The significance of discoveries from Chotyniec (south-eastern Poland) for the interpretation of cultural and historical processes in western Volhynia and Podolia (Ukraine) in the Early Iron Age

Czopek, Sylwester

doi:0003-8180

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Znaczenie odkryć w Chotyńcu (południowo-wschodnia Polska) dla interpretacji procesów kulturowo-historycznych na zachodnim Wołyniu i Podolu (Ukraina) we wczesnej epoce żelaza Czopek, Sylwester

Object structure

Znaczenie odkryć w Chotyńcu (południowo-wschodnia Polska) dla interpretacji procesów kulturowo-historycznych na zachodnim Wołyniu i Podolu (Ukraina) we wczesnej epoce żelaza

Archeologia Polski T. 65 (2020)

Czopek, Sylwester

Zych, Iwona. Tł.

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

wczesna epoka żelaza ; Wołyń ; Podole ; Scytia ; Chotyniec ; relacje kulturowe

W latach 2016–2019 przeprowadzono pierwszy etap wykopalisk na grodzisku w Chotyńcu (południowo-wschodnia Polska, 8 km od obecnej granicy polsko-ukraińskiej). Odkryte materiały pozwalają łączyć je z leśnostepowym wariantem scytyjskiego kręgu kulturowego. Na grodzisku zbadano zolnik, w warstwach którego znaleziono pokaźny zespół przedmiotów. Na plan pierwszy wysuwają się fragmenty greckich amfor na wino, liczne militaria i ozdoby metalowe o scytyjskiej proweniencji. W okolicy grodziska zidentyfikowano także osady z podobnymi przedmiotami. Można już mówić o całym mikroregionie – aglomeracji, której identyfikacja ma kluczowe znaczenie dla interpretacji sytuacji kulturowej we wczesnej epoce żelaza na obszarze południowo-wschodniej Polski oraz przyległych terenów Ukrainy – Wołynia i zachodniego Podola. W artykule rozpatrywane są „wschodnie” grupy: leżnicka, czerepińsko-łagodowska i zachodniopodolska w kontekście odkryć w Chotyńcu

Adamik-Proksa J ., Ocadryga-Tokarczyk E . 2020, Problem chronologii zolnika z grodziska w Chotyńcu i tworzących go poziomow użytkowych w świetle badań nad klasyfikacją i datowaniem szpil, „Przegląd Archeologiczny” (in print)
Alekseev A . U. 2003, Hronografia Evropejskoj Skifii VII–IV vekov do n.e., Sum.: The Chronography of European Scythia (7th–4th centuries BC), Sankt-Peterburg. Bandrivs’kij M . 2002, Mogil’nik v Petrikovi bila Ternopola v konteksti pohoval’nogo obradu visoc’koi kul’turi, Zusamm.: Das Graberfeld in Petrykiw bei Ternopil im Kontext des Begrabnisritus der Wysotsko-Kultur, L’viv
Bandrivs’kij M . 2005, Visoc’ka kul’tura ta ii shidni zv’azki, [in:] Na pošanu Sofii Stanislavivni Berezanskoi, V.V. Otroŝenko ed., Кiїv, pp. 241–252
Bandrivs’kij M . 2014, Kul’turno-istorični procesi na Prikarpatti i Zahidnomu Podilli v piznij period epohi bronzi – na počatku dobi rann’ogo zaliza, Sum.: Cultural and historical processes in Sub -Carpathian and West Podolian regions during the Late Bronze Age – the beginning of Early Iron Age, L’viv
Bandrivs’kij M ., Bilik M ., Zubik R . 2012, Kins’ka upraž zi skarbu z Birok Velikih ak indikator postvisoc’kogo gorizontu na ternopils’komu plato, Sum.: Horse tack from the hoard in Birky Velyki as an identificator of Post-Vysotska culture’s horizon on Ternopil plateau, „Materiali i doslidžennâ z arheologii Prikarpattâ i Volini”, 16, pp. 463–474
Bandrivs’kij M ., Krušel’nic’ka L . I . 1998, Ossnovni periody rozvitku visoc’koi kul’turi (za materialami pohoval’nih pam’atok), „Zapiski NTŠ. Praci arheologičnoi komisii”, 235, pp. 193–247
Bandrivs’kij M., Krušel’nic’ka L. I. 2012, Zoloti Mihalkivs’ki skarbi ta ih dola, Sum.: Gold Mykhalkiv hoards and their history, L’viv
Burghardt M . 2020, Classification and chronology of the collection of arrowheads from ash-hill found in hillfort of the Scythian cultural circle in Chotyniec, site 1, Jarosław district, „Sprawozdania Archeologiczne” (in print)
Bukowski Z . 1966, W sprawie genezy i rozwoju grupy wysockiej kultury łużyckiej, Sum.: On the origins and development of the Wysocko Group of Lusatian Culture, „Archeologia Polski”, 11, pp. 28–106
Bukowski Z . 1977, The Scythian influence in the area of Lusatian Culture, Wrocław
Chochorowski J . 1985, Die Vekerzug-Kultur. Charakteristik der Funde, Kraków
Chochorowski J . 1993, Ekspansja kimmeryjska na tereny Europy Środkowej, Zusamm.: Die kimmerische Expansion in das mitteleuropaische Gebiet, Kraków
Chochorowski J . 2014, Scytowie a Europa Środkowa – historyczna interpretacja archeologicznejrzeczywistości, Zusamm.: Die Skythen und Mitteleuropa – historische Deutung der archaologischen Wirklichkeit, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, 35, pp. 9–58
Czopek S . 2007, Uwagi o możliwościach archeologicznej identyfikacji Neurow, Sum.: Remarks on possibilities of archaeological identification of Neures, [in:] Heac mihi in animis vestris templa. Studia Classica in memory of Professor Lesław Morawiecki, P. Berdowski, B. Blahaczek eds., Rzeszów, pp. 407–422
Czopek S . 2010a, Einfluss der auseren Einwirkungen auf die Gestaltung des kleinpolnischen Kulturbildes in der fruhen Eisenzeit, [in:] Rola głownych centrow kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy Środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza, B. Gediga, W. Piotrowski eds., Biskupin–Wrocław, pp. 243–263
Czopek S . 2010b, Naddniestrzańskie rubieże kulturowe w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, Zusamm.: Kulturgrenzegebiete am Dnjestr in der Bronze- und Fruheisenzeit, [in:] Mente et rutro. Studia archaeologica Johanni Machnik viro doctissimo octogesimo vitae anno ab amicis, collegis et discipulis oblata, S. Czopek, S. Kadrow eds., Rzeszów, pp. 357–368
Czopek S . 2014, Meandry interpretacji w archeologii funeralnej, „Naukovi Studії”, 7, pp. 18–29
Czopek S . 2018, Od środkowej epoki brązu do wczesnej epoki żelaza. Zmienność kulturowa w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w dorzeczu Wiszni na tle przemian kulturowych w Europie środkowo-wschodniej, [in:] S. Czopek, K. Trybała-Zawiślak, N. Wojceszczuk, O. Osaulczuk, D. Bobak, P. Gębica, A. Jacyszyn, W. Pasterkiewicz, D. Pawliw, W. Petehyrycz, M. Połtowicz-Bobak, A. Wacnik, Przemiany kulturowo-osadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnohistorycznej ekumeny, Sum.: Cultural and settlement changes in the Wisznia river basin in the Bronze Age and the Early Iron Age in the context of transformations of prehistoric and early medieval ecumene, Rzeszów, pp. 156–185, 193–210
Czopek S . 2019, Enklawa scytyjskiego kręgu kulturowego w południowo-wschodniej Polsce, Sum.: An enclave of the Scythian cultural circle in south-eastern Poland, „Przegląd Archeologiczny”, 67, pp. 119–148
Czopek S . , Krąpiec M . 2020, The cult area (zolnik) from the hillfort of the Scythian cultural circle in Chotyniec near Radymno (south-eastern Poland) in the context of radiocarbon dating, „Radiocarbon” (in print)
Czopek S ., Pawliw D., Petehyrycz W. 2016, Grob grupy zachodniopodolskiej z okresu wczesnoscytyjskiego, Sum.: Burial of the West Podolian Group from the Early Scythian period. Osada z poźnej epoki brązu/wczesnej epoki żelaza, Sum.: Settlement from the Late Bronze and Early Iron Ages, [in:] S. Czopek, J. Machnik, W. Pasterkiewicz, D. Pawliw, W. Petehyrycz, Wielokulturowe stanowiska archeologiczne w Bykowie koło Drohobycza, Kraków, pp. 119–150, 451–551
Czopek S ., Trybała-Zawiślak K ., Tokarczyk T., Ocadryga-Tokarczyk E . , Burghardt M ., Adamik-Proksa J . , Rajpold W. 2017,Pierwsze sprawozdanie z weryfikacyjnych badań na grodzisku z wczesnej epoki żelaza w Chotyńcu, Zusamm.: Der erste Bericht aus den Verifikationsforschungen in dem fruheisenzeitlichen Burgwall in Chotyniec, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, 38, pp. 291–305
Czopek S ., Trybała-Zawiślak K ., Wojceszczuk N ., Osaulczuk O., Bobak D., Gębica P., Jacyszyn A., Pasterkiewicz W., Pawliw D., Petehyrycz W , Połtowicz-Bobak M ., Wacnik A . 2018, Przemiany kulturowo-osadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnohistorycznej ekumen, Sum.: Cultural and settlement changes in the Wisznia river basin in the Bronze Age and the Early Iron Age in the context of transformations of prehistoric and early medieval ecumene, Rzeszów
Czopek S ., Wojceszczuk N . 2018, Charakterystyka bazy źrodłowej, [in:] S. Czopek, K. Trybała-Zawiślak, N. Wojceszczuk, O. Osaulczuk, D. Bobak, P. Gębica, A. Jacyszyn, W. Pasterkiewicz, D. Pawliw, W. Petehyrycz, M. Połtowicz-Bobak, A. Wacnik, Przemiany kulturowo-osadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnohistorycznej ekumen, Sum.: Cultural and settlement changes in the Wisznia river basin in the Bronze Age and the Early Iron Age in the context of transformations of prehistoric and early medieval ecumene, Rzeszów, pp. 30–43
Daragan M . N . 2004, Periodisierung und Chronologie der Siedlung Žabotin, „Eurasia Antiqua”, 10, pp. 55–146
Dąbrowski J . 1972, Powiązania ziem polskich z terenami wschodnimi w epoce brązu, Sum.: Connections of Polish lands with eastern territories in the Bronze Age, Warszawa
Dzięgielewski K . 2017, Late Bronze and Early Iron Age communities in the northern part of Polish Lowland (1000–500 BC), [in:] The Past Societies, 3, U. Bugaj ed., Warszawa, pp. 295–340
Eberts H . 2012, Problema interpretacji pogrebal’nyh obradov Zapadno-Podol’skoj grupy ranneskifskoj kul’tury, [in:] Kul’tury stepnoj Evrazii i ih vzaimodejstvie s drevnimi civilizaciami, 2, V.A. Alëkšin, E.V. Bobrovskaâ, M.T. Kašuba, L.B. Kirčo, S.B. Krasnienko, V.P. Nikonorov, M.N. Pšenicyna, M.B. Ryspin, D.G. Savinov, L.A. Sokolova, V.Â. Stëganceva eds., Sankt-Peterburg, pp. 325–332
Gawlik A . 2005, Znaleziska scytyjskie w zasięgu kultury wysockiej, Zusamm.: Die skythischen Funde aus dem Verbreitungsbereich der Wysocko-Kultur, [in:] Problemy kultury wysockiej, S. Czopek ed., Rzeszów, pp. 205–219
Gawlik A . , Przybyła M . S . 2005, Początki wczesnej epoki żelaza w Kotlinie Sandomierskiej, Zusamm.: Der Beginn der fruhen Eisenzeit im Sandomierz-Becken, [in:] Archeologia Kotliny Sandomierskiej, M. Kuraś ed., Stalowa Wola, pp. 313–352
Gejko A . 2011, Gončarstvo naselenna skifs’kogo času Dniprovskogo Lisostepnovogo Livoberežža, Poltava
Godlewski P. 2005, O nowych możliwościach datowania początkow kultury wysockiej, Zusamm.: Uber die neuen Datierungsmoglichkeiten der Anfange von Wysocko-Kultur, [in:] Problemy kultury wysockiej, S. Czopek ed., Rzeszów, pp. 33–44
Gucal A . 2000, Rudkovec’ke gorodiŝe i peršij pohid skifiv u pridnistrovs’kij lisostep, [in] Davna i sredn’ovična istoria Ukraini, L. Baženov ed., Kam’ânec’Podil’s’kij, pp. 69–79
Hozer M . 2005a, Historia badań kultury wysockiej, Zusamm.: Geschichte der Forschungen an der Wysocko-Kultur, [in:] Problemy kultury wysockiej, S. Czopek ed., Rzeszów, pp. 21–31
Hozer M . 2005b, Stan badań nad kulturą wysocką, Zusamm.: Stand der Forschungen an der Wysocko-Kultur, [in:] Problemy kultury wysockiej, S. Czopek ed., Rzeszów, pp. 220–250
Ignaczak M . 2016, Elementy kulturowe lasostepu pontyjskiego we wczesnej epoce żelaza na Niżu Polskim w świetle materiałow ceramicznych (650–520/470 BC), Sum.: Ceramic material as cultural elements of the Pontic forest-steppe in Early Iron Age on the Polish Lowland (650–520/470 BC), Poznań
Il’čišin V. , Grečko D. 2018, Doslidženna bronzolivarnoi majsterni rann’oskifs’kogo času bila sela Gončarivka Zoločivs’kogo rajonu na L’vivŝinni, „Arheologični Doslidžennâ v Ukraini 2016”, Kiiv, pp. 127–129
Kłosińska E . 2005, Na południowo-wschodnich peryferiach popielnicowego świata – sytuacja kulturowa i osadnicza w młodszej epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w dorzeczu Huczwy i gornego Bugu, Zusamm.: Auf den sudostlichen Grenzgebieten der Urnenfelderwelt – kulturelle und Besiedlungssituation in der jungeren Bronzezeit und fruhen Eisenzeit im Einzugsgebiet von der Huczwa und dem oberen Bug, [in:] Problemy kultury wysockiej, S. Czopek ed., Rzeszów, pp. 161–192
Kłosińska E . M . 2007, Lubelszczyzna i Ukraina w młodszych odcinkach epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza – pytania o losy wspólne i niewspólne, Sum.: The Lublin Region and the Ukraine in the younger stages of the Bronze Age and in the Early Iron Age – inquiries into the common and not so common history, [in:] Wspolnota dziedzictwa archeologicznego ziem Ukrainy i Polski, L. Bakalarska ed., Warszawa, pp. 226–249
Kłosińska E . M . 2013, Research problems of the Lusatian culture in the Early Iron Age in the Lublin region in the light of new archaeological findings, [in:] Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów, J. Kolenda, A. Mierzwiński, S. Moździoch, L. Żygadło eds., Wrocław, pp. 349–364
Kowalski-Biłokryłyy J . 2012, Chronologia grupy zachodniopodolskiej scytyjskiego kręgu kulturowego, Sum.: Chronology of the West-Podolian group of Scythian cultural circle, „Materiali i doslidžennâ z arheologii Prikarpattâ i Volini”, 16, pp. 160–189
Kozak D . 2012, Poselenna Nevriv, Slov`an ta Germanciv na Stiri, Kiiv
Krąpiec M . 2014, Datowanie bezwzględne probek drewna ze stanowisk: Grabowiec stan. 1 i Hruszowice-Gaje stan. 2, woj. podkarpackie, Sum.: Absolute dating of wood samples from sites: Grabowiec site 1 and Hruszowice-Gaje site 2, the Podkarpackie Voivodeship, „Raport”, 9, pp. 165–167
Krušelnicka L . 1979, Studien zur Besiedlung der ukrainischen Karpaten und des Karpatenvorlandes zu Beginn der Eisenzeit, „Acta Archaeologica Carpathica”, 19, pp. 73–97
Krušel’nic’ka L . I . 1976, Pivnične Prikarpatta i zahidna Volin’za dobi rann’ogo zaliza, Kiiv
Krušel’nic’ka L . I . 1990, Vysockaa kul’tura. Kul’tury ranneskifskogo perioda verhnego Poddnestrov`a i zapadnoj Volyni. Ranneskifska kul’tura v zapadnom Podol’e, [in:] Arheologia Prikarpat`a, Volyni i Zakarpat`a (eneolit, bronza i rannee železo), A. P. Černyš ed., Kiev, pp. 115–122, 143–157
Krušel’nic’ka L . I . 1993, Ležnic’ka grupa pam’atok Volini. Čerepins’ko-lagodivs’ka grupa pam’atok, [in:] Pam’atki gal’štats’kogo periodu v mežiričči Visli, Dnistra i Prip`ati, L. Krušel’nic’ka ed., Kiiv, pp. 143–239
Krušel’nic’ka L . I . 1998, Čornolis’ka kul’tura Seredn’ogo Pridnistrov’a, Zusamm.: Die Tscharnoless-Kultur des mittleren Dnister-Raumes, L’viv
Krušel’nic’ka L . I ., Maleev U. N . 1990, Plemena kul’tury frakijskogo gal’štata (Gava-Goligrady), [in:] Arheologia Prikarpat`a, Volyni i Zakarpat`a (eneolit, bronza i rannee železo), A.P. Černyš ed., Kiev, pp. 123–135
Ławniczak M ., Ignaczak M . 2016, Macrospatial analysis of early Scythian fortified settlements in the right-bank of Ukraine, „Baltic-Pontic Studies”, 21, pp. 7–26
Ławniczak M ., Ignaczak M ., Makohonienko M ., Boltryk J . 2019, Grodziska z czasow scytyjskich na prawobrzeżnej Ukrainie. Analiza makroprzestrzenna, [in]: Vir Bimaris. Od kujawskiego matecznik do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko, M. Szmyt, P. Chachlikowski, J. Czebreszuk, M. Ignaczak, P. Makarowicz eds., Poznań, pp. 861–872
Medvedskaâ I. N. 1992, Periodizacia skifskoj arhaiki i derevnij Vostok, Sum.: The periodisation of the Scythian archaic period and the Ancient Orient, „Rossijska Arheologiâ”, 3/1993, pp. 86–107
Melukova A. I. 1989, Geografia i etnogeografa Skifii v trudah sovetskih učenyh. Skifskie pamatniki stepi Severnogo Pričernomor’a, [in:] Stepi evropejskoj časti SSSR v skifo-sarmatskoe vrema, A.I. Melukova ed., Moskva, pp. 40–67
Michalski J . 1982, Pracownia odlewnictwa brązu w Zawadzie, woj. tarnobrzeskie, Zusamm.: Giesereiwerkstatt in Zawada, Wojew. Tarnobrzeg, „Pamiętnik Muzeum Miedzi”, 1, pp. 199–207
Moskwa K . 1976, Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce, Zusamm.: Die Lausitzer Kultur im sudostlichen Gebiet Polens, Rzeszów
Moskwa K . 1982, Tendencje rozwoju grupy tarnobrzeskiej kultury łużyckiej, Zusamm.: Die Entwicklungstendenzen der Tarnobrzeg-Gruppe der Lausitzer Kultur, [in:] Południowa strefa kultury łużyckiej i powiązania tej kultury z Południem, M. Gedl ed., Kraków–Przemyśl, pp. 301–315
Moszyński K . 1954, O Neurach Herodota, „Lud”, 41, pp. 134–152
Mozolevskij B . M . 2013, Etnična geografia Skifii, Kiiv
Murzin V. U. 1998, Naselenna Ukraini za skifo-sarmats’koi dobi, [in:] Davna istoria Ukraini v tr’oh tomach, 2, Skifo-antična doba, S.D. Križickij, V.M. Zubar, S.S. Besonova, V.U. Murzin, A.S. Rusâeva, E.V. Černenko eds., Kiiv, pp. 34–153
Otroŝenko V. V. 1998, Bronzovij vik, [in:] Davna istoria Ukraini v tr’oh tomach, 1, Pervisne suspil’stvo, V.N. Stanko, S.S. Berezans’ka, V.M. Gladilin, M.I. Gladkih, V.V. Otroŝenko eds., Kiiv, pp. 384–529
Petrenko V. G . 1978, Ukrašenia Skifii VII–III vv. do n.e, Arheologiâ SSSR, Svod Arheologičeskih Istočnikov, D4-5, Moskva
Petrenko V. G . 1989, Lokal’nye grupy skifoobraznoj kul’tury lesostepi Vostočnoj Evropy, [in:] Stepi evropejskoj časti SSSR v skifo-sarmatskoe vrema, A.I. Melukowa ed., Moskva, pp. 67–80
Rybakov B . A . 1979, Gerodotova Skifia, Moskva
Shelekhan O. , Lifantii O., Boltryk Y., Ignaczak M. 2016, Research in the central part of Severynivka hillfort (Quadrats F80, F90, G71, G81), „Baltic-Pontic Studies”, 21, pp. 91–218
Smirnova G . I . 2004, Sostoanie izučenia Zapadno-Podol’skoj grupy pamatnikov ranneskifskogo vremeni v lesostepnoj Skifii v konce XX veka, [in:] Kimmerowie, Scytowie, Sarmaci. Księga poświęcona pamięci Profesora Tadeusza Sulimirskiego, J. Chochorowski ed., Kraków, pp. 409–429
Sulimirski T. 1931, Kultura Wysocka, Kraków
Sulimirski T. 1936, Scytowie na zachodnim Podolu, Lwów
Trachsel M. 2004, Untersuchungen zur relativen und absoluten Chronologie der Hallstattzeit, Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie, 104, Bonn
Trybała-Zawiślak K. 2019, Wczesna epoka żelaza na terenie Polski południowo-wschodniej – dynamika zmian i relacje kulturowe, Sum.: The Early Iron Age in south-eastern Poland – dynamics of changes and cultural relations, Rzeszów
Węgrzynowicz T. 2001, Zabytki z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza z Ukrainy i Białorusi w zbiorach Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, Sum.: Bronze and Early Iron Age artifacts from Ukraine and Belarus in the collections of PMA – State Archaeological Muzeum in Warszawa, Warszawa