Reflections on the beginnings of ancient Russian glassmaking

Dekówna, Maria

doi:0003-8180

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Reflections on the beginnings of ancient Russian glassmaking Dekówna, Maria

Object structure

Reflections on the beginnings of ancient Russian glassmaking

Dekówna, Maria

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

early medieval Rus’ ; glassmaking ; provenience of PbO•SiO2 and PbO•K2O•SiO2 recipes

The origin of non-alkaline lead-silica (PbO•SiO2) and lead-potassium-silica (PbO•K2O•SiO2) glass-forming technologies, which many Russian researchers believe to be typical of ancient Russian glassmaking and attesting to independent glassmaking in early 11th c. Rus’, is discussed in this paper, limited to a few selected aspects of the issue. Research has proposed two sources of these technologies adopted in Rus’: Byzantium (Shchapova, Noonan) and, in the case of the first one, the Far East (Brill). The number of discoveries of glasses of these two chemical types, both artifacts and production waste, from Europe as well as from the Far East in particular, has grown in the past few dozen years. New studies presenting the results of chemical composition analyses of glasses of these types have also increased exponentially. The growing body of data substantiates a return to the subject of the origins of ancient Rus’ glassmaking. The research should be based on a comparative analysis of the results of laboratory tests of remains from workshops of type A (with full production cycles attested) as well as ready products found in ancient Rus’ and in other regions, especially in the Far East.

Arwidsson G. 1984, Glättsteine und Glättbretter, [in:] Systematische Analysen der Gräberfunde, Birka, II/1, G. Arwidsson ed., Stockholm, pp. 199–202.
Bakhtadze R. A., Deopik V. B. 1963, Khimiko-tekhnologicheskii analiz rannesrednevekovykh bus severnogo Kavkaza, [in:] Srednevekovye pamyatniki severnoi Osetii, Materialy i issledovaniya po arkheologii SSSR, 114, Moskva, pp. 148–151.
Bayley J. 2009, Early medieval lead-rich glass in the British Isles – a survey of the evidence, [in:] Annales du 17e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre. Anvers, 2006, K. Jenssens, P. Degryse, P. Cosyny, J. Caen, L. Van’t dack eds, Antwerp, pp. 255–260.
Bezborodov M. A. 1956, Steklodelie v drevnei Rusi, Minsk.
Bezborodov M. A. 1969, Khimiya i tekhnologiya drevnikh i srednevekovykh stekol, Minsk.
Brill R. H. 1989, Thoughts on the glass of Central Asia with analyses of some glasses from Afghanistan, [in:] XV International Congress on glass. Leningrad 1989. Proceedings. Archaeometry, O.V. Mazurin ed., pp. 19–24.
Brill R. H. 1999, Chemical analyses of early glasses, 2, Tables of analyse, Corning, New York.
Brill R. H., Martin J. H. eds 1991, Scientific research in early Chinese glass. Proceedings of the Archaeometry of Glass Sessions of the 1984 International Symposium on Glass. Beijing September 7, 1984, with supplementary papers, Corning, New York.
Brill R. H., Stapleton C. P. 2012, Chemical analyses of early glasses, 3, The years 2000–2011, Reports and essays, Corning, New York.
Brill H. R., Wosinski J. F. 1988, ‘Glass manufacture’, [in:] Excavations at Jalame site of a glass factory in late Roman Palestine, G.D. Weinberg ed., Columbia, pp. 283–288.
Caley E. R. 1962, Analyses of ancient glasses. 1790–1957. A comprehensive and critical Survey, The Corning Museum of Glass. Monographs, I, Corning, New York.
Caune A. 2003, Funde der Glättgläser des 10. bis 17. Jahrhunderts in Lettland, [in:] Res et Fontes. Księga jubileuszowa Dr. Eugeniusza Cnotliwego, Szczecin, pp. 279–289.
Clop X., Gratuze B., Bellamy I. M . 1998, Revisió de dos suposats objectes calcolítics d’ornament a partir de la caracterització de la seva matèria primera, “Cypsela”, 12, pp. 111–118.
Černá E., Hulínský V., Gedeon O. 2001, Výpověd’ mikroanalýz vzorků skel z raného středověku, “Archeologické rozhledy”, 53, pp. 59–89.
Černá E., Tomková K. 2017, On the road from the Early to High Middle Ages: glass of the 9th–13th centuries in Bohemia, “Archaeologia Polona”, 55, pp. 189–210.
Dekówna M. 1980a, Methods of examining ancient glasses, [in:] Unconventional archaeology. New approaches and goals in Polish archaeology, R. Schild ed., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, pp. 213–233.
Dekówna M. 1980b, Szkło w Europie wczesnośredniowiecznej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Dekówna M. 1981, Remarques sur la chronologie de l’introduction dans la verrerie européenne médiévale de la technologie potassique et de celle au plomb non-alcaline, [in:] Annales du 8e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre. Londres–Liverpool 18–25 septembre 1979, Liège, pp. 145–160.
Dekówna M. 1987, Essai de classification et d’interprétation des vestiges de la production du verre provenant des sites archéologiques antiques et du haut Moyen Âge, [in:] Annales du 10e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre. Madrid/Segovie 23–28 septembre 1985, Amsterdam, pp. 207–220.
Dekówna M. 1988, Uwagi na temat klasyfikacji i interpretacji pozostałości starożytnej i wczesnośredniowiecznej produkcji szklarskiej, [in:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, G. Labuda, S. Tabaczyński eds, II, Wrocław–Warszawa Kraków–Gdańsk, pp. 5–20.
Dekówna M. 2000, Zagadkowe szkło z Cösitz, Kr. Köthen, Archaeologia Historica Polona, 8, Źródła archeologiczne i ich treści, Toruń, pp. 183–204.
Dekówna M. 2009, Z metodyki badań nad miejscową produkcją szkła. Na podstawie starożytnych i wczesnośredniowiecznych źródeł archeologicznych, Študijné Zvesti Archeologického Ústavu SAV, 45, Nitra, pp. 15–28.
Dekówna M. [2010] 2015, The glass from Cösitz (Zörbig), Sachsen-Anhalt, and the origins of non-alcaline lead silica glass from European finds. The state of research in outline, “Archaeologia Polona”, 48, pp. 269–287.
Dekówna M., Purowski T. 2012, Znaleziska związane ze szklarstwem oraz okazy z kwarcu ze stanowiska Janów Pomorski, [in:] Janów Pomorski stan. 1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007–2008, M. Bogucki, B. Jurkiewicz eds, Studia nad Truso, I/3, Analizy, Elbląg, pp. 65–260.
Dekówna M., Purowski T. 2015, Glass beads, [in:] Bodzia. A late Viking-Age elite cemetery in Central Poland, A. Buko ed., East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450–1450, F. Curta ed., 27, Leiden/Boston, pp. 222–261.
Dekówna M., Purowski T. 2019, Biżuteria szklana z cmentarzyska w Dziekanowicach, [in:] Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, J. Wrzesiński ed., Biblioteka Studiów Lednickich, Fontes 8:1, Lednica, pp. 237–360.
Egor’kov A. N. 2015, Vzglyad na nekotorye problemy interpretacii sostava drevnego stekla, [in:] Steklo vostochnoi Evropy s drevnosti do nachala XX veka, Sankt-Peterburg, pp. 327–335.
Freestone I. C. 1994, Chemical analysis of ‘raw’ glass fragments, Excavations at Carthage. The British Mission, II/1, The circular harbour, north side, the side and finds other than pottery, H.R. Hurst ed., p. 290.
Freestone I. C., Ponting M. , Hughes M. J. 2002, The origins of Byzantine glass from Moroni Petrera, Cyprus, “Archaeometry”, 44/2, pp. 257–272.
Galibin V. A. 2001, Sostav stekla kak arkheologicheskii istochnik. Ars vitraria experimentalis, Sankt-Peterburg.
Gan Fuxi 2009, The Silk Road and ancient Chinese glass, [in:] Ancient glass research along the Silk Road, Gan Fuxi, R. Brill, Tian Shouyun eds, New Yersey–London–Singapore–Beijing–Shanghai–Hong Kong–Taipei–Chennai, pp. 41–108.
Gan Fuxi., Brill R., Tian Shouyuneds 2009, Ancient glass research along the Silk Road, New Yersey–London–Singapore–Beijing–Shanghai–Hong Kong–Taipei– Chennai.
Gratuze B., Foy D., Lancelot J., Téreygeol F. 2003, Les “lissoirs” carolingiens en verre au plomb: mise en évidence de la valorisation des scories issues du traitement des galènes argentifières de Melle (Deux–Sèvres), [in:] Échanges et commerce du verre dans le monde antique. Actes du colloque de l’Association Française pour l’Archéologie du verre. Aix-en-Provence et Marseille 7–9 juin 2001, D. Foy, M.-D. Nenna eds, Monographies instrumentum, 24, M. Feugère ed., Montagnac, pp. 101–107.
Gratuze B., Guerit M., Simon L., Villaverde L., Barbier E. 2014a, Des verres carolingiens de composition atypique à Bressuire et Faye-sur-Ardin (nord de region melloise, Deux-Sévres), Bulletin de l’Association Française pour l’Archéologie du Verre, 2014, pp. 114–117.
Gratuze B., Guerrot C., Foy D., Bayley J., Arles A., Téreygeol F. 2014b, Melle: mise en évidence de l’utilisation des scories vitreuses issues de la chaîne opératoire de production de l’argent comme matière premiére de l’industrie verrièr, [in:] Du monde franc aux califats omeyyade et abbasside: extraction et produits des mines d’argent de Melle et Jahali, Veröffentlichungen aus dem Deutschen Bergbau-Museum Bochum, 199, pp. 211–230.
Gratuze B., Guerrot C., Foy D., Arles A., Téreygeol F., Baron S. 2017, Les galets de verre au plomb carolingiens issus des acories de Melle: élaboration et distribution, [in:] M. Bompaire, G. Sarah eds, Actes du colloque “Mine, métal, monnaie, Melle”, Haute études médiévales modernes, 111, EPHE, Sciences Historiques et Philologiques, V, Genève, pp. 87–110.
Grigor’eva N. V., Lesman Yu. M. 2012, Novye materialy o steklodelii v srednevekovoi Ladoge, [in:] Ladoga i Ladozhskaya zemlya v épokhu srednevekov’ya, 3, Sankt-Peterburg, pp. 62–77.
Henderson J. 1989, The scientific analysis of ancient glass and its archaeological interpretation, [in:] Scientific analysis in archaeology and its interpretation, J. Henderson ed., Oxford University Committee for Archaeology, Monograph, 10, Oxford, pp. 30–62.
Henderson J. 2013, Ancient Glass. An interdisciplinary exploration, Cambridge.
Himmelová Z. 1995, Glasfunde aus Mikulčice, Studien zum Burgwall von Mikulčice, I, F. Daim, L. Poláček eds, Spisy Archeologického Ústavu AV Brno, 2, Brno, pp. 83–106.
Ježek M., Zavžel J. 2022, Early medieval glass smoothers as a manifestation of the spread of Christianity in Mainland Europe, “Prähistorische Zeitschrift”, 97/1, pp. 324–343.
Kaźmierczyk J. 1968, Z badań wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Niemczy Śląskiej w latach 1964–1965, “Sprawozdania Archeologiczne”, 19, pp. 238–247.
Kaźmierczyk J. 1970, Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, II, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Khamaiko N., Zhurukihina O., Chmil’ L., Gun’ M., Nesterovs’kii V. 2021, Arkheologichnii kontekst davn’orus’kikh sklorobnikh kompleksiv Kievo-Pechers’koi lavri, [in:] Materiali IX naukovikh chitan’ Muzeyu istorii Desyatinnoitserkvi, prisvyachenikh 1025-richchyu osvyachennya Desyatinnoi tserkvi, Opus Mixtum,9, Kiiv, pp. 121–155, X–XV.
Khamaiko N. V., Zhurukihina O. Y u., Gun’ M. O. 2022, Novii poglyad na vpershe vidkritu na Kiivs’komu Podoli sklorobnu maisternyu, Arkheologiya i davnya istoriya Ukrainu, 2 (43), pp. 50–64.
Krueger I., Wedepohl K. H. 2003, Composition and shapes of glass of the early medieval period (8th to 10th century AD) in Central Europe, [in:] Échanges et commerce du verre dans le monde antique. Actes du colloque de l’Association Française pour l’Archéologie du verre. Aix-en-Provence et Marseille 7–9 juin 2001, D. Foy, M.-D. Nenna eds, Monographies instrumentum, 24, M. Feugère ed., Montagnac, pp. 91–100.
Lazarev V. N. 1986, Istoriya vizantiiskoi zhivopisi, Moskva.
Macquet C. 1990, Les lissoires de verre, approche technique et bibliographique, “Archéologie Mediévale”, 20, pp. 319–334.
Mecking O. 2013, Medieval lead glass in Central Europe, “Archaeometry”, 55/4, pp. 641–662.
Noonan T. 1989, The millennium of Russia’s first perestroika: the origins of a Kievan glass industry under prince Vladimir, Kennan Institute Occasional Papers, 233, pp. 3–43.
Olczak J. 1964, Stan badań nad szklarstwem wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny, “Slavia Antiqua”, 11, pp. 301–349.
Olczak J. 1968, Wytwórczość szklarska na terenie Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno-technologiczne, Studia i materiały z historii kultury materialnej, 35, A. Gieysztor ed., Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, 8, Z. Kamieńska ed., Wrocław-Warszawa–Kraków.
Olczak J. 1998, Produkcja szkła w rzymskim i wczesnobizantyjskim Novae w świetle źródeł archeologicznych (Mezja Dolna), Toruń.
Olczak J. 1999, Nowe materiały do dziejów użytkowania szkła na ziemiach polskich (część 3), Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia, 27, Archeologia szkła, 8, Toruń, pp. 3–52.
Pankiewicz A., Siemianowska S., Sadowski K. 2017, Wczesnośredniowieczna biżuteria szklana z głównych ośrodków grodowych Śląska (Wrocław, Opole, Niemcza), In pago Silensi. Wrocławskie Studia Wczesnośredniowieczne, 3, Wrocław.
Rjabinin E. A., Galibin V. A. 1995, New data concerning early glass beadmaking in Ladoga (in the 8th to 10th centuries A.D.), [in:] Glass beads. Cultural history, technology, experiment and analogy. Proceeding of the Nordic glass bead seminar 16.–18. October 1992 at the Historical-Archaeological Experimental Centre in Lejre, Denmark, M. Rasmussen, U. Lund Hansen, U. Näsman eds, Studies in Technology and Culture, 2. Lejre, pp. 109–112.
Robertshaw P., Benco N., Wood M., Dussubieux L., Melchiorre E., Ettahiri A. 2010, Chemical analysis of glass beads from medieval al-Basra (Morocco), “Archaeometry”, 52/3, pp. 355–379.
Ryabinin E. A. 1997, Nachal’nyi etap steklodeliya v Baltiiskom regione (po materialam issledovanii Ladogi VIII–IX v.v.), [in:] Divinec staroladozhskii. Mezhdisciplinarnye issledovaniya, G.S. Lebedev ed., Sankt-Peterburg, pp. 43–49.
Rzeźnik P., Stoksik H. 2017, Wyniki analiz archeometrycznych tygli szklarskich z Obiszowa na Dolnym Śląsku, [in:] Ceramika i szkło w archeologii i konserwacji, S. Siemianowska, P. Rzeźnik, K. Chrzan eds, Wrocław, pp. 239–259.
Schuld E. 1967, Die slawischen Burgen von Neu-Nieköhr/Wallendorf, Kreis Teterow, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte der Bezirke Rostock, Schwerin und Neubrandenburg, I, Schwerin.
Schibille N., Ares J., de J., Garcia M. T. C., Guerrot C. 2020, Ex novo development of lead glassmaking in early Umayyad Spain, Proceedings of the National Academy of Sciences 117/28, pp. 16243–16249.
Shchapova Yu. L. 1972, Steklo Kievskoi Rusi, Moskva.
Shchapova Yu. L. 1978, O drevnerusskom steklovarenii, [in:] Drevnyaya Rus’ i slavyane, Moskva, pp. 206–212.
Shchapova Yu. L. 1983, Ocherki istorii drevnego steklodeliya (po materialam doliny Nila, Blizhnego Vostoka i Evropy), Moskva.
Shchapova Yu. L. 1998, Vizantiiskoe steklo. Ocherki istorii, Moskva.
Shchapova Yu. L. 2008, Vizantiiskoe steklo. Ocherki istorii, Izdanie tret’e, Moskva.
Shi Meiguang, He Ouli, Wu Zongdao, Zhou Fuzheng 1991, Investigations of some ancient Chinese lead glasses, [in:] Scientific research in early Chinese glasses. Proceedings of the Archaeometry of Glass Sessions of the 1984 International Symposium on Glass. Beijing, September 7, 1984 with supplementary papers, R.H. Brill, J.H. Martin eds, Corning, New York, pp. 27–30.
Siemianowska S., Pankiewicz A., Sadowski K. 2019, On technology and production techniques of early medieval glass rings from Silesia, “Archaeometry” 61/3, pp. 614–646.
Staššíková-Štukovská D., Plško A . 1997, Typologische und technologische Aspekte der Perlen aus dem frühmittelalterlichen Gräberfeld in Borovce, [in:] Perlen. Archäologie, Techniken, Analysen, Akten des Internationalen Perlensymposiums in Mannheim vom 11. bis 14. November 1994, U. Von Freeden, A. Wieczorek eds, Bonn, pp. 259–274.
Stawiarska T. 1984, Szkła z okresu wpływów rzymskich z północnej Polski. Studium technologiczne, Biblioteca Antiqua, J. Wielowiejski ed., 19, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Stawiarska T. 1988, (Review of:) Ju.L. Ščapova, Očerki istorii drevnego steklodelija (po materialam doliny Nila, Bližnego Vostoka i Evropy), Moskva 1983, “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 36/1, pp. 115–124.
Stawiarska T., Bis M . 2022, Zarys zasadniczych problemów metodycznych w badaniach składu chemicznego szkieł zabytkowych (wybrane przykłady), Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia, 38, pp. 265–315.
Stephan H. - G., Wedepohl K. H., Hartmann G. 1992, Die Gläser der hochmittelalterlichen Waldglashütte Steimcke. Berichte über die Grabungsergebnisse, “Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters”, 20, pp. 89–123.
Stephan H. - G., Wedepohl K. H., Hartmann G. 1997, Mittelalterliches Glas aus dem Reichskloster und der Stadtwüstung Corvey, “Germania”, 75, pp. 673–715.
Steppuhn P. 1999, Der mittelalterliche Gniedelstein: Glättglas oder Glasbarren? Zu Primärfunktion und Kontinuität eines Glasobjektes vom Frühmittelalter bis zur Neuzeit, “Nachrichten aus Niedersachsens Urgeschichte”, 68, pp. 113–139.
Stolyarova E. K. 2014, Steklyannaya gladilka iz Gnezdova, [in:] Rus’ v IX–XII vekakh. Obshchestvo, gosudarstvo, kul’tura, N.A. Makarov, A.E. Leont’ev, I.E. Zaitseva eds, Moskva–Vologda, pp. 421–428.
Stolyarova E. K. 2015, O priznakakh mestnogo proizvodstva stekla (na primere drevnei Rusi), [in:] Steklo vostochnoi Evropy s drevnosti do nachala XX veka, Sankt-Peterburg, pp. 336–343.
Szczapowa J. L. 1973, Zasady interpretacji analiz składu szkła zabytkowego, “Archeologia Polski”, 18/1, pp. 15–72.
Ščapova J. L. 1975, Le verre byzantin du Ve–XIIe siècles (Aspect chimico-technologique du problème), [in:] Srednjovekovno staklo na Balkanu (V–XV vek). Zbornik radova sa međunarodnog savetovanja održanog od 22 do 24 aprila 1974 u Beogradu, V. Čubrilović ed., Beograd, pp. 33–48.
Ščapova J. [1991] 1992, Un lissoir de Novgorod. Réflexions sur la verrerie médiévale. “Acta Archaeologica” (København), 62, pp. 231-243.
Thénot A. 1985, Note sur quatre objets énigmatiques en matière vitreuse de la collection F. Moreau au M.A.N. à Sainte-Germain-en-Laye, [in:] Annales du 9e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre. Nancy (France). 22–28 mai 1983, Liège, pp. 149–156.
Turner W. E. S. 1956, Studies in ancient glasses and glassmaking processes, part III. The chronology of the glassmaking constituents, “Journal of the Society of Glass Technology”, 40/192, pp. 39T–52T.
Ullrich D. G. 1989, Halbedelsteine und Glasfunde, [in:] Ausgrabungen, Funde und Naturwissenschaftliche Untersuchungen auf dem Burgwall in Berlin-Spandau. Archäologisch-historische Forschungen in Spandau, A. von Müller, K. von Müller eds, 3, Berlin, pp. 57–99.
Wajda S. 2014, Wyroby szklane, [in:] Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951–1978), II, Białystok, pp. 57–103.
Wajda S., Merkel S. W., Florkiewicz I., Jansen M., Marciniak - Maliszewska B., Wagner B., Wołoszyn M. 2023, Early medieval lead glass bangles from Czermno, Poland: results of elemental and lead isotopes analyses, “Archaeometry”, pp. 1–20 [https://doi.org/10,11.11/arcm.12907].
Wedepohl K. H. 2001, The composition of glass from the Carolingian and post-Carolingian period in Central Europe, [in:] Il colore nel Medioevo. Arte simbolo tecnica. La vetraria in Occidente dal IV all’ XI secolo. Atti delle Giornate di Studi Lucca 23-24-25 settembre 1999, F. Dell’Acqua, R. Silva eds, Lucca, pp. 257–270.
Wedepohl K. H., Krueger I., Hartmann G. 1995, Medieval lead glass from northwestern Europe, “Journal of Glass Studies”, 37, pp. 65–82.
Zorn B ., Hilgner A. eds 2010, Glass along the Silk Road from 200 BC to AD 1000. International Conference within the Scope of the “Sino-German project on cultural Heritage Preservation” of the RGZM and the Shaanzi Provincial Institute of Archaeology, December 11th–12th 2008. RGZM-Tagungen, 9, Mainz.
Żuchowska M. 2016, Importowane naczynia szklane w Chinach w I tysiącleciu n.e., “Archeologia Polski”, pp. 77–112.