioteki Zygmunta Augusta’, in Studia nad książką poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1951, pp. 241–49.
Lisowski, Stanisław, ‘O los ksiąg Zygmuntowych’, Wilno: Kwartalnik poświęcony sprawom miasta Wilna, 1, 1939, 2, pp. 145–52.
Lisowski, Stanisław, Pol′skaia literatura, istoriia i drevnosti v 1912–1913 gg.: Bibliografiia, Petrograd: Nauchnoe delo, 1915.
Lisowski, Stanisław, Starodruki Uniwersyteckiej Biblioteki Publicznej w Wilnie, Vilnius: [n. pub.], 1932.
Lisowski, Stanisław, Uniwersytecka Biblioteka Publiczna w Wilnie w latach 1919–1929, Vilnius: [n. pub.], 1931.
Lisowski, Stanisław, Uniwersytecka Biblioteka Publiczna w Wilnie za czasów rosyjskich, Vilnius: [n. pub.], 1932.
Matelski, Dariusz, Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych, 2 vols, Cracow: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, 2006.
Matelski, Dariusz, Losy polskich dóbr kultury w Rosji i ZSRR: Próby restytucji: archiwa – księgozbiory – dzieła sztuki – pomniki, Poznań: Inter-Arpress, 2003.
Matelski, Dariusz, Problemy restytucji polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych: Archiwa – księgozbiory – dzieła sztuki – pomniki, Poznań: Dom Wydawniczy Harasimowicz, 2003.
Migoń, Krzysztof, ‘Zmienne role i losy towarzystw bibliologicznych’, Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi, 13, 1993, pp. 311–19.
Morelowski, Marian, ‘Płaskorzeźby ewangeliarza tzw. Anastazji a sztuka leodyjsko-mozańska XII wieku’, Prace i Materiały Sprawozdawcze Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, 2, 1935, pp. 265–96.
Moricheva, Mariia Dmitrievna, Biblioteka Zaluskikh i Rossiiskaia natsional′naia biblioteka, St Petersburg: Izdatel′stvo Rossiiskoi natsional′noi biblioteki, 2001.
Panzer, Georg Wolfgang, Annales typographici ab artis inventae origine…, 11 vols, Nuremberg: J. E. Zeh, 1793–1803, vol. 1, 1793.
Pietrzkiewicz, Dorota, ‘Catenaty Rosyjskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu w świetle ekspertyzy Piotra Bańkowskiego’, in Historia, memoria, scriptum: Księga jubileuszowa z okazji osiemdziesięciolecia urodzin Profesora Edwarda Potkowskiego, ed. Jacek Krochmal, Warsaw: Archiwum Główne Akt Dawnych; Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych; Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2015, pp. 166–75.
Pietrzkiewicz, Dorota, ‘The Peace of Riga and the Recovery of Polish Literary Heritage’, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia, 19, 2021, pp. 183–200.
Pietrzkiewicz, Dorota, Spory o zbiory: Piotr Bańkowski – rewindykacja i ochrona dziedzictwa piśmienniczego, Pułtusk: Wydawnictwo Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku; Warsaw: Oficyna Wydawnicza Aspra, 2019.
Pietrzkiewicz, Dorota, ‘W służbie książce, czyli zmagania polskiego środowiska naukowego o odzyskanie utraconych zbiorów bibliotecznych na mocy traktatu ryskiego’, in Na co dzień i od święta. Książka w życiu Polaków w XIX–XXI w., ed. Agnieszka Chamera-Nowak and Dariusz Jarosz, Warsaw: Oficyna Wydawnicza Aspra, 2015, pp. 415–32.
Przybyszewski, Kazimierz, ‘Spuścizny rękopiśmienne w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu (Gumowski, Lisowski i Kwiatkowski)’, in Studia o działalności i zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 6 vols, ed. Bohdan Ryszewski, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1980–91, vol. 2: 1982, pp. 139–69.
Przybyszewski, Kazimierz, ‘Stanisław Lisowski – bibliotekarz, archiwista, kustosz Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu’, in Kustosze zbiorów specjalnych, Warsaw: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2004, pp. 32–36.
Radzimiński, Andrzej, ‘Związki klasztoru czerwińskiego i kanoników regularnych z instytucjami kościelnymi Płocka w średniowieczu’, RH, 62, 1996, pp. 113–25.
Sobol′shchikov, Vasilii Ivanovich, ‘Vospominaniia starogo bibliotekaria’, Istoricheskii vestnik: Istoriko-literaturnyi zhurnal, 38, 1889, pp. 70–92, 296–315.
Sochaniewicz, Kazimierz, Sprawa rewindykacji archiwów i mienia kulturalnego Polski od Rosji, Warsaw: Wydawnictwo Towarzystwa Straży Kresowej, 1921.
Spandowski, Michał, ‘Polskie zbiory inkunabułów zniszczone, rozproszone i przemieszczone w czasie i w wyniku II wojny światowej’, Rocznik Biblioteki Narodowej, 54, 2013, pp. 5–36.
Spektator [Stanisław Lisowski], ‘Notatka o proweniencji inkunabułów znajdujących się w Rosyjskiej Publicznej Bibliotece w Piotrogrodzie’, Przewodnik Bibliograficzny, 1926, 6, pp. 267–68.
Stępień, Robert, ‘Losy benedyktynów sieciechowskich po kasacie opactwa w 1819 roku’, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 110, 2018, pp. 357–79.
Stępień, Robert, ‘Losy księgozbioru klasztornego benedyktynów sieciechowskich po kasacie opactwa w 1819 roku’, Wschodni Rocznik Humanistyczny, 15, 2018, 3, pp. 73–86.
Stępień, Robert, ‘Pokasacyjne losy i obecny stan zachowania archiwaliów klasztoru Benedyktynów z Sieciechowa’, Res Historica, 45, 2018, pp. 131–53.
Szczepański, Józef, ‘Restytucja polskich archiwaliów po traktacie ryskim’, in Zwycięski pokój czy rozejm na pokolenie? Traktat ryski z perspektywy 100 lat, ed. Zbigniew Girzyński and Jarosław Kłaczkow, Warsaw: Instytut De Republica, 2022, pp. 327–52.
Tomkowiak, Katarzyna, ‘Udział Zygmunta Mocarskiego w pracach rewindykacyjnych polskich zbiorów bibliotecznych z Rosji (1922–1923)’, Folia Toruniensia, 18, 2018, pp. 57–87.
Traktat ryski 1921 roku po 75 latach: Studia, ed. Mieczysław Wojciechowski, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1998.
Wisłocki, Władysław Tadeusz, Bibliografia bibliofilstwa i bibliografii polskiej, 4 vols, Lviv and Cracow, 1919–24, vol. 2: Za lata 1918–1919 (oraz uzupełnienia do części I), Lviv: Exlibris, 1920.
Zapomniany pokój: Traktat ryski interpretacje i kontrowersje 90 lat później, ed. Sławomir Dębski, Warsaw, 2013.