„Wieczny jak piramidy pomnik nieśmiertelnej pamięci”. Uwagi o epitafijnej funkcji portretu trumiennego w okresie nowożytnym

Jankowski, Aleksander

doi:0023-5881

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

„Wieczny jak piramidy pomnik nieśmiertelnej pamięci”. Uwagi o epitafijnej funkcji portretu trumiennego w okresie nowożytnym Jankowski, Aleksander

Object structure

„Wieczny jak piramidy pomnik nieśmiertelnej pamięci”. Uwagi o epitafijnej funkcji portretu trumiennego w okresie nowożytnym

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej R. 69 Nr 4

Jankowski, Aleksander

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

Culture of Old Poland ; coffin portrait ; epitaph portrait ; epitaph ; missae pro defunctis ; grave banner ; vexilla epitaphalia ; purgatory soul

This article discusses the function that the coffin portrait played after burial — a question that has not yet been discussed in the literature of the subject. The image of the deceased, when hung in a sacred space, preserved his or her memory and emphasised that person’s “presence” during the liturgy. The basis for the analysis is primarily constituted by the inscriptions identifying the deceased which accompanied the image and were usually placed on separate metal plates attached to the coffin together with the portrait. These texts are often in the form of panegyrics and contain phrases addressed mainly to participants in religious practices following the burial. The inscriptions reflect the different visions of the afterlife held by Catholics and Protestants

Anioł od św. Teresy. 1651a. Podskarbi według statutu Ewangielii postępujący w J.W.J.M. Panu P. Janie Mikołaju z Żurowa Daniłowiczu, podskarbim wielkim koronnym... przy egzekwiach w Lublinie w kościele WW.O.O. Karmelitów Bosych… R.P: 1650 d. 11 kwietnia pokazany, Poznań (bez paginacji)
Anioł od św. Teresy. 1651b. Zbrojny mocarz śmiercią od mocniejszego Boga zwyciężony, abo kazanie na pogrzebie J.M.P. Pana Stefana z Grudny na Ryczywole Grudzińskiego, Poznań
Augustyniak Urszula. 1992. Testamenty ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim, Warszawa
Breviarum fidei. 1988. Breviarum fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, wyd. II, oprac. S. Głowa, I. Bieda, Poznań
Buchwald-Pelcowa Paulina. 1982. Na pograniczu emblematów i stemmatów, [w:] Słowo i obraz. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Nieborów 29 września–1 października 1977 r., red. A. Morawińska, Warszawa, s. 73–95
Cieślak Katarzyna. 1992. Kościół-cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV–XVIII w.). „Długie trwanie” epitafium, Gdańsk
Czyż Anna S. 2015. Pacowska pompa funebris — pamięć o zmarłych jako element propagandy rodu, [w:] Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej. Cykl II: „Nie wszystek umrę”. Pamięć o zmarłych w kulturze staropolskiej, red. A. Jankowski, A. Klonder, Bydgoszcz, s. 93–110
Czyż Anna S. 2018. Przekaz symboliczny i propagandowy programów heraldycznych w siedemnastowiecznych żałobnych drukach Pacowskich, czyli „Liliaci” i ich Gozdawa, „Przegląd Wschodni”, t. 14, z. 4 (56), s. 739–765
Dobrowolski Tadeusz 1956. Uwagi o nagrobku Władysława Jagiełły, „Rocznik Historii Sztuki”, t. 1, s. 7–92
Dobrowolski Tadeusz. 1962. Malarstwo, [w:] Historia sztuki polskiej w zarysie, red. T. Dobrowolski, W. Tatarkiewicz, t. II: Sztuka nowożytna, cz. 6: Sztuka barokowa 1600–1760, Kraków, s. 370–415
Dziechcińska Hanna. 1987. Oglądanie i słuchanie w kulturze dawnej Polski, Warszawa
Dziubkowa Joanna. 1996. Vanitas. Portret trumienny na tle sarmackich obyczajów pogrzebowych, red. J. Dziubkowa, Poznań
Jankowski Aleksander. 2009. Kościoły drewniane o zdwojonej konstrukcji ścian w Wielkopolsce, Bydgoszcz
Jankowski Aleksander. 2021. „By umarłą widzieć... okno się musiało w trunnie wyrząć”. Rozważania o początkach portretu trumiennego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXIX, nr 1, s. 57–74, https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.1.004 (dostęp 01.10.2021)
Jarczykowa Mariola. 2012. Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku, Katowice
Karpowicz Mariusz. 1981. Uwagi o przemianach malarstwa i rzeźby polskiej w latach 1711–1740, [w:] Sztuka 1 poł. XVIII wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Rzeszów, listopad 1978, Warszawa, s. 95–113
Karpowicz Mariusz. 1983. Sztuka polska XVII wieku, Warszawa
Karpowicz Mariusz. 1994. Sztuki polskiej drogi dziwne, Bydgoszcz
Kmita Jan. 1641. [Jan Kmita] Opisanie Porządku przy Ciele S.Pamięci X. Jegomości Pana Wojewody Wileńskiego Hetmana Wielkiego W.X.Litew[skiego] Administratora Mohilowskiego, Bystrzyckiego, etc. Starosty: Y Wszystkiego Actu Pogrzebowego Który się odprawował w Wiżunach Anno 1641 21. Ianuarij, [w:] Proces pogrzebu S. Pamięci Jaśnie Oświeconego Książęcia Je[g]o Mości naBirżach i Dubinkach P.P. Chrzysztopha Radziwiłła Wojewody Wileńskiego, Hetmana Wielkiego W.X.L. Administratora Mohilewskiego, Bystrzyckiego, etc. etc. Starosty, Lubcz, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/383359/edition/364882/content (dostęp 22.11.2017)
Kozina Irma. 1990. Polskie chorągwie nagrobne i ich związek z ideą militis christiani, „Nasza Przeszłość”, t. 74, s. 237–255
Kozina Irma, Ostrowski Jan K. 1993. Chorągwie nagrobne, [w:] Sarmatia semper viva. Zbiór studiów ofiarowanych przez przyjaciół prof. drowi hab. Tadeuszowi Chrzanowskiemu, red. J. Baranowski i in., Warszawa, s. 91–138
Kronika mieszczanina krakowskiego. 1930. Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575–1595, wyd. H. Barycz, Kraków
KZSwP. 1963. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. V: Województwo poznańskie, red. T. Ruszczyńska, A. Sławska, z. 3: Powiat gnieźnieński, oprac. T. Ruszczyńska, A. Sławska i in., Warszawa
KZSwP. 1973. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. V: Województwo poznańskie, red. T. Ruszczyńska, A. Sławska, z. 11: Powiat krotoszyński, oprac. Z. i J. Kębłowscy, Warszawa
Labudda Alfons. 1983. Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania Rytuału Piotrkowskiego (1631). Studium historyczno-liturgiczne, Textus et Studia Historiam Theologiae in Polonia Excultae Spectantia, vol. XIV, Warszawa
Le Goff Jacques. 1997. Narodziny czyśćca, przekł. K. Kocjan, posł. Z. Mikołejko, Warszawa
Łukaszewicz Józef. 1858. Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parafialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. 1, Poznań
Moisan-Jabłońska Krystyna. 1995. Obraz czyśćca w sztuce polskiego baroku. Studium ikonograficzno-ikonologiczne, Warszawa
Moszczeński Adam. 1907. Pamiętnik do historii polskiej w ostatnich latach panowania Augusta III i pierwszych Stanisława Poniatowskiego, Warszawa
Nowicka-Struska Anna. 2006. Elementy teatralne, gest i komunikacja niewerbalna w siedemnastowiecznych kazaniach pogrzebowych, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF, Philologiae”, Vol. 24, 71–97
Pelc Janusz. 2002. Słowo i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków
Rok Bogdan. 1965. Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław
Ruszczycówna Janina. 1964. Portret renesansowy i barokowy na Mazowszu, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, t. VIII, s. 167–208
Rzempołuch Andrzej. 2000. O chorągwiach nagrobnych w Prusach Książęcych, Część I, „Studia Muzealne”, z. XIX, s. 134–156
Schoenen Paul. 1967. Epitaph, [w:] Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, Bd. 5, red. L.H. Heydenreich, K.A. Wirtli, Stuttgart, Sp. 872–921
Starowolski Szymon. 1655. Monumenta Sarmatarum, Viam uniuersae carnis Ingressorum Simone Starovolscio, Cracoviae A.D. M.DC.LV, https://fbc.pionier.net.pl/details/nnzsq28 (dostęp 01.12.2021)
Tazbir Janusz. 1970. Sarmatyzacja katolicyzmu w XVII wieku, [w:] Wiek XVII — kontrreformacjabarok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 7–37
Zlat Mieczysław. 1976. Typy osobowości w polskiej sztuce XVI wieku, [w:] Renesans. Sztuka i ideologia. Materiały Sympozjum Naukowego Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Kraków, czerwiec 1973 oraz Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kielce, listopad 1973, Warszawa, s. 251–292