Niemieccy kupcy i czarownica w Krakowie w 1642 r.

25 października 1642 r. krakowianin Adam Fister zdał relację miejscowemu wójtowi o magicznych rytuałach odprawianych na prośbę lubeckiego kupca Kaspra Bekmana przez czarownicę w ogrodzie szpitalnym za murami miejskimi, nieopodal Bramy Floriańskiej. Wzmiankowany w źródle szpital-przytułek sąsiadował z cmentarzem, którego groby odkryto w 1837 r. Połączono je wtedy bezpodstawnie z braćmi polskimi, a współczesnym świadectwem tej fałszywej tradycji jest ul. Ariańska. Faktycznie szpital i cmentarz należały do miejscowej gminy luterańskiej, jej członkami byli zaś zapewne wymienieni w źródle krakowscy kupcy.

Adamczyk J., Czary i magia w praktyce sądów kościelnych na ziemiach polskich w późnym średniowieczu (XV – połowa XVI wieku), w: Karolińscy pokutnicy i polskie średniowieczne czarownice. Konfrontacja doktryny chrześcijańskiej z życiem społeczeństwa średniowiecznego, red. M. Koczerska, Warszawa 2007 (Fasciculi Historici Novi, t. 7), s. 91–260
Augustyniak U., Koncepcje narodu i społeczeństwa w literaturze plebejskiej od końca XVI do końca XVII wieku, Warszawa 1989
Baranowski B., Ludzie gościńca w XVII–XVIII w., Łódź 1986
Bem K., “The Devil Went Down to Oksa” – Witchcraft, Calvinist Piety in Mid-Seventeenth Century Private Town in Poland, artykuł w druku
Bever E., Witchcraft Prosecutions and the Decline of Magic, „The Journal of Interdisciplinary History”, 40, 2009, s. 263–293
Brojer W., Między pastwiskiem i akademią. Stanisława ze Skarbimierza kazanie „o zabobonach”?, w: Ambona. Teksty o kulturze średniowiecza ofiarowane Stanisławowi Bylinie, red. K. Bracha, W. Brojer, Warszawa 2016, s. 147–191
Bylina S., Magia, czary i kultura ludowa w Polsce XV i XVI w., OiRwP, 35, 1990, s. 39–52
Chrościcki J. A., O budynkach szpitali, przytułków i alumnatów, w: Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1999, s. 195–200
Colson J., Steensel A. van, Cities and Solidarities. Urban Communities in Medieval and Early Modern Europe, w: Cities and Solidarities. Urban Communities in Pre-Modern Europe, ed. J. Colson, A. van Steensel, London–New York 2017, s. 1–24
Cowan A., Cultural Traffic in Lübeck and Danzig in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, „Scandinavian Journal of History”, 28, 2003, s. 175–185
Friedrich K., Cives Cracoviae: Bürgertum im frühneuzeitlichen Krakau zwischen Stadtpatriotismus und nationaler Pluralität, w: Krakau, Prag und Wien. Funktionen von Metropolen im frühmodernen Staat, hrsg. M. Dmitrieva, K. Lambrecht, Stuttgart 2000, s. 143–162
Góralski Z., Szpitale na Lubelszczyźnie w okresie przedrozbiorowym, Warszawa–Łódź 1982
Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych: od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław 1953
Kaczor D., Przestępczość kryminalna i wymiar sprawiedliwości w Gdańsku w XVI–XVIII wieku, Gdańsk 2005 (Gdańskie Studia z Dziejów Nowożytnych, t. 2)
Katalog Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, t. 2, Kraków, rękopisy nr 1–3568, [red. S. Krzyżanowski], Kraków 1915
Komorowski W., Protestanckie miejsca w Krakowie w XVI wieku: zbory, domy, cmentarze, w: Reformacja w Krakowie (XVI–XVII wiek). Materiały z sesji naukowej 6 maja 2017 roku, red. Z. Noga, Kraków 2018, s. 139–164
Konarska-Zimnicka S., „Wenus panią roku, Mars towarzyszem…” Astrologia w Krakowie XV i początku XVI wieku, Kielce 2018
Kowalczykówna M., Wróżby, czary i zabobony w średniowiecznych rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 29, 1979, s. 5–18
Kracik J., Rożek M., Hultaje, złoczyńcy, wszetecznice w dawnym Krakowie. O marginesie społecznym XVI–XVIII w., Kraków 1986
Laberschek J., Rozwój przestrzenny krakowskiego zespołu osadniczego extra muros XIII–XVIII w., w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, t. 150), s. 297–354
Levack B. P., Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej, tł. E. Rutkowski, z dodatkiem Katalogu magii Mnicha Rudolfa zabytku z XIII w. w tł. [z łac.] E. Karwota, Wrocław 1991
Madej-Anderson A., Lutherans in Cracow – Contesting the Sacred Topography, w: Lutheran Churches in Early Modern Europe, ed. A. Spicer, Farnham–Burlington (VT) 2012, s. 377–402
Mikołajczyk M., Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI–XVIII wieku, Katowice 2013
Noga Z., Urzędnicy miejscy Krakowa, cz. 2: 1500–1794, Kraków 2008 (Spisy urzędników miejskich z obszaru dawnej Rzeczypospolitej, Śląska i Pomorza Zachodniego, t. 3: Małopolska, z. 1: Kraków)
Nowakowska N., Church, State and Dynasty in Renaissance Poland. The Career of Cardinal Fryderyk Jagiellon (1468–1503), Aldershot–Burlington (VT) 2007 (Catholic Christendom, 1300–1700)
Nyholm Kallestrup L., Knowing Satan from God. Demonic Possession, Witchcraft, and the Lutheran Orthodox Church in Early Modern Denmark, „Magic, Ritual, and Witchcraft”, 6, 2011, s. 163–182.
Pilaszek M., Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Kraków 2008
Siewert F., Die Lübecker Rigafahrer-Compagnie im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin 1896
Słowiński J., Rozwój pisma łacińskiego w Polsce XVI–XVIII wieku, Lublin 1992
Sójka J., Regulus Wojciech, PSB, 30, 1987, s. 749
Stadin K., Seventeenth Century Baltic Merchants, w: Baltic Towns and Their Inhabitants. Aspects on Early Modern Towns in the Baltic Area, red. K. Stadin, Huddinge 2003, s. 56–73
Tazbir J., Procesy o czary, OiRwP, 23, 1978, s. 151–177
Wachholz L., O szpitalach innowierców w Krakowie. Szkic historyczny, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, 2, 1925, s. 169–176
Wijaczka J., Handel zagraniczny Krakowa w połowie XVII wieku, Kraków 2002
Wijaczka J., Luteranie w Koronie od 1517 do 1795 r., w: Kościoły luterańskie na ziemiach polskich (XVI–XX w.), t. 1: W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. J. Kłaczkow, Toruń 2012, s. 13–88
Wijaczka J., Magia i czary. Polowanie na czarownice i czarowników w Prusach Książęcych w czasach wczesnonowożytnych, Toruń 2008
Wijaczka J., Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI–XVIII wieku, Toruń 2007
Wijaczka J., rec.: M. Pilaszek, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Kraków 2008, „Kwartalnik Historyczny”, 116, 2009, s. 113–126
Wyczański A., Uwarstwienie społeczne w Polsce XVI wieku. Studia, Wrocław 1977
Wyporska W., Witchcraft in Early Modern Poland, 1500–1800, Basingstoke–New York 2013
Zygner L., Kobieta-czarownica w świetle ksiąg konsystorskich z XV i początku XVI w., w: Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, red. Z. H. Nowak, A. Radzimiński, Toruń 1998, s. 91–101