Title:

The environmental context of Early Neolithic cultural transformation in the Targowisko settlement region (Southern Poland)

Subtitle:

Sprawozdania Archeologiczne 73 nr 1 (2021)

Creator:

Forysiak, Jacek ; Kadrow, Sławomir ; Noryśkiewicz, Agnieszka ; Okupny, Daniel ; Saile, Thomas ; Twardy, Juliusz ; Zawiska, Izabela

Publisher:

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

Place of publishing:

Kraków

Date issued/created:

2021

Description:

il. ; 25 cm

Type of object:

Czasopismo/Artykuł

Subject and Keywords:

environmental conditions ; early Neolithic ; LBK culture ; Malice culture ; Targowisko region ; biogenic sediments ; multi-proxy environmental reconstruction

Abstract:

The aim of this article is to provide information on environmental changes in the Targowisko region in the Early Neolithic as a natural response to settlement and economic activity of the human population in that area. The discussion is based on lithological, geochemical, and palynological analyses, as well as the analysis of Cladocera within strata inside the TRG (Targowisko) core, located in a small wetland in the immediate vicinity of the eastern edge of the Neolithic settlement in the Targowisko region. Settlement analysis points to the absence of stable microregions and to the mobility of human groups. This is confirmed by the sequence of settlement episodes and economic activity, reflected in the stratigraphy of the core sediments, where episodes of significant human interference are followed by phases of almost complete regeneration of the environment. No differences have been noticed between the Linienbandkeramik and Malice culture communities as regards their impact on the environment

References:

Behre K.E 1981. The interpretation of anthropogenic indicators in pollen diagrams. Pollen et Spores 23, 225-245
Bengtsson L. and Enell M. 1986. Chemical analysis. In B.E. Berglund (ed.), Handbook of Holocene Palaeoecology and Paleohydrology. Chichester: John Wiley&Sons Ltd., 423-451
Berglund B.E. and Ralska-Jasiewiczowa M. 1986. Pollen analysis and pollen diagrams. In B.E. Berglund (ed.), Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. Chichester: John Wiley&Sons Ltd., 455-484
Beug H. 2004. Leitfaden der Pollenbestimmung für Mitteleuropa und angrenzende Gebiete (= Guide to the Pollen Analysis for Central Europe and the Adjacent Areas). München: Pfeil
Borówka R.K. 2007. Geochemiczne badania osadów jeziornych strefy umiarkowanej. Studia Limnologica et Telmatologica 1(1), 33-42
Clift P. D., Olson E. D., Lechnowskyj A., Moran M. G., Barbato A. and Lorenzo J. M. 2019. Grain-size variability within a mega-scale point-bar system, False River, Louisiana. Sedimentology 66(2), 408-434
Czekaj-Zastawny A. 2014. Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad
Czekaj-Zastawny A., Rauba-Bukowska A., Kukułka A., Kufel-Diakowska B., Lityńska-Zając M., Moskal-del Hoyo M. and Wilczyński J. 2020. The earliest farming communities north of the Carpathians: The settlement at Gwoździec site 2. PLoS ONE 15(1):e0227008. DOI: 10.1371/journal.pone.0227008
Czerniak L. 2013. House, household and village in the Early Neolithic of Central Europe: a case study of the LBK in Little Poland. In S. Kadrow and P. Włodarczak (eds), Environment and Subsistence – forty years after Janusz Kruk’s „Settlement studies”. Rzeszów, Bonn: Instytut Archeologii UR, Dr. Rudolf Habelt GmbH, 43 67
Duigan C. A. 1992. The ecology and distribution of the littoral freshwater Chydoridae (Branchiopoda, Anomopoda) of Ireland, with taxonomic comments on some species. Hydrobiologia 241, 1-70
Flössner D. 2000. Die Haplopoda und Cladocera (ohne Bosminidae) Mitteleuropas. Leiden: Backhuys Publishers
Frey D. G. 1986. Cladocera analysis. Handbook of Holocene palaeoecology and palaeohydrology. Oxford: B. B. E. Chichester, John Wiley & Sons Ltd., 667-692
Grabowska B. and Zastawny A. 2014. Osada kultury malickiej na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 255-416
Hammer Q., Harper D.A.T. and Ryan P.D. 2001. Past: Paleontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontologia Electrica 4/1, 1-9
Juggins S. 2007. C2 Software for ecological and palaeoecological data analysis and visualisation. User guide. Version 1.5. Newcastle upon Tyne, UK: Newcastle University
Kadrow S. 2020a. Innovations in ceramic technology in the context of culture change north of the Carpathians at the turn of the 6th and 5th millennia BCE. In M. Furholt and M. Spataro (eds), Detecting and explaining technological innovation in prehistory (= Scales of transformation 8). Leiden: Sidestone Press, 85-105
Kadrow S. 2020b. Faza i styl żeliezowski kultury ceramiki wstęgowej rytej w Polsce południowo-wschodniej. In M. Dębiec and T. Saile (eds), A planitiebus usque ad montes. Studia archaeologica Andreae Pelisiak vitae anno sexagesimo. Rzeszów 2020: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 143-152
Kadrow S., Krzywda A., Rola J., Sławińska M. and Suchorska M. 2020. Materiały kultur neolitycznych ze stanowiska 2 w Zagórzu, woj. Małopolskie. Raport 15, 7-108
Kadrow S., Posselt M., Saile T., Wąs M., Abramów J. and Golański A. 2021. Culture transformation in Targowisko microregion. Trends of changes inside Danubian farmers. Sprawozdania Archeologiczne 73/1, 153-176
Kalicki T. 2014. Studia geoarcheologiczne w rejonie Targowiska, stan. 10, 11, pow. wielicki w dolinie Raby. In J. Górski (ed.), Kompleks osadniczy kultury łużyckiej w Targowisku, stan. 10-12, pow. wielicki (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 15-34
Kalicki T., 2015. Rekonstrukcja środowiska naturalnego w początkach epoki brązu na podstawie badań specjalistycznych w dolinie Raby i Podłężanki. In: J. Górski and P. Jarosz (eds), Wielofazowe osady kultury mierzanowickiej w Targowisku i Zakrzowcu na Pogórzu Wielickim (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 11-23
Kittel P., Mazurkevich A., Alexandrovskiy A., Dolbunova E., Krupski M., Szmańda J., Stachowicz-Rybka R., Cywa K., Mroczkowska A., Okupny D., 2020. Lacustrine, fluvial and slope deposits in the wetland shore area in Serteya, Western Russia. Acta Geographica Lodziensia 110, 103-124
Kondracki J. 2002. Geografia Regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Korhola A. and Rautio M. 2001. Cladocera and other branchiopod crustaceans. In J. P. Smol, H. J. B. Birks and W. M. Last (eds), Tracking Environmental Change Using Lake Sediments 4. Zoological Indicators. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. The Netherlands, 5-41
Kozłowski J. K., Kaczanowska M., Czekaj-Zastawny A., Rauba-Bukowska A. and Bukowski K. 2015. Early/Middle Neolithic Western (LBK) vs. Eastern (ALPC) Linear Pottery Cultures: Ceramics and Lithic Raw Materials Circulation. Acta Ar¬chaeologica Carpathica 49(2014), 37 76
Kruk J. and Milisauskas S. 1999. Rozkwit i upadek społeczeństw rolniczych neolitu. The Rise and Fall of Neolithic Societies. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN
Latałowa M. 2007. Gospodarka człowieka w diagramach pyłkowych. In M. Makohonienko, D. Makowiecki and Z. Kurnatowska (eds), Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce (= Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej. Środowisko – człowiek – cywilizacja 1), Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 171-187
Locke A. and Sprules W.G. 2000. Effects of acidic pH and phytoplankton on survival and condition of Bosmina longirostris and Daphnia pulex. Hydrobiologia 437, 187-196
Lotter A.F., Birks H.J.B., Hofmann W. and Marchetto A. 1997. Modern diatom, cladocera, chironomid, and chrysophyte cyst assemblages as quantitative indicators for the reconstruction of past environmental conditions in the Alps. 1. Climate. Journal of Paleolimnology 18/4, 395-420
Markowski S. 1980. Struktura i właściwości podtorfowych osadów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznawania i klasyfikacji. In Kreda jeziorna i gytie 2. Gorzów Wlkp.-Zielona Góra: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, 44-55
Maruszczak H. 1980. Stratigraphy and chronology of the Vistulian loesses in Poland. Quaternary Studies in Poland 2, 57-76
Mojski J.E. 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny
Myślińska E. 2010. Laboratoryjne badania gruntów i gleb. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego
Nalepka D. 1994. Historia roślinności w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej w czasie ostatnich 15 000 lat. Wiadomości Botaniczne 38/3-4, 95-105
Nalepka D. 2015. Transformacja szaty roślinnej w rejonie stanowisk 9 i 10 w Stanisławicach, w świetle danych palinologicznych. In M. Nowak and T. Rodak (eds), Osady z epoki kamienia i wczesnej epoki brązu na stanowisku 9 i 10 w Stanisławicach, pow. bocheński (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 341-352
Nevalainen L., Sarmaja-Korjonen K. and Luoto T.P. 2011. Sedimentary Cladocera as indicators of past water-level changes in shallow northern lakes. Quaternary Research 75, 430-437
Nowak M. 2009. Drugi etap neolityzacji ziem polskich. Kraków: Instytut Archeologii UJ
Obidowicz A., Ralska-Jasiewiczowa M., Kupryjanowicz M., Szczepanek K., Latałowa M., Nalepka D. 2004. Picea abies (L.) H. Karst. – Spruce. In M. Ralska-Jasiewiczowa, M. Latałowa, K. Wasylikowa, E. Madeyska, Wright H.E. Jr and Turner Ch. (eds), Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAS, 147-157
Pechtl J. 2020. Constant change of LBK settlement in the upper Danube region. Quaternary International 560-561, 240-247
Pleskot K., Tjallingii R., Makohonienko M., Nowaczyk N. and Szczuciński W. 2018. Holocene paleohydrological reconstruntion of Lake Strzeszyńskie (western Poland) and its implications for the central European climatic transition zone. Journal of Paleolimnology 59, 443-459
Punt W., Blackmore S., Hoen P. and Stafford P. 2003. Northwest European Pollen Flora (18). Amsterdam: Elsevier
Pyzel J. (ed.) 2019. Ludwinowo, stanowisko7. Osada neolityczna na Kujawach (= Ocalone Dziedzictwo 8). Pękowice, Gdańsk 2019: Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna PROFIL-ARCHEO Magdalena Dzięgielewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego
Ratajczak-Szczerba M., Sobkowiak-Tabaka I. and Okuniewska-Nowaczyk I. 2014. Morfologia dna i osady denne kopalnego zbiornika w rynnie jordanowsko-niesulickiej koło Lubrzy, Pojezierze Lubuskie. Studia Limnologica et Telmatologica 8/2, 71-80
Rauba-Bukowska A. 2021. Technological indicators in the late Linearbandkeramik and Malice culture pottery. Sprawozdania Archeologiczne 73/1, 119-151
Starkel L., Michczyńska D., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D. and Pazdur A. 2013. Progress in the holocene chrono-climatostrarigraphy of Polish territory. Geochronometria 40, 1-21
Stasiak J. 1971. Szybkość sedymentacji złóż gytii wapiennej. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 107, 113-119
Stockmarr J. 1971. Tablets with spores in absolute pollen analysis. Pollen et Spores 13(4), 615-621
Szeroczyńska K.K. and Sarmaja-Korjonen K. 2007. Atlas of Subfossil Cladocera from Central and Northern Europe. Gruczno: Friends of the Lower Vistula Society
Tobolski K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Walanus A. and Nalepka D. 1999. POLPAL Program for counting pollen grains, diagrams plotting and numerical analysis. Acta Palaeobotanica. Supplementum 2, 659-661
Wasylikowa K,. Starkel L., Niedziałkowska E., Skiba S. and Stworzewicz E. 1985. Environmental changes in the Vistula valley at Pleszów caused by Neolithic man. Przegląd Archeologiczny 33, 19-55
Whiteside M. C. 1970. Danish Chydorid Cladocera: modern ecology and core studies. Ecological Monographs 40(1), 79-118
Wilczyński J. 2014. Paleolityczne oraz mezolityczne wyroby kamienne ze stan, 10, 11 w Targowisku, pow. Wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 21-61
Wojciechowski A. 2000. Zmiany paleohydrologiczne w środkowej Wielkopolsce w ciągu ostatnich 12 000 lat w świetle badań osadów jeziornych rynny kórnicko-zaniemyskiej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM
Zastawny A. (ed.) 2014. Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad
Zastawny A. and Grabowska B. 2014a. Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 63-253
Zastawny A. and Grabowska B. 2014b. Materiały kręgu lendzielsko-polgarskiego i znaleziska późnoneolityczna ze stan. 10, 11 w Targowisku. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 417-458
Zawiska I., Zawisza E., Woszczyk M., Szeroczyńska K., Spychalski W. and Correa-Metrio A. 2013. Cladocera and geochemical evidence from sediment cores show trophic changes in Polish dystrophic lakes. Hydrobiologia 715, 181-193
Zawiska I., Słowiński M., Correa-Metrio A., Obremska M., Luoto T., Nevalainen L., Woszczyk M. and Milecka K. 2015. The response of a shallow lake and its catchment to Late Glacial climate changes – A case study from eastern Poland. Catena 126, 1-10
Zawiska I., Apolinarska K. and Woszczyk M. 2019. Holocene climate vs. catchment forcing on a shallow, eutrophic lake in eastern Poland. Boreas 48, 166-178

Relation:

Sprawozdania Archeologiczne

Volume:

73

Issue:

1

Start page:

177

End page:

201

Resource type:

Tekst

Detailed Resource Type:

Artykuł

Format:

application/octet-stream

Resource Identifier:

0081-3834 ; doi:10.23858/SA/73.2021.1.2686

Source:

IAiE PAN, sygn. P 244 ; IAiE PAN, sygn. P 245 ; IAiE PAN, sygn. P 243 ; click here to follow the link

Language:

eng

Rights:

Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0

Terms of use:

Zasób chroniony prawem autorskim. [CC BY 4.0 Międzynarodowe] Korzystanie dozwolone zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0, której pełne postanowienia dostępne są pod adresem: ; -

Digitizing institution:

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

Original in:

Biblioteka Instytutu Archeologii i Etnologii PAN

Access:

Otwarty