Ovruch slate spindle whorls in the Czech Lands

Kouřil, Pavel; Přichystal, Antonín

doi:0079-7138

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Ovruch slate spindle whorls in the Czech Lands Kouřil, PavelPřichystal, Antonín

Object structure

Ovruch slate spindle whorls in the Czech Lands

Przegląd Archeologiczny T. 70 (2022)

Kouřil, Pavel ; Přichystal, Antonín

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk ; Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza

Czech lands ; Kievan Rus’ ; Early Middle Ages ; spindle whorls ; Ovruch slate

The article discusses the state of knowledge and the significance of a special group of early medieval material culture artefacts – namely, spindle whorls made of Ovruch pyrophyllite slate originating from the territory of present-day Ukraine. Thousands of these artefacts, interesting not only for their specific, usually reddish color, but also for their professional standardized design, were made between the 10th and 13th c. Their occurrence in the Czech lands is very limited, however: only 13 specimens are presently known. In Bohemia, they have been discovered only in Prague, which was their target destination. In Moravia and Czech Silesia, they are known from five sites: with a single exception (a cemetery), they are important supra-regional and local fortified centers. Non-destructive analyses carried out have shown that all detected spindle whorls can be considered originals. An analysis of the archaeological contexts showed that the earliest occurrence of these imports can be dated as far back as the second half of the 10th century. However, most of them probably belong to the 11th century, and some, exceptionally, even to the 12th century. Given their low number, we assume that this most probably was not a regular item in long-distance trade.

Adamczyk D. (2018). Srebro i władza. Trybuty i handel dalekosiężny a kształtowanie się państwa piastowskiego i państw sąsiednich w latach 800 – 1100. Warszawa: Wydawca Joanna Adamczyk.
Bartoňková D., Havlík L., Hrbek I., Ludvíkovský J., Večerka R. (1969). Magnae Moraviae Fontes Historici III. Diplomata, Epistolae Textus historici varii. Brno: Universita J. E. Purkyně.
Biermann F. (2009). Bootsgrab – Brandgrab – Kammergrab. Die slawischen Gräberfelder von Usedom im Kontext der früh- und hochmittelalterlichen Bestattungssitten in Mecklenburg und Pommern. Archäologie und Geschichte im Ostseeraum. Rahden/Westf: Verlag Marie Leidorf GmbH.
Biermann F., Pust A., Ansorge J. (2007). Ein Owrutscher Wirtel von Lietzen im Land Lebus und weitere Funde wolhynischen Schiefers im nördlichen Ostdeutschland. Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters, 35, 1-15.
Bernard J.H., Čech F., Dávidová Š., Dudek A., Fediuk F., Hovorka D., Kettner R., Koděra M., Kopecký L., Němec D., Paděra K., Petránek J., Sekanina J., Staněk J., Šímová M. (1981). Mineralogie Československa. Praha: Academia.
Bláha J. (1998). Komunikace, topografie a importy ve středověku a raném novověku (7. – 17. století) na území města Olomouce. Archaeologia historica, 23, 133-159.
Bláha J. (2000). Topografie a otázka kontinuity raně středověkého ústředí. In: L. Polanský, J. Sláma, D. Třeštík (eds.), Přemyslovský stát kolem roku 1000. Na paměť knížete Boleslava II. (+ 7. února 999) (179-196). Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
Boháčová I., Frolík J., Chotěbor P., Žegklitz J. (1986). Bývalý biskupův dům na Pražském hradě. Archaeologia historica, 11, 117-126.
Boháčová I., Frolík J., Petříčková J., Žegklitz J. (1990). Příspěvek k poznání života a životního prostředí na Pražském hradě a Hradčanech. Archaeologia historica, 15, 177-189.
Boháčová I., Blažková G. (2011). Pohřebiště na Loretánském náměstí v Praze – Hradčanech. Díl I. Castrum pragense, 11. Praha: Archeologický ústav AV ČR Praha.
Bojarski J. (2012). Wczesnośredniowieczny mikroregion osadniczy w Napolu na ziemi chełmińskiej. Wytwórczość garncarska jako źródło poznania lokalnych procesów osadniczych. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Březinová H. (2007). Textilní výroba v českých zemích ve 13. – 15. století. Dissertationes archaeologicae brunenses/pragensesque. Praha – Brno: Filozofická fakulta, Univerzita Karlova, Praha a Filozofická fakulta, Masarykova univerzita, Brno.
Březinová H., Přichystalová R. (2014). Úvahy o textilní výrobě na Pohansku na základě analýzy nálezů textilních fragmentů a předmětů souvisejících se spřádáním a tkaním. Památky archeologické, 105, 155-214.
Červinka I.L. (1928). Slované na Moravě a říše Velkomo¬ravská. Brno: Nákladem časopisu „Pravěk“.
Čiháková J. (2018). The Lesser Town of Prague in the Tenth and Eleventh Centuries. In: P. Kouřil, R. Procházka et al., Moravian and Silesian Strongholds of the Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe (283-303). Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno 57. Brno: The Czech Academy of Sciences, Institute of Archaeology.
Čiháková J., Dragoun Z., Podliska J. (2000): Pražská sídelní aglomerace v 10. a 11. století. In: L. Polanský, J. Sláma, D. Třeštík (eds.), Přemyslovský stát kolem roku 1000. Na paměť knížete Boleslava II. (+ 7. února 999) (127-146). Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
Čiháková J., Müller, M. (2020). Malostranská rotunda svatého Václava v Praze. Archeologické prameny k Dějinám Prahy / svazek 8. Praha: Národní památkový ústav, územní odborné pracoviště v Praze.
Dohnal V. (1981). Mladohradištní pohřebiště na Olomoucku. Archeologické rozhledy, 33, 258-268.
Dohnal V. (1985). Raně středověké osídlení a počátky hradu v Olomouci. Časopis Slezského muzea, 34, série B, 97-113.
Dohnal V. (1997). Raně středověká Olomouc a její dálkové kontakty. Střední Morava. Kulturně historická revue, 3, č. 4, 23-44.
Dohnal V. (2001). Olomoucký hrad v raném středověku. 10. až první polovina 13. století. Olomouc: Esmedia DTP s. r. o.
Dohnal V. (2005). Olomoucký hrad v raném středověku (II). Archaeologiae Regionalis Fontes 6. Olomouc: Pre-press, SSV studio, s. r. o.
Dominiczak-Głowacka D. (2008). Przęśliki z wczesnośredniowiecznego grodziska w Grzybowie, w województwie wielkopolskim nieopodal Wrześni. Studia Lednickie, 9, 243-273.
Fojtík P. (2011). Dětkovice (okr. Prostějov). Přehled výzkumů, 52-2, 142-143.
Fojtík P. (2012). Slované na Prostějovsku ve světle hrobů a pohřebišť. Nepublikovaný rukopis rigorózní práce. Univerzita Pardubice.
Fojtík P. (2014). Dětkovice (k. ú. Dětkovice u Prostějova, okr. Prostějov). Přehled výzkumů, 55-2, 206-207.
Frolík J. (2000). Spinnwirtel. In: A. Wieczorek, H-M. Hinz (eds.), Europas Mitte um 1000. Katalog (108). Stuttgart: Konrad Theiss Verlag GmbH.
Gabriel I. (1991). Handel und Fernverbindungen. In: M. Müller Wille (ed.), Starigard/Oldenburg. Ein slawischer Herrschersitz des frühen Mittelalters in Ostholstein (251-278). Neumünster: Karl Wachholtz Verlag.
Gryc J. (2020). Analiza wczesnośredniowiecznych i średniowiecznych zabytków ruchomych. In: T. Rodzińska-Chorąży et al., Rotunda na Górze Zamkowej w Cieszynie. Badania archeologiczno-architektoniczne 1941-2017 (147-179). Cieszyn – Kraków: Muzeum Śląska Cieszyńskiego.
Havlík L.E. (1975). Morava a Rus v 9. – 12. století (K problematice nejstarších moravsko-ruských vztahů). Vlastivědný věstník moravský, 27, 178-195.
Herčko I. (1984). Minerály Slovenska. Martin: Osveta.
Jankowiak M. (2013). Two systems of trade in the Western Slavic lands in the 10th century. In: M. Bogucki, M. Rębkowski (ed.), Economies, monetisation and society in the West Slavic lands 800-1200 AD. Wolińskie Spotkania Mediewistyczne, II (137-148). Szczecin: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, Centre for Medieval Archaeology of the Baltic Region in Szczecin, Chair of Archaeology, Szczecin University.
Jankowiak M. (2021. Tracing the Saqualiba: Slave Trade and the Archaeology of the Slavic Lands in the Tenth Century. In: F. Biermann, M. Jankowiak (eds.), The Archaeology of Slavery in Early Medieval Northern Europe. The invisible Commodity (161-181). Cham: Springer Nature Switzerland AG.
Janowski A. (2019). Clay Artefacts. In: M. Rębkowski (ed.), Wolin – the Old Town. Vol II. Studies on Finds (291-322). Szczecin: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, Centre for Medieval Archaeology of the Baltic Region in Szczecin.
Jaworski K. (2005). Grody w Sudetach (VIII-X w.). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Jaworski K., Wójcik A. (1997). Przedmioty wykonane z surowców skalnych z grodziska w Gilowie, woj. wałbrzyskie. Studia Archeologiczne, 29, 115-149.
Jochemczyk L., Skoczylas J. (1984). Petroarcheologiczne badania surowców skalnych wyrobów kamiennych wczesnośredniowiecznego Wolina. Materiały Zachod¬niopomorskie, 30, 61-69.
Jungerová J., Králík M., Fojtík P., Urbanová P. (2016). Základní antropologická analýza kosterních pozůstatků z mladohradištního pohřebiště v Dětkovicích – Za zahradama (okr. Prostějov). Pravěk NŘ, 24, 253-264.
Kostelníková M. (1980). Nové poznatky o přeslenech z Mikulčic. Archeologické rozhledy, XXXII, 78-82.
Kouřil P. (1994). Slovanské osídlení českého Slezska. Brno-Český Těšín: Archeologický ústav AV ČR Brno a Muzeum Těšínska.
Kouřil, P. (2021). Ojedinělé velkomoravské kování ze Slezska. Trajektorie Bojná/SK – Kylešovice/CZ. In: K. Dolejší, O. Haničák (eds.), Modestia est signum sapientiae. Studie nejen o středověkém umění k poctě Dalibora Prixe (258-267). Praha-Opava: Ústav dějin umění AV ČR Praha a Slezská univerzita Opava.
Kouřil P., Gryc, J. (2011). Der Burgwall in Chotěbuz-Podobora und seine Stellung in der Siedlungsstruktur des oberen Odergebietes vom 8. bis zum 9. / 10. Jahrhundert. In: J. Macháček, Š. Ungerman (eds.), Frühgeschichtliche Zentralorte in Mitteleuropa. Studien zur Archäologie Europas, 14 (217-243). Bonn: Verlag Dr. Rudolf Habelt GmbH.
Kouřil P., Gryc J. (2014). Hradiska 10. – 12. století na severní Moravě a v českém Slezsku. In: K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch (eds.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia (99-171). Wrocław – Głogów: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza Wrocław.
Kouřil P., Gryc J. (2018): Early Medieval Stronghold in Opava-Kylešovice and Its Importance for the Understanding of the Silesian Region in the Tenth – Eleventh Centuries. In: P. Kouřil, R. Procházka et al., Moravian and Silesian Strongholds of the Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe (185-213). Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno 57. Brno: The Czech Academy of Sciences, Institute of Archaeology.
Kouřil P., Procházka R. (2018). Moravian Centres between the Mojmirids and Přemyslids. In: P. Kouřil, R. Procházka et al., Moravian and Silesian Strongholds of the Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe (41-72). Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno 57. Brno: The Czech Academy of Sciences, Institute of Archaeology.
Kozłowski S. (1986). Surowce skalne Polski. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne Warszawa.
Král V. (1999). Fyzická geografie Evropy. Praha: Academia.
Kruťa T. (1973). Slezské nerosty a jejich literatura. Brno: Moravské muzeum.
Krzemieńska B. (1987). Olomoučtí Přemyslovci a Rurikovci. Časopis Matice moravské, 106, 259-268.
Kurnatowska Z., Kara M. (1994). Die Keramik vom 9. bis zur Mitte des 11. Jahrhundert in Grosspolen. In: Č. Staňa (ed.), Slawische Keramik in Mitteleuropa vom 8. bis zum 11. Jahrhundert. Internationale Tagungen in Mikulčice, I (121-141). Brno: Archäologisches Institut der Akademie der Wissenschaften der Tschechischen Republik.
Lisowska E. (2013). Wydobycie i dystrybucja surowców kamiennych we wczesnym średniowieczu na Dolnym Śląsku. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Lutovský M. (1986). Raně středověké šperky ruského původu v Čechách. Časopis Národního muzea – řada historická, 155/1-2, 1-12.
Marek O., Kostelníková M. (1998). Die Spinnwirtel aus Mikulčice. Studien zum Burgwall von Mikulčice, 3 (171-326). Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno 11. Brno: Archäologisches Institut der Akademie der Wissenschaften der Tschechischen Republik.
Marešová K. (1977). Přesleny ze sadského lupku. Časopis Moravského muzea, 62, vědy společenské, 29-38.
Měřínský Z. (2011). Morava na úsvitě dějin. Vlastivěda moravská. Země a lid. Nová řada – svazek 4. Brno: Muzejní a vlastivědná společnost v Brně.
Michalak A., Sadowski K. (2012). Kolejny staroruski zabytek z Polski zachodniej? Pochodzenie przęślika z Radzynia w świetle badań petroarcheologicznych. In: A. Jaszewska (ed.), Z najdawniejszych dziejów. Grzegorzowi Domańskiemu na pięćdziesięciolecie pracy naukowej (1-8). Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej.
Michalik M., Pavlenko S.V., Paszkowski M., Tomaševskij A.P., Wołoszyn M. (2003). Wyroby uznawane za wykonane z łupku owruckiego w Europie Środkowej i Północnej – import czy wyrób lokalny? Lublin: Podsumowanie programów TRAKT/ARCHEO, 55-59.
Mierzwiński A. (2019): Eschatologiczne skutki przędzenia i tkania. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza.
Mrázek I. (2000): Drahé kameny ve středověku Moravy a Slezska. Brno: Moravské zemské muzeum.
Nechvátal B. (1979). Frühmittelalterliche Reliquienkreuze aus Böhmen. Památky archeologické, 70/1, 213-251.
Pankiewicz A. (2019). An attempt to identify places associated with trade and exchange in early medieval strongholds in the example of Ostrów Tumski in Wrocław. Přehled výzkumů, 60/2, 145-160.
Parma D. (2001). K problematice zázemí přerovského hradu v mladohradištním období. Sborník prací Filozofické fakulty brněnské university, M6, 177-195.
Paszkowski M., Tomaševskij A.P., Wołoszyn M. (2001). Pochodzenie przęślika z Pełnatycz w świetle analiz geologicznych. Rocznik Przemyski, 37, z. 1. Archeologia, 61-64.
Podliska J. (2009). Nové poznatky o podobě osídlení v zázemí Týnského dvora na Starém Městě v Praze. Staletá Praha, 25, 2-15.
Procházka R. (2014). Přerov. In: P. Kouřil (ed.), Great Moravia and the Beginnings of Christianity (222-227). Brno: The Institut of Archaeology of the Acadamy of Sciences of the Czech Republic.
Procházka R. (2017). Hrad Přerov v raném středověku (9. - 11. století) a počátky mladohradištní hmotné kultury (Archeologický výzkum na Horním náměstí, č. p. 8, 9 a 21). Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno 54. Brno: Archeologický ústav Akademie věd České republiky, Brno, v. v. i.
Procházka R. (2018). Přerov Stronghold and the Material Culture of Its Inhabitants in the Late Phase of the Early Middle Ages. In: P. Kouřil, R. Procházka et al., Moravian and Silesian Strongholds of the Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe (137-170). Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno 57. Brno: The Czech Academy of Sciences, Institute of Archaeology.
Procházka R., Balcárková A., Nývltová Fišáková M., Přichystal A. (2020). Přerov, Horní náměstí č. p. 19, 20. Otázka prostorového vývoje lokality a možnosti poznání socioekonomického profilu jejích obyvatel v 9. – 12. století. Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno 67. Brno: Archeologický ústav Akademie věd České republiky, Brno, v. v. i.
Přichystal A. (2009). Kamenné suroviny v pravěku východní části střední Evropy. Brno: Masarykova univerzita.
Radiņš A. (2007). Epoka żelaza. In: A. Bitner-Wróblewska (ed.), Skarby starożytnej Łotwy (155-279). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Stowarzyszenie Archeologów Polskich, Oddział w Warszawie.
Radiņš A. (2013). Vztahy Pobaltí a Skandinávie od 7. do 12. století ve svědectví písemných a archeologických pramenů/Relations oft he East Baltic Sea Region and Scandinavia in the 7th-12thcentury in Written and Archaeological Resources. In: L. Jan, P. Kostrhun, Z. Nerudová (eds.), Svět tajemných Baltů/The World oft he Mysterious Balts (73-81). Brno: Moravské zemské muzeum.
Rybakov B.A. (1959). Das Handwerk. In: N.N. Woronin, M.K. Karger, M.A. Tichanow (eds.), Die materielle Kultur der Alten Rusʼ (67-178), Band I. Berlin: Akademie-Verlag GmBH.
Schietzel K. (2014). Archäologische Spurensuche in der frühmittelalterlichen Ansiedlung Haithabu. Dokumentation und Chronik 1963-2013. Neumünster – Hamburg: Wachholtz Verlag.
Sláma J. (1990). Raně středověké Čechy a Rurikovská Rus. Archeologické rozhledy, 42, 391-397.
Sláma J. (2018). K počátkům peněžní směny v Čechách. Numismatické listy, 73/1-2, 10-14.
Sommer P. (1997). Der Grundstein der Rundkirche von Levý Hradec. In: J. Kubková, J. Klápště, M. Ježek, P. Meduna (eds.), Život v archeologii středověku. Sborník příspěvků věnovaných Miroslavu Richterovi a Zdeňku Smetánkovi (586-595). Praha: Nakladatelství PERES.
Šlézar P. (2014). Olomouc. In: P. Kouřil (ed.), Great Moravia and the Beginnings of Christianity (214-221). Brno: The Institut of Archaeology of the Acadamy of Sciences of the Czech Republic.
Šlézar P. (2018). Olomouc between the Great Moravian and Přemyslids Duchies. In: P. Kouřil, R. Procházka et al., Moravian and Silesian Strongholds of the Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe (115-135). Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno 57. Brno: The Czech Academy of Sciences, Institute of Archaeology.
Šlézar P. (2018a). Komunikační síť raně středověké Olomouce. In: J. Martínek (ed.), Výzkum historických cest v interdisciplinárním kontextu 2018. Vlastivědný věstník moravský. Supplementum, 3, 69-82.
Téra M. (2019). Kyjevská Rus. Dějiny, kultura, společnost. Pardubice: Univerzita Pardubice, Pavel Mervart.
Tomková K. (2001). Levý Hradec v zrcadle archeologických výzkumů. Díl I. Castrum pragense, 4. Praha: Archeologický ústav AV ČR Praha.
Tomková K. (2013). Urbs Praga und Levý Hradec – von Sklaven zu Fürsten. In: F. Biermann, T. Kersting, A. Klammt (eds.), Soziale Gruppen und Gesellschaftsstrukturen im westslawischen Raum. Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas, 70, 43-55. Langenweissbach: Beier & Beran. Archäologische Fachliteratur.
Třeštík D. (2000). „Veliké město Slovanů jménem Praha“. Státy a otroci ve střední Evropě v 10. století. In: L. Polanský, J. Sláma, D. Třeštík (eds.), Přemyslovský stát kolem roku 1000. Na paměť knížete Boleslava II. (+ 7. února 999) (49-70). Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
Třeštík D. (2001). Eine grosse Stadt der Slawen namens Prag“ (Staaten und Sklaven in Mitteleuropa im 10. Jahrhundert). In: P. Sommer (ed.), Boleslav II. Der tschechische Staat um das Jahr 1000. Colloquia mediaevalia Pragensia, 2 (93-138). Praha: Zentrum für mediävistische Studien Praha, Archäologisches Institut AWTR Praha, Kreismuseum Louny, Reiss-Museum Mannheim.
Twarowska E. (1982). Cmentarzysko i kościół św. Marcina w Wiślicy. Światowit, 35, 195-256.
Wołoszyn M. (2004). Zabytki pochodzenia wschodniego we wczesnośredniowiecznej Polsce – wędrówka ludzi, rzeczy czy idei? In: S. Moździoch (ed.), Wędrówki rzeczy i idei w średniowieczu. Spotkania Bytomskie, V (241-259). Wrocław: Instytut archeologii i etnologii Polskiej Akademii nauk, oddział we Wrocławiu.
Wołoszyn M. (2007). Między Gnieznem, Krakowem a Kijowem. Archeologia o wczesnośredniowiecznych relacjach polsko-ruskich i formowaniu polsko-rus¬kiego pogranicza I/ Zwischen Gnesen, Krakau und Kiev. Archäologie über frühmittelalterliche polnisch-¬altrusische Beziehungen und die Gestaltung des polnisch-altrusischen Grenzgebietes. In: M. Dębiec, M. Wołoszyn (eds.), U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej: pogranicze polsko-ukraińskie w perspektywie badań archeologicznych. Collectio archaeologica ressoviensis, tomus V (177-206). Reszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Wołoszyn M. (2010). Obecność ruska i skandynawska w Polsce od X do XII w. – wybrane problemy. In: M. Salamon, J. Strzelczyk (eds.), Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu (299-334). Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica“.
Wołoszyn M., Florkiewicz I., Jusupovič A., Michalik M., Paszkowski M., Kuligiewicz A., Osiadacz M., Pavlenko S., Tomaševskij A. (2016). Między skryptorium a laboratorium. Przęślik z Czermna (badania 1952 r.) w świetle analiz archeologicznych, geologicznych i paleograficznych. In: B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (eds.), Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym (597-612). Kraków-Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Yotov V. (2018). Data about Northmenʾs presence in the Lower Danube area. In: D. Aparaschivei, G. Bilavschi (eds.), Studia romana et mediaevalia europaensia. Miscelanea in honorem annos LXXXV peragentis professoris emeriti Dan Gh. Oblata (467-484). București – Brăila: Editura Academiei Române, Muzeul Brăilei “Carol I” editura Istros.
Zacherle S. (1971). Geologický výzkum velkomoravské lokality v Uherském Hradišti – Sadech. Acta Musei Moraviae, 56, sci. soc., 79-102.
Żaba J. (2006). Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Katowice: Videograf II.
Žemlička J. (1997). Čechy v době knížecí (1034-1198). Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
Гончарова Г. (1996). Пряслиця з колекцiї «Десятинна церква». Ин: Церква богородицi Десятинна в Києвi. До 1000-лiття освячення (102-105). Київ: Видавництво «АртЕк».
Iвакiн Г.Ю., Томашевський А.П., Павленко С.В. (2013). Середньовiчна овруцька iндустрiя пiрофiлiтового сланцю i кварциту та монументальне зодчество давньоруського Києва. Археологiя i даиня iсторiя України. Випуск 11. Середньовiчнi мiста Полiсся (56-70). Київ: Нацiональная академiя наук України, Iнститут археологiї.
Медынцева А.А. (2008). Два пряслица с надписями из Киева. Ин: Г.Ю. Iвакiн (ед.), Дьнъслово. Збiрка праць на пошану дiйсного члена Нацiональної академiї наук України Петра Петровича Толочка з нагоди його 70-рiччя (228-232). Київ: Корвiнпрес.
Павленко С. (2001). Шрофiлiтовi прясла з Переяславля Руського та його околиць. Ин: Науковi записки з української iсторiї. Збiрник наукових статей, Випуск, 12 (37-49). Переяслав-Хмельницький: Золотi литаври.
Павленко С. (2005). Исследование производственных комплексов овручской средневековой индустрии пирофиллитового сланца в 2002 г. Ин: Науковi записки з української iсторiї. Збiрник наукових статей. Присвячений памʼятi i В.В. Сєдова, Випуск 16 (195-209). Переяслав-Хмельницький: Переяслав-Хмельницький державний педагогiчний унiверситет iмени Григорiя Сковороди, Кофедра iсторiї та культуру України.
Павленко С.В. (2008). Исследования древнерусских специализированных поселений по обработке пирофиллитового сланца (на примере поселения Прибытки-I). Ин: И. Н. Кузина (ед.), Сельская Русь в IX–XVI веках (241-252, 409, Рис. XLIV). Москва: Наука.
Павленко С.В. (2010). Овруцька середньовiчна пiрофiлiтова iндустрiя: результати, проблеми та перспективи дослiдження. Археологiя i давна iсторiя України, Випуск 1. Проблеми давньоруської та середньовiчної археологiї (157-166). Київ: Нацiональная академiя наук України, Iнститут археологiї.
Розенфельдт Р.Л. (1964). О производстве и датировке овручских пряслиц. Советская археология, Но 4, 220-224.
Рыбаков Б.А. (1948). Ремесло древней Руси. Издательство Академии наук СССР.
Томашевський А.П. (1998). Овруцький кряж: комплексне вивчення та збереження iсторико-археологiчної i палеоприродної спадщини (завдання, пер¬спективи, структура проекту). Археологiя, Но 2, 151-155.
Томашевський А.П. (2008). Изучение систем заселения Овручской волости в Овручском проекте. Ин: И. Н. Кузина (ед.), Сельская Русь в IX-XVI веках (50-73, 399-400). Москва: Наука.
Томашевський А.П., Павленко С.В., Петраускас А.В. (2003). Овруцька середньовiчна пiроφiлiтова iндустрiя. Ин: Село київскої Русi (за матерiалами пiвденноруських земель) (131-137). Київ: Шлях.