Listy z celi śmierci – językowy obraz więziennej traumy skazańców komunistycznego aparatu represji

Bojownicy o wolną Polskę, którzy nie pogodzili się z oddaniem wyzwolonej spod niemieckiego okupanta ojczyzny Związkowi Socjalistycznych Republik Sowieckich i komunistycznej władzy, stali się ofiarami nowego systemu. Aresztowani, torturowani, oskarżani o działalność przeciwko nowemu rządowi, dostawali wyroki wieloletniego więzienia lub kary śmierci. Oczekując na egzekucje, pisali do rodzin oficjalne, a więc cenzurowane listy oraz – jeśli były takie możliwości, grypsy. Pierwsze nigdy nie zostały wysłane, drugie czasem docierały do adresatów. Język tych listów stał się materiałem badawczym. Analiza tekstów, wykorzystująca metodologię językowego obrazu świata (JOS), pozwoliła na wyłonienie głównych kręgów tematycznych. Skazańcy pisali prośby, podziękowania i pożegnania, dzielili się swoimi refleksjami na temat Boga i wiary, śmierci, wartości rodzinnych i dramatycznej przyszłości, dając upust swoim emocjom i uczuciom, które dzięki staraniom rodzin oraz historyków przemówiły po latach. Artykuł interpretuje te teksty, wykorzystując metodologię językowego obrazu świata, wypracowaną przez lubelską szkołę etnolingwistyczną.

Anusiewicz Janusz, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995
Anusiewicz Janusz, Dąbrowska Anna, Fleischer Michael, Językowy obraz świata i kultura, w: Językowy obraz świata i kultura, red. Anna Dąbrowska, Janusz Anusiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000 (Język a kultura, t. 13, Acta Universitatis Vratislaviensis”, nr 2218), s. 11–44
Bartmiński Jerzy, Językowe podstawy obrazu świata, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006
Bartmiński Jerzy, Tokarski Ryszard, Językowy obraz świata a spójność tekstu, w: Teoria tekstu. Zbiór studiów, red. Teresa Dobrzyńska, Ossolineum, Wrocław 1986, s. 65–81
Bugajski Marian, Wojciechowska Anna, Językowy obraz świata a literatura, w: Językowy obraz świata i kultura, red. Anna Dąbrowska, Janusz Anusiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000 (Język a kultura, t. 13, Acta Universitatis Vratislaviensis”, nr 2218) s. 153–159
Bukowczan-Rzeszut Agnieszka, „Oświęcim to była igraszka”. Co działo się w katowniach UB?, (dostęp: 15 II 2021)
Kowalski Waldemar, Bohaterowie z dołów śmierci, PWN, Warszawa 2016
Miodońska-Brookes Ewa, Kulawik Adam, Tatara Marian, Zarys poetyki, PWN, Warszawa 1980
Nowak Tomasz, Język w świetle odkryć nauki, Petrus, Kraków 2011
Pisarek Walery, Pojęcie pola wyrazowego i jego użyteczność w badaniach stylistycznych, „Pamiętnik Literacki” 1967, 2, s. 493–516
Płużański Tadeusz M., Bestie. Mordercy Polaków, 3S Media, Warszawa 2012
Płużański Tadeusz M., Oprawcy. Zbrodnie bez kary, Capital, Warszawa 2012
Rode Danuta, Dukała Karolina, Kabzińska Joanna, Zalewska-Łunkiewicz Karolina, Kliniczna psychologia sądowa, PWN, Warszawa 2020
Słownik współczesnego języka polskiego, red. Bogusław Dunaj, Wilga, Warszawa 1996
Sprawa karna przeciwko Danucie Siedzikównie ps. Inka, (dostęp: 22 II 2021)
Podziemie zbrojne, (dostęp: 22 II 2021)
Terlecki Ryszard, Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2007
Walicki Ryszard, Tortury w Polsce 1945–1955 i współcześnie, Książka i Prasa, Warszawa 2013
Wieliczka-Szarkowa Joanna, Żołnierze Wyklęci. Niezłomni bohaterowie, Wydawnictwo AA, Kraków 2013
Wolsza Tadeusz, Więzienia stalinowskie w Polsce. System, codzienność, represje, RM, Warszawa 2013
Wysocki Wiesław Jan, Rotmistrz Witold Pilecki 1901–1948, Biblioteka Armii Krajowej, Rytm, Warszawa 2012